English GİRİŞ YAP

Hülâsatü’l-Efkâr Gazetesi Merceğinden Osmanlı’da Sosyo-Ekonomik Durum

Mustafa Öztürk

21 Haziran 2010  
De­ğer­len­dir­me: Osman Safa Bursalı
 
Mus­ta­fa Öz­türk ile 19. yüz­yı­lın son çey­re­ğin­de Hü­lâ­sa­tü’l-Ef­kâr ga­ze­te­si bağ­la­mın­da Os­man­lı’nın gün­lük ya­şa­mın­da­ki sos­yal ve eko­no­mik ge­liş­me­ler üze­ri­ne tar­tış­tık. “Hü­lâ­sa­tü’l-Ef­kâr Ga­ze­te­si ve 1873-1875 Ara­sı Os­man­lı Dev­le­ti’nin Eko­no­mik ve Sos­yal Du­ru­mu” baş­lık­lı yük­sek li­sans te­zi­ni Mar­ma­ra Üni­ver­si­te­si’nde ta­mam­la­yan Öz­türk te­zin­de, ga­ze­te­ye yan­sı­dı­ğı ka­da­rıy­la söz­ko­nu­su yıl­lar dâ­hi­lin­de gün­lük ha­yat­ta ne gi­bi sos­yal ve eko­no­mik ge­liş­me­ler ya­şan­dı­ğı­nı tes­pit ve ana­liz edi­yor.
Ta­ri­hin fark­lı alt-dal­la­rın­da araş­tır­ma­lar ya­pan­lar; özel­lik­le sos­yal ve eko­no­mik ta­rih üze­ri­ne ça­lı­şan­lar için en te­mel araş­tır­ma kay­nak­la­rın­dan olan ga­ze­te­le­rin öne­mi­ne bi­nâ­en, tez­de ön­ce­lik­le Os­man­lı ba­sın ta­ri­hi­ne yer ve­ri­li­yor. Öz­türk’e gö­re, Tan­zi­mat dö­ne­mi­ni ko­nu edi­nen ça­lış­ma­lar­da, bil­has­sa 1860 son­ra­sı sa­yı­la­rı ar­tan ga­ze­te­le­rin et­ki­si­ni göz ar­dı et­me­mek ge­re­kir. Bu dü­şün­ce­den ha­re­ket­le Öz­türk, dö­ne­min ga­ze­te­le­rin­den, 22 Ha­zi­ran 1873’te ya­yı­na baş­la­yan, Hü­lâ­sa­tü’l-Ef­kâr ga­ze­te­si­ni mer­cek al­tı­na alı­yor te­zin­de.
Ba­zen gün için­de iki kez ba­zen de cu­mar­te­si gün­le­ri ya­yın­lan­mak su­re­tiy­le haf­ta­da al­tı kez çık­tı­ğı tes­pit edi­len ga­ze­te ilk 67 sa­yı­sın­dan son­ra Mat­bu­at İda­re­si ta­ra­fın­dan ka­pa­tı­lı­yor, an­cak kı­sa bir sü­re son­ra tek­rar ya­yı­nı­na de­vam edi­­yor. Ga­ze­te­nin ya­yın ha­ya­tı­na ve­da et­ti­ği ta­rih ise 22 Tem­muz 1874. 135. sa­yı­sıy­la ka­pa­nan ga­ze­te­nin ni­çin ka­pa­tıl­dı­ğı­na da­ir ay­rın­tı­lı bir bil­gi yok­tur. Ayrıca, ga­ze­te­nin sa­hi­bi ola­rak gö­rü­nen An­tu­an Efen­di’nin kim­li­ği­ne iliş­kin ge­rek ar­şiv­de ge­rek­se ikin­cil li­te­ra­tür­de ya­pı­lan in­ce­le­me so­nu­cun­da da he­nüz bir bil­gi­ye ula­şı­la­ma­mış­tır. Ya­zı iş­le­ri mü­dü­rü ola­rak zik­re­di­len Lüt­fi Efen­di dı­şın­da ga­ze­te­yi çı­ka­ran ve­ya ha­ber­le­ri ya­zan baş­ka bir is­me ço­ğu za­man rast­lan­ma­mak­ta­dır. An­cak isim ye­ri­ne ba­zen ha­be­ri ya­zan ki­şi­nin han­gi sos­yal po­zis­yon­da bu­lun­du­ğu­nu gös­te­ren ipu­cu sa­yı­la­cak ba­zı iba­re­le­rin kul­la­nıl­dı­ğı gö­rül­mek­te­dir. Dö­ne­min di­ğer bir­çok ga­ze­te­sin­de ge­niş­çe yer ve­ri­len si­ya­sî ya­hut fik­rî tar­tış­ma­lar ga­ze­te­de da­ha az yer al­mak­ta, ço­ğun­luk­la gün­lük ha­ya­tı il­gi­len­di­ren ha­ber­ler bu­lun­mak­ta­dır. Ga­ze­te, mis­yo­nu iti­ba­riy­le “ta­rik-i te­rak­ki”ye hiz­met et­me­ye yö­ne­lik bir ya­yın yap­tı­ğı­nı dek­la­re et­mek­te­dir. Öz­türk’e gö­re bu doğ­rul­tu­da, gün­lük ha­yat­ta ya­şa­nan prob­lem­ler gün­de­me ge­ti­ri­le­rek yö­ne­ti­ci­le­rin ge­re­ken dü­zen­le­me­le­ri yap­ma­la­rı, şart­la­rı iyi­leş­tir­me­le­ri he­def­le­ni­yor.
