English GİRİŞ YAP

Çarlık Rusyası’nda Bir Türkçe Gazete: Şark-i Rus (1903-1905)

Selçuk Türkyılmaz

9 Haziran 2007               
De­ğer­len­dir­me: Vügar İmanbeyli
 
Ege Üni­ver­si­te­si’nde ta­mam­la­dı­ğı “Şark-i Rus Ga­ze­te­si Üze­ri­ne Bir İn­ce­le­me” baş­lık­lı yük­sek li­sans te­zi çer­çe­ve­sin­de Ha­zi­ran ayın­da ko­nu­ğu­muz olan Sel­çuk Türk­yıl­maz ile Şark-i Rus ga­ze­te­si ve et­ra­fın­da şe­kil­le­nen dü­şün­ce­ler üze­ri­ne tar­tış­tık. Baş­lan­gıç­ta Türk­yıl­maz, te­zin gi­riş, kro­no­lo­jik fih­rist ve ya­zar adı­na gö­re al­fa­be­tik di­zin ol­mak üze­re üç bö­lüm­den oluş­tu­ğu­nu be­lirt­tik­ten son­ra söz ko­nu­su ga­ze­te ile il­gi­li ge­nel bir bil­gi ver­di.
30 Mart 1903 - 14 Ocak 1905 ta­rih­le­ri ara­sın­da Kaf­kas­ya’nın ida­rî mer­ke­zi olan Tif­lis şeh­rin­de Azer­bay­can­lı müm­taz mü­nev­ver­ler­den Me­hem­med Ağa Şah­tah­tı­lı’nın na­şir­li­ğin­de neş­re­di­len Şark-i Rus, söz ko­nu­su dö­nem­de Çar­lık Rus­ya­sı’nda Azer­bay­can di­lin­de ya­yın­la­nan ye­ga­ne ga­ze­te idi. Bu ne­den­le ga­ze­te, hem Azer­bay­can­lı ay­dın­la­rı meş­gul eden me­se­le­le­ri, on­la­rın çe­şit­li top­lum­lar­la iliş­ki­ler ağı­nı ve ha­ber ka­nal­la­rı­nı, hem de ge­nel ola­rak Çar­lık Rus­ya­sı Müs­lü­man­la­rı­nın sos­yo­eko­no­mik ha­ya­tı­nı ve en­te­lek­tü­el­le­rin mü­za­ke­re et­ti­ği ko­nu­la­rı öğ­ren­me açı­sın­dan pa­ha bi­çil­mez bir kay­nak­tır.
Su­nuş sı­ra­sın­da ga­ze­te­nin ge­niş bir ya­zar kad­ro­su­na sa­hip ol­du­ğu vur­gu­lan­dı. M. A. Şah­tah­tı­lı, Ah­met Ağa­yev (Ağa­oğ­lu), Mir­za Ce­lil, Ahund Yu­suf Ta­lıb­za­de gi­bi önem­li Azer­bay­can­lı ay­dın­la­rın ya­nı sı­ra Ab­dür­re­şit İb­ra­him, Rı­za­ed­din Fah­ret­tin gi­bi Ta­tar ile­ri ge­len­le­ri­nin de bu ga­ze­te­de boy gös­ter­di­ği ak­ta­rıl­dı. Bu bağ­lam­da, Şark-i Rus’un Kaf­kas­ya, Vol­ga­bo­yu, Or­ta As­ya gi­bi ge­niş bir ala­na ulaş­tı­ğı mü­şa­he­de edil­mek­te­dir. Türk­yıl­maz’ın be­lirt­ti­ği üze­re ga­ze­te­de gün­cel ha­ber­le­rin ya­nın­da Tür­ki­ye, İran, Af­ga­nis­tan gi­bi Mü­sel­man mem­le­ket­ler­den son ha­va­dis­le­rin de yer al­dı­ğı; ka­dın­la­rın top­lum­sal hak­la­rı­nın ve kat­kı­la­rı­nın ge­niş­le­til­me­si, al­fa­be ve dil tar­tış­ma­la­rı, Rus­ya Müs­lü­man­la­rı­nın ge­nel du­ru­mu, eği­tim ko­nu­la­rı ve ye­ni okul­la­rın açıl­ma­sı, ce­mi­yet-i hay­ri­ye­ler, Azer­bay­can ta­ri­hi, ki­tap ta­nı­tım­la­rı gi­bi hu­sus­la­ra önem ve­ril­di­ği gö­rül­mek­te­dir. Bu an­lam­da, 1905-1907 Rus­ya Meş­ru­ti­yet dö­ne­mi­nin he­men ari­fe­sin­de ya­yın­la­nan Şark-i Rus ga­ze­te­si­nin, top­lu­mu ve en­te­lek­tü­el­le­ri bu ye­ni ta­ri­hî aşa­ma­ya ha­zır­la­ma nok­ta­sın­da önem­li iş­lev­ler yük­len­di­ği söy­le­ne­bi­lir.
Türk­yıl­maz, Şark-i Rus’un top­lam 392 sa­yı çık­tı­ğı­nı ve bun­lar­dan sa­de­ce 46 sa­yı­sı­na ula­şa­ma­dı­ğı­nı kay­det­ti. Ba­kü ar­şiv­le­rin­de­ki mev­cut sa­yı­lar­dan di­ji­tal fo­to­ko­pi­ler yap­mak su­re­tiy­le araş­tır­ma­yı yü­rü­ten Türk­yıl­maz, 5089 ha­ber baş­lı­ğı ile kro­no­lo­jik bir fih­rist ha­zır­la­dı­ğı­nı ve ay­rı­ca ga­ze­te­nin ya­zar­la­rı­nın al­fa­be­tik di­zi­ni­ni dü­zen­le­di­ği­ni be­lirt­ti. Bu me­yan­da, te­zin, il­gi­li araş­tır­ma­cı­lar için bir kay­nak ça­lış­ma­sı ol­du­ğun­dan bah­se­di­le­bi­lir.
Su­nu­mun so­ru ve ce­vap kıs­mın­da ise, ga­ze­te­yi de­ğer­len­di­rir­ken Azer­bay­can­lı ay­dın­la­rın o dö­nem­de Rus­ya, Os­man­lı, İran, Av­ru­pa ül­ke­le­ri ve Kaf­kas­ya top­lum­la­rı ile çok bo­yut­lu et­ki­le­şim için­de bu­lun­duk­la­rı­nın göz önün­de tu­tul­ma­sı ge­rek­ti­ği kay­de­dil­di. Bun­dan baş­ka, Tür­ki­ye’de ge­nel­lik­le son yıl­lar­da kı­pır­da­ma gös­te­ren böl­ge­sel ça­lış­ma­la­ra ör­nek teş­kil et­me­si açı­sın­dan söz ko­nu­su te­zin önem­li bir boş­lu­ğu dol­du­ra­ca­ğı ve ay­rı­ca da­ha ile­ri araş­tır­ma­la­ra te­mel teş­kil ede­ce­ği ak­ta­rıl­dı.

HAVADİS

TÜM HABERLER

EDİTÖRDEN

2024 Güz Programı

Vakıf faaliyetlerinin en gelenekseli olan seminerler, her yıl güz ve bahar dönemlerinde gerçekleşiyor.

DETAYLI BİLGİ


BİZİ TAKİP EDİN

Vakfımızın düzenlediği programlardan (seminer, sempozyum, panel, vs.) haberdar olmak için e-posta adresinizi bırakabilirsiniz.