English SIGN IN

Hatıralarla Yakın Tarih-8: Samet Ağaoğlu Babamın Arkadaşları

5 Aralık 2008 
De­ğer­len­dir­me: F. Samime İnceoğlu
 
Ya­kın dö­nem Türk si­ya­set ta­ri­hi­nin bu­gün hâ­lâ yüz­le­ri­ni unut­ma­dı­ğı isim­ler var­dır. De­mok­rat Par­ti’de ba­kan­lık ve baş­ba­kan yar­dım­cı­lı­ğı ya­pan, 1960 İh­ti­la­li’nde İm­ra­lı’da yar­gı­la­nan, mü­eb­bet ha­pis ce­za­sı­na hü­küm gi­yen, 1964’te­ki af­la tah­li­ye edi­len Sa­met Ağa­oğ­lu (1909-1982) bu isim­ler­den bi­ri. S. Ağa­oğ­lu, yal­nız Türk si­ya­se­tin­de­ki ye­ri ci­he­tin­den de­ğil yaz­dı­ğı eser­le­ri ile de dü­nü bu­gü­ne bil­dik/ta­nı­dık kı­lan bir isim. Ge­rek ha­tı­ra ge­rek si­ya­si gün­lük ve in­ce­le­me tü­rü ya­zı­la­rı ile bi­ze ya­kın ta­ri­hin olay­la­rı­nı, si­ya­set ve fi­kir er­ba­bı­nı, bi­lin­me­yen yüz­le­riy­le can­lı bi­rer por­tre ola­rak ak­tar­mak­ta­dır. Bun­da, hiç şüp­he­siz, Ah­met Ağa­oğ­lu’nun oğ­lu ol­ma­sı­nın pa­yı bü­yük­tür.
Türk­çü­lü­ğü ve li­be­ral dü­şün­ce­yi sa­vu­nan Ah­met Ağa­oğ­lu (1869-1939) ya­kın ta­ri­hin önem­li si­ma­la­rın­dan; ya­zar ve si­ya­set­çi. İt­ti­hat ve Te­rak­ki dö­ne­min­de ak­tif si­ya­se­tin için­de ye­ra­lan A. Ağa­oğ­lu, Türk­çü­lük ha­re­ke­ti­nin ve Türk Ocak­la­rı­nın ön­cü isim­le­rin­den. Cum­hu­ri­yet’in ilk yıl­la­rın­da II. ve II­I. Mec­lis’te mil­let­ve­kil­li­ği ya­pan A. Ağa­oğ­lu, çok par­ti­li sis­te­me ge­çiş ça­ba­la­rı­nın bir so­nu­cu ola­rak ku­ru­lan Ser­best Cum­hu­ri­yet Fır­ka­sı’nın da ku­ru­cu­la­rın­dan.
Ha­tı­ra­lar­la Ya­kın Ta­rih Oku­ma­la­rı’nın 8. top­lan­tı­sın­da öy­kü, in­ce­le­me, anı tü­rün­de eser­ler ka­le­me alan Sa­met Ağa­oğ­lu’nun, I. Meş­ru­ti­yet yıl­la­rı­nın so­nun­da baş­la­yan, mü­ta­re­ke, mil­li mü­ca­de­le ve ni­ha­ye­tin­de Cum­hu­ri­yet’in ila­nı ve in­kı­lap­lar­la ne­ti­ce­le­nen bir ta­ri­hî sü­reç­te si­ya­sî ve il­mî fa­ali­yet­le­rin için­de bu­lu­nan ba­ba­sı­nın ar­ka­daş­la­rı­nı ken­di zih­nin­de yer et­tik­le­ri özel­lik­le­ri ile ak­tar­dı­ğı Ba­ba­mın Ar­ka­daş­la­rı ad­lı ki­ta­bı üze­ri­ne ko­nuş­tuk.
