English GİRİŞ YAP

Arşiv Belgeleri Çerçevesinde XVI. ve XVII. Asırlarda Osmanlı Sarayının Sanatı Himayesi

Hilal Kazan

24 Mayıs 2007               
De­ğer­len­dir­me: Feyza Köse
 
Sa­nat Araş­tır­ma­la­rı Mer­ke­zi­nin dü­zen­le­di­ği Kır­kam­bar Tez su­nu­mu top­lan­tı­sı­nın Ma­yıs ayı ko­nu­ğu Hi­lal Ka­zan idi. Hi­lal Ka­zan Mar­ma­ra Üni­ver­si­te­si Sos­yal Bi­lim­ler Ens­ti­tü­sü Türk-İs­lâm Ta­ri­hi ve Sa­nat­la­rı Bi­lim Da­lın­da ha­zır­la­dı­ğı “Ar­şiv Bel­ge­le­ri Çer­çe­ve­sin­de XV. ve XVI. Asır­lar­da Os­man­lı Sa­ra­yı­nın Sa­na­tı Hi­ma­ye­si” baş­lık­lı dok­to­ra te­zi­ni sun­du.
Os­man­lı sul­tan­la­rı­nın sa­na­tın ha­mi­si ol­duk­la­rı­nın bil­gi­si mi­ma­rî­de ve gü­nü­mü­ze ula­şan di­ğer eser­ler­de mev­cut­tur. Ar­şiv bel­ge­le­ri üze­rin­de çok ge­niş ve de­tay­lı bir ta­ra­ma so­nu­cu or­ta­ya ko­nu­lan tez­de, sa­na­tın hi­ma­ye edi­li­şi­nin ar­ka pla­nın­da ya­tan sul­tan ve sa­nat­çı ara­sın­da­ki iliş­ki­ler, “Sa­nat­çı­la­rın o dö­nem­de­ki hi­ma­ye yol­la­rı na­sıl­dı?” so­ru­sun­dan ha­re­ket­le ir­de­le­ni­yor. Ula­şı­la­bi­len mev­cut bel­ge ve do­kü­man­la­rın sis­te­ma­tik bir dö­kü­mü­nün ya­pıl­ma­sı amaç­lan­mış. Tez bir­çok sa­nat da­lı­nı ele al­ma­sı ba­kı­mın­dan yo­ğun bir içe­ri­ğe sa­hip ol­sa da ge­nel bir çer­çe­ve çiz­me­yi he­def­le­yen Ka­zan, hak­kın­da bil­gi bu­lu­nan hiç­bir sa­nat da­lı­nı at­la­ma­ma­ya gay­ret et­ti­ği­ni be­lir­ti­yor. Da­ha ön­ce bu ko­nu hak­kın­da ya­pıl­mış ör­nek bir ça­lış­ma ol­ma­dı­ğı­na dik­kat çe­ken Ka­zan, te­zi­ni ha­zır­lar­ken ön­ce­lik­le na­sıl bir sis­tem da­hi­lin­de ko­nu­yu in­ce­le­ye­ce­ği­nin pla­nı­nı oluş­tu­ru­yor. İz­le­di­ği yol­da ge­nel­den mer­ke­ze doğ­ru bir çer­çe­ve için­de ko­nu­la­rı ele alı­yor. Os­man­lı’da sa­nat or­tam­la­rı, sa­nat­çı­la­rın han­gi or­tam­lar­da hi­ma­ye edil­di­ği, han­gi yol­lar­la ve ne şe­kil­de sul­ta­na yak­laş­tık­la­rı, sul­ta­nın na­sıl kar­şı­lık ver­di­ği so­ru­la­rın­dan ha­re­ket­le ge­nel çer­çe­ve­yi be­lir­li­yor.
“Ha­mi ola­rak sul­tan kim­dir ve gö­rev­le­ri ne­ler­dir, o dö­nem­de Ba­tı’da­ki kar­şı­lı­ğı na­sıl­dır?” so­ru­la­rı ile, şeh­za­de­le­rin de hi­ma­ye­si­ne al­dı­ğı sa­nat­çı­lar ve az da ol­sa o dö­nem­de ya­şa­mış ha­nım sa­nat­çı­lar tez­de ele alı­nı­yor.
Te­zin asıl ko­nu­su­nu sul­ta­nın sa­nat­çı­la­rı oluş­tu­ru­yor. Os­man­lı’da sul­ta­nın ma­iye­tin­de sa­nat­çı bu­lun­dur­ma­sı ge­le­ne­ği­nin çok es­ki­ye da­yan­dı­ğı­nı be­lir­ten Ka­zan, ge­le­ne­ğin kök­le­ri­ni hem Or­ta As­ya Türk kül­tü­rü­ne, hem de İs­lâm kül­tü­rü­ne da­yan­dı­rı­yor. Do­ğu top­lu­mun­da güç­lü bir dev­le­tin as­ke­rî gü­cü­nün ve top­rak ge­niş­li­ği­nin ya­nın­da sa­na­tı­nın da güç­lü ol­ma­sı ge­rek­ti­ği­ni vur­gu­la­ya­rak, ye­ni fet­he­di­len yer­ler­de ya­şa­yan sa­nat­çı­la­rın da sa­ray ta­ra­fın­dan hi­ma­ye edil­di­ği­ni, bu doğ­rul­tu­da Do­ğu’da XI­I. ve XIII asır­lar­da ya­şa­nan sa­vaş­lar­la yo­ğun bir sa­nat­çı sir­kü­lâs­yo­nu­nun mey­da­na gel­di­ği­ni ifa­de edi­yor.
