English GİRİŞ YAP

İşbiliyye’nin Erdülüs’ün Siyasî ve Kültürel Tarihindeki Yeri ve Önemi

Cumhur Ersin Adıgüzel

21 Ekim 2008
De­ğer­len­dir­me: Harun Yılmaz
 
Bi­lim ve Sa­nat Vak­fı Me­de­ni­yet Araş­tır­ma­la­rı Mer­ke­zi Tez­gâh­ta­ki­ler prog­ra­mı­nın Ekim ayı ko­nu­ğu Cum­hur Er­sin Adı­gü­zel idi. 2008 yı­lın­da ta­mam­la­dı­ğı “İş­bi­liy­ye’nin En­dü­lüs’ün Si­ya­sî ve Kül­tü­rel Ta­ri­hin­de­ki Ye­ri ve Öne­mi” baş­lık­lı yük­sek li­sans te­zi­nin su­nu­mu­nu ger­çek­leş­ti­ren Adı­gü­zel, hem tez ko­nu­su­nu be­lir­le­me sü­re­cin­den bah­set­ti hem de tez içe­ri­sin­de ele al­dı­ğı ko­nu­lar hak­kın­da din­le­yi­ci­le­re ay­dın­la­tı­cı bil­gi­ler ver­di.
İş­bi­liy­ye’nin En­dü­lüs’ün önem­li şe­hir­le­rin­den bi­ri­si ol­ma­sı­nın ya­nın­da, şeh­rin Müs­lü­man­la­rın En­dü­lüs’te­ki ilk baş­ken­ti ol­ma­sı­na da vur­gu ya­pan Adı­gü­zel, araş­tır­ma ko­nu­su­nu be­lir­ler­ken şeh­rin bu ko­nu­mu­nu da dik­ka­te al­dı­ğı­nı be­lirt­ti. Te­zi­ni kro­no­lo­jik açı­dan 756-1031 yıl­la­rı ara­sın­da hü­küm sü­ren En­dü­lüs Eme­vî Dev­le­ti’yle sı­nır­lan­dı­ran Adı­gü­zel, ko­nu­yu üç bö­lüm­de in­ce­le­miş­tir: “şeh­rin si­ya­sî ta­ri­hi”, “ida­rî ya­pı­sı” ve “sos­yo-eko­no­mik ve kül­tü­rel du­ru­mu”.
Adı­gü­zel ça­lış­ma­sın­da, İş­bi­liy­ye’nin si­ya­sî ta­ri­hi­ni En­dü­lüs Eme­vî Dev­le­ti’nin ku­ru­cu­su I. Ab­dur­rah­man’ın İş­bi­liy­ye’ye hâ­kim ol­ma­sıy­la baş­lat­mak­ta­dır. Adı­gü­zel’e gö­re, şeh­rin En­dü­lüs Eme­vî Dev­le­ti’nin ku­ru­lu­şun­dan yı­kı­lı­şı­na ka­dar ge­çen dö­nem­de­ki si­ya­sî ta­ri­hi­nin ge­nel çer­çe­ve­si­ni “iç is­yan­lar” ve şeh­re de­niz yo­luy­la ger­çek­leş­ti­ri­len “Vi­king sal­dı­rı­la­rı” oluş­tur­mak­ta­dır. Müs­lü­man­la­rın ken­di ara­la­rın­da­ki mü­ca­de­le­le­ri ya­nın­da, özel­lik­le IX. yüz­yıl­da ken­di­le­ri­ne mü­vel­le­dûn de­ni­len Müs­lü­man İs­pan­yol­lar­la Müs­lü­man Arap­lar ara­sın­da­ki mü­ca­de­le­nin de şeh­rin si­ya­sî ta­ri­hin­de önem­li bir ye­ri ol­du­ğu Adı­gü­zel ta­ra­fın­dan al­tı çi­zi­len hu­sus­lar ara­sın­da yer al­mak­ta­dır.
Ça­lış­ma­sı­nın ikin­ci bö­lü­mü­nü oluş­tu­ran İş­bi­liy­ye’nin ida­rî ya­pı­sı hak­kın­da bil­gi ve­ren Adı­gü­zel, şeh­rin ‘Emir’ ve­ya ‘Ha­li­fe’ ta­ra­fın­dan ata­nan va­li­ler­ce yö­ne­til­di­ği­ni, va­li­nin di­ğer İs­lâm şe­hir­le­rin­de ol­du­ğu gi­bi baş­ta as­ker top­la­mak ol­mak üze­re, ida­rî ve as­ke­rî pek çok gö­re­vi­nin ol­du­ğu­nu be­lirt­ti. Ay­rı­ca İş­bi­liy­ye’de ‘şur­ta’ ve ‘his­be’ teş­ki­lat­la­rı­nın bu­lun­du­ğu­nu söy­le­yen Adı­gü­zel, hu­ku­kî iş­le­re ka­dı­la­rın bak­tı­ğı­nı, Ya­hu­di ve Hı­ris­ti­yan nü­fu­sun da ken­di hu­kuk­la­rı­na gö­re hü­küm ve­ren mah­ke­me­le­re baş­vu­ra­bil­di­ği­ne dik­kat çek­ti. Bü­tün bu özel­lik­le­riy­le ida­rî açın­dan İş­bi­liy­ye’nin tam bir İs­lâm şeh­ri gö­rü­nü­mün­de ol­du­ğu­nu be­lirt­ti.
