30 Nisan 2012
Değerlendirme: Emine Kaval

Bezm u Rezm, özellikle 16. yüzyılın ikinci yarısı açısından Anadolu tarihine dair önemli bilgiler sunan bir eser olma özelliği taşıyor. Farsça kaleme alınan eser Kadı Burhaneddin’in emir ve talebiyle yazılmış ve ona sunulmuştur. Bezm u Rezm’in müellifi olan Aziz b. Erdeşir-i Esterâbadî hakkında eserin kendi bahisleri dışında bilgi bulunmamaktadır. 800 yılının Recep ayında kaleme alındığı eserin içinde kayıtlıdır.

Bezm u Rezm’e dair hazırladığı bibliyografyayı tanıtarak sunumuna başlayan Kadir Turgut’tan edindiğimiz bilgiye göre, eserin yazma nüshaları Ayasofya kütüphanesinde ve Topkapı Sarayı’ndadır. Ayrıca eserin 3 tane de çevirisini tespit eden Turgut, Bezm u Rezm’den modern kaynakların dışında değişik vesilelerle bahseden kitaplara da yer veriyor bibliyografyasında.

İçerik olarak eser, Kadı Burhaneddin’in soyundan başlıyor ve olaylar kitabın yazıldığı tarihe kadar getiriliyor. Müellif bu suretle Kadı Burhaneddin’in hayatı, devleti, saltanatı ve siyasi faaliyetleri üzerine yoğunlaşıyor. Turgut, kitabın isminin Kadı Burhaneddin’in kişisel özelliklerinden hareketle konulduğuna dikkat çekiyor, şöyle ki: Bezmkelimesi “eğlence meclisleri” anlamına gelir, zira Kadı Burhaneddin de bol bol böyle meclisler düzenlemektedir. Rezmise “savaş, meydan muharebesi” anlamındadır; Kadı Burhaneddin savaş ve kan dökmesiyle bilinmektedir. Burada müellif, Kadı Burhaneddin’in sadece kan dökücü yönünün olmadığını göstermek maksadıyla kitabın ismini Bezm u Rezmkoymuştur. İkinci bir husus, müellifin Kadı Burhaneddin’in kendisine eser yazmayı teklif etmesiyle bilgileri derlemeye başlamasıdır. Bu anlamda eserdeki bilgiler, biri müellifin Sivas’ta bulunması, yani Kadı Burhaneddin’in yanında bulunmaması, hasebiyle toplayarak edindiği, diğeri ise müellifin bizzat şahit olduğu bilgiler ve olaylar olmak üzere iki gruba ayrılabilir.

Eserin çizdiği Kadı Burhaneddin portresine bakıldığında, Kadı Burhaneddin’in son derece huzursuz, sürekli birileriyle komplo halinde bir adam olduğu kanaati uyanır. Tarihî olaylara karşı ilginç bir sadakate sahip olan müellifin Kadı Burhaneddin’in yenilgilerine de yer verdiğini ve başarısızlıklarını yorumladığını görüyoruz. Bu nedenle eserin verdiği bilgiler diğer kaynaklarla da doğrulanıyor. Burada önemli bir diğer hususBezm u Rezm’in Kadı Burhaneddin ile ilgili yeni sayılabilecek pek bir şey söylememekle birlikte başka hususlarla alakalı verdiği bilgiler dolayısıyla önemli sayılabileceğidir: (1)Eser sadece Kadı Burhaneddin ve devleti hakkında değil, Kadı Burhaneddin devletinin etrafındaki devletlere ilişkin de bilgi vermektedir. (2)Eserde geçen şehir isimleri günümüzde özellikle memleket ve şehir tarihçiliğine ışık tutmaktadır. (3)Eserde dönemin sosyal olayları hakkında da malumat bulunmaktadır. Eserden yola çıkarak bölgedeki şehirlerin nüfusuna, şehirlere, kullanılan lakaplar bağlamında dönemin sosyal hayatı ile alakalı bilgi edinmek mümkün. (4)Merkezde Osmanlı’nın olmaması, hatta Karamanoğullarından daha önemsiz bir beylik konumunda bulunması da esere ayrı bir hususiyet vermektedir. (5)Bezm u Rezmdönemin ilmî hayatına dair de bilgi edinilebilecek bir kaynaktır.

Medrese okuyan ve ilmiye kökenli bir aileden gelen Kadı Burhaneddin’in çevresini de ilmiye sınıfından oluşturuyordu. Dolayısıyla, burada müellif Kadı Burhaneddin’in yaptırdığı medreselere ve imaretlere de –her zaman yakıp yıkan birisi olmadığını göstermek için– yer veriyor. Kadı Burhaneddin’in Bezm u Rezm’de bazı noktalarda, özellikle mağlubiyetlerinde müellif tarafından dolaylı da olsa eleştirilmesi, eserin resmi bir tarih olma niteliği bakımından bir tezat gibi görünse de, bu eleştiriler doğrudan Kadı Burhaneddin’i hedef almamaktadır. Bazı olumsuz gelişmelerden doğrudan doğruya Kadı Burhaneddin’i sorumlu tutan kimi beyitler istisna edilirse başarısızlıklar çoğunlukla ya Kadı Burhaneddin’in “seferde başarılı olamamasının sebepleri” şeklinde ele alınmış ya da “kış şartlarına” bağlanmıştır.