1956, 1958 ve 1969 ol­mak üze­re üç ay­rı bas­kı­sı bu­lu­nan ve her bas­kı­sın­da ye­ni isim­ler ek­le­di­ği ese­rin­de S. Ağa­oğ­lu, her bi­ri Türk ta­ri­hi­ne muh­te­lif ba­kım­lar­dan gir­miş, ya­kın­dan ta­nı­dı­ğı ba­zı in­san­la­rın re­sim­le­ri­ni, yal­nız ken­din­de bı­rak­tık­la­rı iz­ler­den iba­ret ola­rak çiz­di­ği­ni be­lir­ti­yor. S. Ağa­oğ­lu’na gö­re bu isim­ler­le il­gi­li hak­sız hü­küm­ler ve­ril­miş, “sırf ce­mi­yet­te mev­ki sa­hi­bi ol­duk­la­rı için” iyi ve­ya kö­tü di­ye ta­nın­mış­lar­dı. Ya­za­rın ama­cı “mem­le­ket po­li­ti­ka ha­ya­tı­nı aşa­ğı yu­ka­rı ya­rım yüz­yıl ör­müş bu in­san­la­rın bir­ço­ğu”nu “bir bü­yük tab­lo­nun çer­çe­ve­si için­de ve her bi­ri ken­di ye­rin­de ve kö­şe­sin­de, ama ay­nı ka­de­rin, ar­ka­daş­lık ka­de­ri­nin bi­rer hal­ka­la­rı ha­lin­de” (İle­ti­şim, 1998, s. 9-14) sun­mak­tır.
Ki­tapta Gö­kalp’ten Ak­çu­ra ve Hü­se­yin­za­de Ali’ye, Ömer Na­ci’den Ham­dul­lah Sup­hi’ye, Ce­lal Sa­hir’den Tu­na­lı Hil­mi ve M. Emin Yur­da­kul’a, Top­çu İh­san’dan Ali Çe­tin­ka­ya ve Re­şit Ga­lip’e, Dr. Na­zım’dan Ka­ra Ke­mal’e, Re­cep Pe­ker’den Fu­at Kö­rü­lü’ye, Ha­li­de Edip’ten Ab­dul­lah Cev­det ve Hü­se­yin Ca­hit’e ka­dar bir­çok önem­li si­ma­nın fi­zik­sel ve fıt­ri özel­lik­le­ri ve bun­lar öze­lin­de dö­ne­min önem­li olay­la­rı ak­ta­rı­lı­yor. Ab­dül Re­şit, Se­yit Ta­hir, Ha­lim Sa­bit, Nu­ri Pa­şa, Esat Işık, Kars­lı İb­ra­him Ci­han­gir Ay­dın, Tev­fik Ha­di, Akil Muh­tar Öz­den, Hay­dar Rı­fat, Mem­duh Esen­dal ve an­ne­si Si­ta­re Ha­nım da eser­de an­la­tı­lan ki­şi­ler­den.
Bu isim­ler­den ba­zı­la­rı ba­ba­sı­nın İt­ti­hat ve Te­rak­ki için bir­lik­te ça­lış­tı­ğı, ba­zı­la­rı Türk­çü­lük ül­kü­sü et­ra­fın­da be­ra­ber ha­re­ket et­ti­ği isim­ler; ki­mi­le­ri TBMM’de­ki me­sai ar­ka­daş­la­rı, ki­mi­le­ri Ser­best Fır­ka’nın ku­ru­lu­şun­da be­ra­be­rin­de bu­lu­nan­lar, ki­mi­le­ri ise mü­ta­re­ke yıl­la­rın­da iş­gal kuv­vet­le­rin­ce Mal­ta’ya sü­rü­len ka­der ar­ka­daş­la­rı.
Sa­met Ağa­oğ­lu, bu isim­ler et­ra­fın­da dö­ne­min ba­zı önem­li olay­la­rı­na da de­ğin­mek­te­dir. Me­se­la, ga­rip bir avu­kat di­ye ni­te­le­di­ği Hay­dar Rı­fat ölüm teh­dit­le­ri al­dı­ğı hal­de, Kaf­kas­ya’da­ki Er­me­ni-Türk mü­ca­de­le­si­nin so­rum­lu­su ola­rak gör­dü­ğü Beh­but Han Ci­van’ı öl­dü­ren Er­me­ni Tor­lak­yan da­va­sı­nın üze­ri­ne ce­sur­ca git­miş­tir. Top­çu İh­san, ta­ri­he Ha­vuz-Ya­vuz Ola­yı ola­rak ge­çen