Adı­gü­zel, te­zin­de yo­ğun­laş­tı­ğı bö­lüm olan şeh­rin sos­yal ta­ri­hi hak­kın­da, ilk ola­rak de­mog­ra­fik ya­pı­ya de­ği­ne­rek İş­bi­liy­ye’de Müs­lü­man­la­rın, Hı­ris­ti­yan­la­rın ve Ya­hu­di­le­rin bir­lik­te ya­şa­dık­la­rı­nı söy­le­di. Adı­gü­zel’e gö­re bu du­rum, şeh­rin çok kül­tür­lü bir ya­pı­ya sa­hip ol­ma­sın­da önem­li rol oy­na­mış­tır. Şam’dan En­dü­lüs’e ge­li­şin­de sos­yal ha­ya­tın fark­lı alan­la­rı­na da­ir çok sa­yı­da un­su­ru da be­ra­be­rin­de ge­ti­ren Müs­lü­man Arap nü­fus, Ku­zey Af­ri­ka’dan ge­len Ber­be­rî nü­fus ve şeh­rin yer­li hal­kı kay­na­şa­rak İş­bi­liy­ye’de par­lak bir kül­tü­rel ya­pı mey­da­na ge­tir­miş­tir. İş­bi­liy­ye’nin ge­rek En­dü­lüs iç pa­za­rıy­la, ge­rek­se En­dü­lüs dı­şın­da­ki mer­kez­ler­le olan yo­ğun ti­ca­rî ha­ya­tı­na te­mas eden Adı­gü­zel, bun­da şeh­rin coğ­ra­fî ko­nu­mu­nun önem­li bir pa­yı ol­du­ğu­na işa­ret et­ti.
Şe­hir­de­ki il­mî ha­re­ket­li­li­ğin te­mel­de Do­ğu İs­lâm dün­ya­sı­nın Bağ­dat, Dı­maşk, Ka­hi­re, Kay­re­van, Me­di­ne ve Mek­ke gi­bi baş­lı­ca ilim mer­kez­le­ri­ne ya­pı­lan se­ya­hat­le­re da­yan­dı­ğı fik­ri­ni di­le ge­ti­ren Adı­gü­zel, özel­lik­le hac yap­mak mak­sa­dıy­la ger­çek­leş­ti­ri­len se­ya­hat­le­rin, hac yo­lu üze­rin­de­ki ilim mer­ke­zi­le­ri­nin de zi­ya­ret edil­me­si­ne ve­si­le ol­du­ğu­na de­ğin­di. Bu yol­cu­luk­lar es­na­sın­da En­dü­lüs­lü öğ­ren­ci­le­rin Do­ğu İs­lâm dün­ya­sın­da­ki il­mî bi­ri­ki­min En­dü­lüs’e ta­şın­ma­sın­da bü­yük bir rol oy­na­dık­la­rı­nı ifa­de eden Adı­gü­zel’e gö­re, hac yol­cu­luk­la­rı En­dü­lüs’te Mâ­li­kî mez­he­bi­nin be­nim­sen­me­sin­de de ön­ce­lik­li rol oy­na­mış­tır. Hi­caz’da­ki Mâ­li­kî fı­kıh an­la­yı­şı hac yap­mak mak­sa­dıy­la Hi­caz’a ge­len ve bu yol­cu­luk es­na­sın­da Mâ­li­kî fık­hı­nın öğ­re­til­di­ği mer­kez­ler­de ders gö­ren En­dü­lüs­lü âlim­ler ta­ra­fın­dan En­dü­lüs’e ta­şın­mış­tır. Ay­rı­ca, Do­ğu İs­lâm dün­ya­sın­dan En­dü­lüs’ün bir şeh­ri­ne ta­şın­mış olan bi­ri­ki­min, En­dü­lüs içe­ri­sin­de ilim amaç­lı ya­pı­lan se­ya­hat­ler yo­luy­la En­dü­lüs’ün ge­ne­li­ne ya­yıl­dı­ğı­nı di­le ge­tir­di ve En­dü­lüs’te­ki il­mî ha­ya­ta, En­dü­lüs dı­şın­dan ge­len ilim adam­la­rı­nın da kat­kı­da bu­lun­duk­la­rı­nı söz­le­ri­ne ek­le­di.
Adı­gü­zel, ko­nuş­ma­nın so­nun­da so­ru­lar ve­si­le­siy­le En­dü­lüs’te­ki Ehl-i Ha­dis ve Ehl-i Rey ara­sın­da­ki tar­tış­ma­la­ra de­ğin­di. En­dü­lüs’te Mâ­li­kî ule­ma ara­sın­da­ki en te­mel fik­rî ayı­rı­mı yan­sı­tan bu kav­ram­la­rın, Do­ğu İs­lâm dün­ya­sın­da­ki mâ­nâ­la­rın­dan da­ha fark­lı bir an­lam ifa­de et­ti­ği­ne işa­ret eden Adı­gü­zel, En­dü­lüs ilim ve kül­tür ha­ya­tı üze­ri­ne ya­pı­la­cak ça­lış­ma­lar­da bu ayı­rı­ma dik­kat edil­me­si ge­rek­ti­ği üze­rin­de dur­du.

HAVADİS

TÜM HABERLER

EDİTÖRDEN

SEMİNERLER

Vakıf faaliyetlerinin en gelenekseli olan seminerler, her yıl güz ve bahar dönemlerinde gerçekleşiyor.

DETAYLI BİLGİ


BİZİ TAKİP EDİN

Vakfımızın düzenlediği programlardan (seminer, sempozyum, panel, vs.) haberdar olmak için e-posta adresinizi bırakabilirsiniz.