English SIGN IN

Os­man­lı­lar­dan Bah­se­den Bi­zans Kro­nik­le­ri

De­ğer­len­dir­me: Ab­dül­ha­mit Kır­mı­zı
 
Türk ta­rih­çi­li­ğin­de hak et­tik­le­ri il­ti­fa­ta hâ­lâ maz­har ola­ma­yan kay­nak­lar ara­sın­da Bi­zans kro­nik­le­ri var­dır. Rum mü­el­lif­le­rin Os­man­lı’dan bah­se­den ta­rih ki­tap­la­rı­nı ta­rih­çi­le­ri­miz ye­te­rin­ce kul­lan­mı­yor. Bi­zans­lı ta­rih­çi­le­rin Os­man­lı dev­le­ti­nin ilk iki yüz­yı­lı­nı il­gi­len­di­ren eser­le­ri hâ­lâ Türk­çe­mi­ze ka­zan­dı­rı­la­ma­dı; geç­miş­te çev­ri­len­le­rin ise ek­sik ve ge­dik­le­ri he­nüz gi­de­ri­le­me­di. Ten­kit­li ve not­lar­la zen­gin­leş­ti­ril­miş ya­yın­la­ra ih­ti­yaç du­yu­lan ve mut­la­ka Os­man­lı ça­lış­ma­la­rı­na ek­len­me­si ge­re­ken bu sa­ha­ya il­gi çek­mek ama­cıy­la, TAM’da bir­kaç met­ni bir­lik­te oku­ya­lım de­dik.
Av­ru­pa kim­li­ğin­de önem­li bir ye­ri olan Ro­ma İm­pa­ra­tor­lu­ğu’nun do­ğu­da­ki de­va­mı ol­ma­sı ha­se­biy­le, Bi­zans’ın son ule­ma ve ri­cal men­sup­la­rı ta­ra­fın­dan ya­zı­lan bu eser­ler üze­rin­de Ba­tı’da çok­ça tet­kik ya­pıl­mış­tır; fa­kat bu kay­nak­lar ül­ke­miz­de pek bi­lin­me­mek­te­dir. Os­man­lı’nın ku­ru­luş dö­ne­mi fel­se­fe­si­ni an­la­mak için ger­çek­leş­tir­di­ği­miz tar­tış­ma­la­rı ta­mam­la­ya­cak bir cüz ola­rak bu kay­nak­lar üze­rin­de beş bö­lüm­lük bir tar­tış­ma di­zi­si plan­la­dık. Bir kar­şı­laş­tır­ma im­kâ­nı ver­me­si açı­sın­dan, Ana­do­lu ve Ru­me­li’de Os­man­lı Dev­le­ti ku­ru­lur­ken ye­ni­len ta­ra­fın ola­yı na­sıl gör­dü­ğü­nü, Rum ya­zar­la­rın Os­man­lı’nın iler­le­yi­şi­ni na­sıl tas­vir et­ti­ği­ni öğ­ren­mek is­te­dik. Geç­miş yıl­lar­da ger­çek­leş­tir­di­ği­miz Os­man­lı kro­nik oku­ma­la­rı­nın bir de­va­mı ola­rak da ele al­dı­ğı­mız bu oku­ma­la­rı or­tak ba­zı iz­lek­ler üze­rin­den de­ğer­len­di­ren tar­tış­ma­lar­la ni­ha­yet­len­dir­dik.
Os­man­lı Dev­le­ti’nin ku­ru­luş dev­ri­ne ışık tu­tan, özel­lik­le İs­tan­bul’un fet­hi­ni Os­man­lı kay­nak­la­rın­dan da­ha ge­niş bir şe­kil­de an­la­tan, dört Bi­zans­lı mü­el­lif var­dır: Du­kas, Hal­ko­kon­di­lis, Fran­cis ve Kri­to­vu­los. Biz bun­la­ra ila­ve­ten, Se­la­nik’in ikin­ci de­fa fet­hi­ni an­la­tan bir din ada­mı­nın, Anag­nos­tis’in ese­ri­ni de in­ce­le­dik.  