olay­dan hü­küm giy­miş­tir. Ya­vuz Fır­ka­tey­ni­nin ona­rı­mı için Fran­sız şir­ke­tin­den rüş­vet al­dı­ğı id­dia­sı ile Yü­ce Di­van’da yar­gı­la­nır Top­çu İh­san. Bu ka­rar Yü­ce Di­van’ın Cum­hu­ri­yet ta­ri­hin­de ver­di­ği ilk ka­rar­dır. Ömer Na­ci 1913 Ba­bıa­li Bas­kı­nı­nın ki­lit is­mi­dir. Ba­ba­sı­nın Pa­ris’te ta­nış­tı­ğı İt­ti­hat ve Te­rak­ki’nin ön­de ge­len isim­le­rin­den Dr. Na­zım, Ka­ra Ke­mal ve Hü­se­yin­za­de Ali 1926 İz­mir sui­kas­tin­de suç­lu bu­lu­nan ki­şi­ler­den­dir. Ka­ra Ke­mal bu ne­den­le in­ti­har et­miş, Dr. Na­zım ise İs­tik­lal Mah­ke­me­si ta­ra­fın­dan ida­ma mah­kum edil­miş­tir. İb­ra­him Ci­han­gir Ay­dın ise Mil­li Mü­ca­de­le’nin meç­hul kal­mış yü­zü­dür. Oy­sa Şark Cep­he­si den­di­ğin­de Ka­zım Ka­ra­be­kir ka­dar bu şah­sın da gay­ret­le­ri söz ko­nu­su­dur. Tu­na­lı Hil­mi, Türk as­ke­ri­ne ‘Meh­met­çik’ di­yen ilk ki­şi­dir. Din­siz mü­te­fek­kir Ab­dul­lah Cev­det’e ka­lan ise din­siz­lik uğ­run­da dö­vüş­mek­tir. Zi­ra Gö­kalp mil­li­yet­çi fik­rin mür­şi­di, Sü­ley­man Na­zif ise üm­met ve İs­lâm­cı­lık dü­şün­ce­si­nin reh­be­ri­dir.
Ki­tap, I. Mec­lis­te­ki I. ve II. grup tar­tış­ma­la­rı, 1933 Üni­ver­si­te Re­for­mu ile Da­rul­fü­nun’da ge­li­şen olay­lar, Ni­hal At­sız’ın ya­zı­la­rı ile baş­la­yan 19 Ma­yıs (1944) tev­kif­le­ri, Kaf­kas Cep­he­si’nde Nu­ri Pa­şa ko­mu­ta­sın­da ve­ri­len mü­ca­de­le, çok par­ti­li dö­ne­me ge­çiş ça­ba­la­rı gi­bi baş­ka bir­çok ola­yı da içer­mek­te­dir. Ki­ta­bın dik­kat çe­ki­ci bir di­ğer yö­nü an­la­tı­lan olay­lar ve alın­tı­la­nan anek­dot­lar çer­çe­ve­sin­de sa­tır ara­la­rın­dan oku­yu­cu­su­na bir Mus­ta­fa Ke­mal por­tre­si de sun­ma­sı­dır.
Ba­ba­mın Ar­ka­daş­la­rı ad­lı bu ki­tap üze­ri­ne ula­şa­bil­di­ği­miz ka­da­rıy­la, İs­met Boz­dağ, Ra­uf Mut­lu­ay, Muh­tar Kö­rük­çü ve Sa­mi N. Özer­dim’in ma­ka­le­le­ri mev­cut­tur. Er­tan Ör­gen ve Mu­zaf­fer Çan­dır, S. Ağa­oğ­lu’nun ha­tı­ra­la­rı­nı de­ğer­len­di­ren ma­ka­le­le­rin­de bu ese­re de yer ver­miş­ler­dir.

NEWS

ALL NEWS

خيار المحررين

SEMINARS

As the most traditonal activity of BISAV, the courses take place in every fall and spring of a year.

MORE INFO


تابعنا

الاشتراك في النشرة الإخبارية لدينا لتلقي الأخبار والتحديثات.