English GİRİŞ YAP

Hatıralarla Yakın Tarih-5: Âtıf Hüseyin Bey, Sultan II. Abdülhamid’in Sürgün Günleri (1909-1918)

5 Eylül 2008          
De­ğer­len­dir­me: Feyzullah Yılmaz
 
Os­man­lı son dö­ne­mi­nin en dik­ka­te de­ğer şah­si­yet­le­rin­den olan II. Ab­dül­ha­mid, ay­nı za­man­da çe­şit­li me­se­le­ler do­la­yı­sı ile ya­kın ta­ri­hi­mi­zin en çok gün­de­me ge­len/tar­tı­şı­lan isim­le­rin­den bi­ri­si­dir. Bu çer­çe­ve­de, son yıl­la­ra ka­dar de­vam eden tar­tış­ma­lar­dan bi­ri­si de Sul­tan Ab­dül­ha­mid’in ha­tı­ra­la­rı prob­le­miy­di. 1919 yı­lın­da Uta­rit der­gi­sin­de Hâ­tı­rât-ı Ab­dül­ha­mid Hân-ı Sâ­ni baş­lı­ğı ile ya­yın­la­nan ve 1940’la­rın son­la­rın­dan iti­ba­ren de İkin­ci Ab­dül­ha­mid’in Ha­tı­ra Def­te­ri (1949), Ab­dül­ha­mid An­la­tı­yor (1964), Ab­dül­ha­mid’in Ha­tı­ra Def­te­ri (1975), Sul­tan Ab­dül­ha­mit’in Ha­tı­ra Def­te­ri (2002 vd.) ad­la­rı ile ba­sı­lan ki­tap­la­ra rast­la­mak­ta­yız. Söz ko­nu­su bu eser­le­rin as­lın­da Ab­dül­ha­mid’e ait ol­ma­dık­la­rı ar­tık ke­sin­lik ka­zan­mış bu­lu­nu­yor. Di­ğer ta­raf­tan Ab­dül­ha­mid ha­tı­ra­la­rı içe­ri­sin­de gü­ve­ni­lir kay­nak­lar­dan çı­kan me­tin­ler de mev­cut­tur. Bu me­yan­da, ko­nu­mu­zu teş­kil eden ve Ab­dül­ha­mid’in sür­gün yıl­la­rı sı­ra­sın­da hu­su­si dok­tor­lu­ğu­nu ya­pan Hü­se­yin Âtıf Bey ta­ra­fın­dan tu­tu­lan not­lar en gü­ve­ni­lir kay­nak­lar­dan bi­ri­si ola­rak li­te­ra­tü­re ka­zan­dı­rıl­mış­tır. Top­lam 12 def­ter­den olu­şan ve Sul­tan Ab­dül­ha­mit’in Sür­gün Gün­le­ri (2003) üst baş­lı­ğı ile ya­yın­la­nan ha­tı­rat, Ab­dül­ha­mid’in Se­la­nik’te­ki sür­gün gün­le­ri sı­ra­sın­da baş­lar ve 1918’de Bey­ler­be­yi Sa­ra­yın­da ve­fat edin­ce­ye ka­dar de­vam eder.
Ha­tı­ra­tın ilk kı­sım­la­rın­da tu­tu­lan not­lar hem ol­duk­ça kı­sa­dır, hem de sa­de­ce ilaç ve has­ta­lık isim­le­ri ile do­lu­dur; fa­kat ara­dan bel­li bir za­man ge­çip de Âtıf Bey ile Ab­dül­ha­mid ara­sın­da­ki iliş­ki dok­tor-has­ta iliş­ki­si­ni aş­ma­ya baş­la­yın­ca, muhabbetlerin süresi uzamış ve çeşidi artmıştır. Bu ko­nu­lar ara­sın­da Ab­dül­ha­mid’in ka­rak­te­rin­den has­ta­lık­la­rı­na, özel ha­ya­tın­dan Av­ru­pa göz­lem­le­ri­ne, em­ri al­tın­da hiz­met ve­ren dev­let gö­rev­li­le­ri hak­kın­da­ki yo­rum­la­rın­dan ge­nel si­ya­sî ve sos­yal gö­rüş­le­ri­ne ka­dar bir­çok ko­nu bu­lun­mak­ta­dır.
Böy­le bir ha­tı­rat, Ab­dül­ha­mid’in si­ya­sî ve sos­yal gö­rüş­le­ri­ni in­ce­le­me­de pek ya­rar­lı ol­ma­sa da, te­mas et­ti­ği nok­ta­lar ba­kı­mın­dan il­ginç bil­gi­ler sun­mak­ta­dır. Ör­ne­ğin en faz­la dik­ka­ti çe­ken olay­lar­dan bi­ri­si, ken­di za­ma­nın­da İs­tan­bul’un Fet­hi ne­de­niy­le kut­la­ma­lar yap­mak is­te­yen Müs­lü­man aha­li­ye, o gü­nü ma­tem tu­ta­rak ge­çi­ren Rum­la­ra kar­şı say­gı­sız­lık ol­ma­ma­sı için izin ver­me­me­si­dir. “Ben hiç­bir va­kit mu­ha­re­be ta­raf­ta­rı de­ğil­dim…” (s. 270) di­ye­rek sa­vaş kar­şı­tı po­li­ti­ka­sı­nı di­le ge­ti­ren Ab­dül­ha­mid, I. Dün­ya Sa­va­şı pat­lak ver­dik­ten son­ra da, mü­te­ma­di­yen, ta­raf­sız kal­ma­nın da­ha iyi ola­ca­ğı­nı ifa­de eder.