Bi­rin­ci top­lan­tı­da (14 Ma­yıs 2007) Du­kas Ta­ri­hi ele alın­ma­dan ön­ce ta­ri­hî bağ­la­ma yer ve­ril­di, Ro­ma Ta­ri­hi özet­le­ne­rek or­yan­tas­yon sağ­lan­dı. Bi­zans Ta­ri­hi (Çev. V. Mir­mi­roğ­lu, İs­tan­bul, 1956) kün­ye­siy­le di­li­mi­ze çev­ri­len Du­kas’ın ese­rin­de ilk ola­rak Bi­zans top­lu­mu­nun si­ya­sal bö­lün­müş­lü­ğü hak­kın­da­ki mü­ta­laa­lar gö­ze çar­par. Bi­zans top­lu­mu çok de­rin iki­lik­le­re bö­lün­müş­tür. Sa­de­ce Kan­ta­ku­zen-Pa­leo­log ha­ne­dan­la­rı ara­sın­da­ki sa­vaş yok­tur. Mez­hep­ler ara­sı bir­leş­me ya da bir­leş­me­me yö­nün­de top­lum­da iki eği­lim var­dır. Bu bö­lün­me­ler­de Du­kas Kan­ta­ku­zen­ci­dir, La­tin ve Or­to­doks ki­li­se­le­ri­nin bir­leş­me­si ta­raf­ta­rı­dır, Ce­ne­viz­li­ler­le it­ti­fak yan­lı­sı­dır. Eser­de Os­man­lı­la­rın iç sa­vaş­tan fay­da­la­na­rak Ge­li­bo­lu’dan Trak­ya’ya na­sıl çık­tık­la­rı, Sü­ley­man Çe­le­bi ile et­ra­fı na­sıl zap­tet­tik­le­ri, Türk­le­ri ora­la­ra na­sıl is­kan et­tik­le­ri an­la­tı­lı­yor. Fa­kat da­ha mu­fas­sal ola­rak mü­el­lif ken­di­si­nin de ya­şa­dı­ğı dö­ne­mi, ya­ni Yıl­dı­rım Be­ya­zıt dev­rin­den 1462 Mi­dil­li’nin fet­hi­ne ka­dar­ki za­ma­nı an­la­tı­yor. Du­kas ki­ta­bın­da kay­nak ola­rak can­lı ta­nık ifa­de­le­ri de kul­la­nır. Me­se­la Fa­tih’in İs­tan­bul’u fet­he­den as­ker­le­riy­le mü­la­kat­la­rı var­dır.
Du­kas Ta­ri­hi’nde sa­de­ce pa­di­şah­lar ve Rum im­pa­ra­tor­la­rı de­ğil, Börk­lü­ce Mus­ta­fa, Gün­düz/Kun­duz Bey, ta­nas­sur ede­rek Di­mit­ri adı­nı alan şeh­za­de Yu­suf, Düz­me­ce Mus­ta­fa, Çan­dar­lı Ha­lil Pa­şa gi­bi şah­si­yet­ler hak­kın­da zen­gin bi­yog­ra­fik mal­ze­me var­dır. Ki­tap­ta Os­man­lı ha­ne­da­nı­nın al­dı­ğı Rum ve Sırp ge­lin­ler, dev­şir­me­ler, fet­ret dev­ri bey­le­ri, sa­vaş tek­no­lo­ji­si (me­se­la top dö­kü­mü ve ge­mi­le­rin ka­ra­dan yü­rü­tül­me­si), kar­deş kat­li hak­kın­da da il­ginç bil­gi­ler bul­mak müm­kün.