Os­man­lı’da hi­ma­ye­nin çift ta­raf­lı iş­le­di­ği­ni be­lir­ten Ka­zan’a gö­re bu sü­reç şöy­le iş­li­yor: sa­nat­çı­lar ön­ce­lik­le alt ta­ba­ka­da­ki dev­let ri­ca­li­ne ya­kın­la­şı­yor; çün­kü pa­di­şah na­za­rın­da­ki iti­bar­la­rı açı­sın­dan dev­let ri­ca­li­nin de sa­na­ta ve sa­nat­çı­ya des­tek ver­me­si önem­li. Bu ve­si­le ile, sa­nat­çı sul­ta­na ese­ri­ni su­na­bi­li­yor ve be­ğe­nil­di­ği tak­dir­de sul­ta­nın hi­ma­ye­si­ne alı­nı­yor. Sa­na­tın yük­sel­me­si ve ge­liş­me­si açı­sın­dan, sa­ray­lar ve pa­şa ko­nak­la­rı­nın ay­rı­ca­lık­lı bir ye­ri var; ör­ne­ğin İb­ra­him Pa­şa Ko­na­ğı sa­ra­ya ver­di­ği sa­nat­çı­lar açı­sın­dan bü­yük önem ta­şı­yor. Bay­ram­lar, do­ğum­lar, ölüm­ler, açı­lış tö­ren­le­ri gi­bi ve­si­le­ler­le, sa­nat­çı­lar özel ola­rak yap­tık­la­rı eser­le­ri­ni sul­ta­na su­nup ken­di­le­ri­ni ka­bul et­tir­me im­kâ­nı bu­lu­yor.
Hi­lal Ka­zan’a gö­re, gü­nü­mü­ze ula­şan mev­cut ar­şiv bel­ge­le­rin­de hi­ma­ye kav­ra­mı­na iliş­kin bir ka­yıt bu­lun­mu­yor; sa­de­ce sa­nat­çı­la­rın al­dık­la­rı inam­lar ka­yıt­la­ra ge­çi­ril­miş du­rum­da. Te­zin öz­gün ta­raf­la­rın­dan bi­ri de, sa­ray­da is­tih­dam edi­len bü­tün sa­nat dal­la­rın­da­ki sa­nat­çı­la­rın isim­le­ri­ni ve sul­tan­dan al­dık­la­rı ih­san ve inam­la­rı ih­ti­va et­me­si. Sa­nat­çı­la­rın al­dık­la­rı inam­lar ve ma­aş­lar­dan yo­la çı­ka­rak dö­ne­min sa­na­tı­na iliş­kin bil­gi­le­re ula­şıl­ma­sı ba­kı­mın­dan ça­lış­ma önem­li bir bi­rin­cil kay­nak ola­rak kar­şı­mı­za çı­kı­yor.
Da­ha ön­ce­de bu ko­nu­ya iliş­kin dik­ka­te de­ğer bir ça­lış­ma ya­pıl­ma­dı­ğı için, Hi­lal Ka­zan te­zi­ni bi­rin­cil kay­nak­la­rı ta­ra­ya­rak ha­zır­la­mış. Ya­pı­lan bu ça­lış­ma XV. ve XVI. asır­lar­da Os­man­lı sa­na­tı ta­ri­hi açı­sın­dan önem­li bir ve­ri ta­ba­nı oluş­tu­ru­yor. Bu alan­da ça­lış­mak is­te­yen­ler için de mev­cut bel­ge ve do­kü­man­la­ra ulaş­ma­da bir yol ha­ri­ta­sı su­nu­yor.
Din­le­yi­ci­le­rin so­ru­la­rıy­la de­vam eden su­num, Os­man­lı’da sa­nat ve sa­nat­çı ko­nu­su­na iliş­kin dik­ka­te de­ğer bir tar­tış­ma or­ta­mı sağ­lar­ken, özel­lik­le Os­man­lı sa­nat ta­ri­hi üze­ri­ne ya­pı­lan ça­lış­ma­la­rın ar­şiv aya­ğı­nın ne ka­dar önem­li ol­du­ğu da or­ta­ya koy­du.

HAVADİS

TÜM HABERLER

EDİTÖRDEN

2024 Güz Programı

Vakıf faaliyetlerinin en gelenekseli olan seminerler, her yıl güz ve bahar dönemlerinde gerçekleşiyor.

DETAYLI BİLGİ


BİZİ TAKİP EDİN

Vakfımızın düzenlediği programlardan (seminer, sempozyum, panel, vs.) haberdar olmak için e-posta adresinizi bırakabilirsiniz.