Ha­tı­rat­ta, Ab­dül­ha­mid’in özel ha­ya­tıy­la il­gi­li ba­zı il­ginç alış­kan­lık­la­ra yer ve­ri­li­yor: Sa­bah­la­rı her za­man so­ğuk suy­la duş alır, fa­ni­la giy­mez, onun ye­ri­ne üst üs­te iki in­ce göm­lek gi­yer­miş. Hay­van­cı­lık, bah­çe­ci­lik ve av­cı­lık­la il­gi­le­nir­miş. Türk mü­zi­ği­ni sev­mez, bu­nun ye­ri­ne, ope­ra­ya, ti­yat­ro­ya, ba­tı mü­zi­ği­ne hay­ran­lık du­yar, pi­ya­no ça­lar­mış. Şı­rın­ga­dan kork­ma­sı­na rağ­men diş­le­ri­ni ken­di­si çe­ker, yı­lan­dan kork­maz ama fa­re­den kor­kar­mış. Ve­him­li bi­ri­si ola­rak ta­nı­nan Ab­dül­ha­mid, bu ha­tı­rat­ta, eşi ta­ra­fın­dan da ev­ham­lı ola­rak ni­te­len­di­ri­li­yor.
Ha­tı­rat­ta Ab­dül­ha­mid hak­kın­da bir­çok il­ginç ko­nu­dan, Ab­dül­ha­mid’in bir­çok me­se­le hak­kın­da­ki gö­rüş­le­rin­den bah­se­dil­me­si­ne rağ­men biz­ce ha­tı­ra­tı da­ha önem­li ya­pan özel­lik, Ab­dül­ha­mid’in, onun üze­ri­ne ça­lı­şan­lar ta­ra­fın­dan pek faz­la üze­rin­de du­rul­ma­yan ba­zı ‘in­sa­nî’ nok­ta­la­rı­na da de­ği­nil­me­si­dir. Oku­yu­cu ha­tı­rat­ta sa­de­ce, si­ya­sî an­lam­da bir de­ha olan, dev­le­ti yö­ne­ten, hep dik du­ran, kor­ku­suz ve güç­lü bir Ab­dül­ha­mid gör­mü­yor. Ak­si­ne, da­ha çok, in­san olan Ab­dül­ha­mid’i gör­me im­kâ­nı bu­la­bi­li­yor; ye­ri gel­di­ğin­de oğ­luy­la sak­lam­baç oy­na­yan, oğ­lu­na sa­mi­mi ve gü­zel söz­ler söy­le­yen, ba­zen eşin­den azar işi­ten, iğ­ne­den ve şı­rın­ga­dan kor­kan, ha­dis­ler ve ba­zı di­nî me­se­le­ler hak­kın­da ha­ta­lı bil­gi­le­re sa­hip olan bir portre çiziyor.
Bu­nun ya­nı sı­ra, ha­tı­rat­ta, dok­to­ru­nun da Ab­dül­ha­mid hak­kın­da­ki ba­zı yo­rum­la­rı mev­cut. Ön­ce­le­ri Ab­dül­ha­mid’i pek sev­me­yen, tut­tu­ğu not­lar­da ken­di­si­ne ‘he­rif’ şek­lin­de hi­tap eden ve yap­tı­ğı her gü­zel dav­ra­nı­şın as­lın­da ri­ya­kâr­lık ol­du­ğu­nu dü­şü­nen dok­tor Âtıf Bey, ara­dan uzun­ca bir va­kit geç­tik­ten son­ra ar­tık Ab­dül­ha­mid’e da­ha na­zik dav­ran­mak­ta ve hat­ta ba­zen onu övü­cü söz­ler de söy­le­mek­te.
Öm­rü­nün son za­man­la­rı­nı ge­nel­de Bu­ha­ri-i Şe­rif ve bu­nun gi­bi di­nî ki­tap­la­rı oku­ya­rak ge­çi­ren Ab­dül­ha­mit, 9 Şu­bat 1918’de İs­tan­bul’da ve­fat edi­yor.

HAVADİS

TÜM HABERLER

EDİTÖRDEN

SEMİNERLER

Vakıf faaliyetlerinin en gelenekseli olan seminerler, her yıl güz ve bahar dönemlerinde gerçekleşiyor.

DETAYLI BİLGİ


BİZİ TAKİP EDİN

Vakfımızın düzenlediği programlardan (seminer, sempozyum, panel, vs.) haberdar olmak için e-posta adresinizi bırakabilirsiniz.