Ga­ze­te ge­nel­de dört say­fa ola­rak çık­mış­tır. İlk say­fa­da sa­ray­la il­gi­li ha­ber­le­re, dev­let gö­rev­li­le­ri­nin yük­sel­me­le­ri­ne, önem­li top­lan­tı­la­ra yer ve­ril­miş­tir. İkin­ci say­fa sos­yal olay­la­ra tah­sis edil­miş­ken, üç ve dör­dün­cü say­fa­lar­da rek­lam­lar bu­lun­mak­ta­dır. Ga­ze­te­nin ilk sa­yı­la­rın­da dış ha­ber­ler de mev­cut­tur. Öz­türk ça­lış­ma­sı bağ­la­mın­da sos­yal ve eko­no­mik ha­ber­ler ile ula­şı­ma iliş­kin ha­ber­le­ri ta­ra­ya­rak, ikin­cil li­te­ra­tür eş­li­ğin­de ana­liz et­mek­te­dir. Ula­şım­la il­gi­li ha­ber­ler­de de­mir­yol­la­rı, İs­tan­bul’da­ki şe­hir içi ka­ra ve de­niz ula­şı­mıy­la il­gi­li so­run­la­rı yan­sı­tan ha­ber­ler öne çık­mak­ta­dır. Bu­ra­da hal­kın bu ko­nu­da­ki sı­kın­tı­la­rından ve mey­da­na ge­len ka­za­lar­dan bah­se­dil­mek­te­dir.
Öz­türk, sos­yal içe­rik­li ha­ber­ler­de ön­ce­lik­le, eği­tim ko­nu­sun­da­ki dü­zen­le­me­le­re yer ve­ri­yor. Ay­rı­ca ede­bî tar­tış­ma­lar, ter­cü­me fa­ali­yet­le­ri ga­ze­te ha­ber­le­rin­den iz­le­ne­bil­mek­te­dir. Yi­ne bu dö­nem­de ger­çek­leş­ti­ri­len okul ve has­ta­ne in­şa­at­la­rı, sağ­lık hiz­met­le­ri ko­nu­sun­da ka­ran­ti­na uy­gu­la­ma­la­rı sık­ça ha­ber­le­re ko­nu ol­mak­ta­dır. Ka­dın­la­rın sos­yal sta­tü­le­ri üze­ri­ne de ba­zı ha­ber­ler gö­ze çarp­mak­ta­dır. Eko­no­mik alan­da ise, özel­lik­le kıt­lık ve bu­na bağ­lı mağ­du­ri­yet­le­rin, mağ­dur­la­ra ya­pı­lan yar­dım­la­rın ya­nı­sı­ra Os­man­lı Dev­le­ti’nde­ki ge­nel ma­lî sı­kın­tı­nın gün­lük eko­no­mik ha­ya­ta olan yan­sı­ma­la­rı ha­ber­ler­den ta­kip edi­le­bil­mek­te­dir. Zi­ra Os­man­lı Dev­le­ti bu yıl­lar­da ar­tık borç­la­rı­nı öde­ye­me­ye­ce­ği­ni (mo­ra­tor­yum) ala­cak­lı­la­rı­na ilan et­miş­tir. An­cak eko­no­mik açı­dan böy­le­si­ne dar bir du­rum­da da­hi ya­pı­la­bi­len ya­tı­rım­lar ga­ze­te­nin say­fa­la­rın­da yer al­mak­ta­dır.
Ga­ze­te hak­kın­da da­ha ön­ce ya­pı­lan ba­zı de­ğer­len­dir­me­le­ri de eleş­ti­ren Öz­türk’e gö­re, ga­ze­te­nin ka­muo­yu oluş­tur­ma­yı he­def­le­yen bir ya­yın ta­kip et­ti­ği­ni; an­cak bu­nu ba­şa­ra­ma­dı­ğı­nı id­di­a eden­ler de­tay­lı bir ana­liz yap­ma­dan bu so­nu­ca ulaş­mış­lar­dır. Öte ta­raf­tan ga­ze­te salt eko­no­mik ve sos­yal açı­lar­dan de­ğil, si­ya­sî, hu­ku­kî vb. açı­lar­dan da araş­tır­ma­ya ko­nu edi­le­bi­lir.

HAVADİS

TÜM HABERLER

EDİTÖRDEN

2024 Güz Programı

Vakıf faaliyetlerinin en gelenekseli olan seminerler, her yıl güz ve bahar dönemlerinde gerçekleşiyor.

DETAYLI BİLGİ


BİZİ TAKİP EDİN

Vakfımızın düzenlediği programlardan (seminer, sempozyum, panel, vs.) haberdar olmak için e-posta adresinizi bırakabilirsiniz.