Hal­ko­kon­dil Ta­ri­hi ikin­ci top­lan­tı­da (25 Ha­zi­ran 2007) As­lı­han Akı­şık’ın su­nu­mu çer­çe­ve­sin­de ma­sa­ya ya­tı­rıl­mış­tır. Hal­ko­kon­dil bi­rin­ci el­den, def­ter­dar­lar­dan, Os­man­lı mer­ke­zî ida­re­si ve büt­çe­si hak­kın­da önem­li bil­gi­ler su­nar. Bi­zans ta­rih ya­zı­mı ge­le­ne­ğin­de Ba­tı Av­ru­pa’ya en ge­niş yer ve­ren mü­el­lif ola­rak Hal­ko­kon­dil İtal­ya, İber­ya ya­rı­ma­da­sı, Al­man­ya, Fran­sa, Ma­ca­ris­tan, Po­lon­ya, Bal­kan­lar ve İn­gil­te­re si­ya­sî ta­ri­hi­ni ve bu coğ­raf­ya­lar­da­ki de­ği­şik yö­ne­tim bi­çim­le­ri­ni an­la­tır, Ba­tı Av­ru­pa top­lu­luk­la­rı hak­kın­da de­tay­lı et­nog­ra­fik bil­gi­ler ve­rir. Bu bil­gi­ler Bi­zans Dev­le­ti’nin çö­kü­şü ve Türk­le­rin yük­se­li­şin­den ba­ğım­sız de­ğil­dir, Ro­ma kim­li­ği­nin mi­ras yo­luy­la Os­man­lı’ya ge­çip ge­çe­me­ye­ce­ği tar­tış­ma­sıy­la il­gi­li­dir ve mü­el­lif Os­man­lı-Ve­ne­dik kar­şı­laş­tır­ma­sı için bir ze­min ya­ra­tır. Hal­ko­kon­dil’in Os­man­lı Türk­le­ri­nin kö­ke­ni hak­kın­da il­ginç fi­kir­le­ri var­dır.
Şe­hir Düş­tü baş­lı­ğıy­la Türk­çe­ye ba­zı kı­sım­la­rı çev­ri­len Fran­cis / Sphrant­zes Ta­ri­hi’ni, üçün­cü top­lan­tı­da (23 Tem­muz 2007) Mev­lü­de Ba­kır sun­du. Fran­cis’in di­ğer mü­el­lif­ler­den far­kı, hi­ye­rar­şi­de en yük­sek ma­ka­ma (me­ga lo­got­he­tes) ulaş­mış mü­him bir dev­let ada­mı ol­ma­sı­dır. Fran­cis di­ğer mü­el­lif­le­re na­za­ran Fa­tih için da­ha yu­mu­şak ta­bir­ler kul­la­nır, onu en faz­la “Hı­ris­ti­yan­lı­ğın bağ­naz düş­ma­nı”, “kö­tü ni­yet­li adam” ve “iman­sız­la­rın sul­ta­nı” ola­rak tas­vir eder. Ki­tap­ta XI. Kons­tan­tin Pa­le­olo­gos’un tah­ta geç­me­si, bu­nu Sul­tan II. Mu­rat’a bil­dir­mek üze­re biz­zat mü­el­li­fin gö­rev­len­di­ril­me­si, da­ha son­ra im­pa­ra­to­ra eş bul­mak için Gür­cis­tan ve Trab­zon’a da el­çi ola­rak git­me­si ay­rın­tı­lı ola­rak an­la­tı­lı­yor. İs­tan­bul mu­ha­sa­ra­sı­na iki ta­ra­fın yap­tı­ğı ha­zır­lık­lar­dan, me­se­la Ru­me­li­hi­sa­rı’nın ya­pı­mın­dan bah­se­di­li­yor. Za­ğa­nos Pa­şa ile Çan­dar­lı ara­sın­da­ki fe­tih tar­tış­ma­sın­dan, Fa­tih’in atı­nı de­ni­ze sür­me­sin­den ve Ulu­bat­lı Ha­san’dan is­men bah­se­dil­me­si, Fran­cis Ta­ri­hi’nin fe­tih­le il­gi­li kay­nak ola­rak de­ğe­ri­ni ar­tır­mak­ta­dır. 
Fet­ret dev­rin­de el­den çı­kan ve bu ara­da Rum­lar­dan Ve­ne­dik­li­le­re ge­çen Se­la­nik’in 1430’da Os­man­lı­lar ta­ra­fın­dan ye­ni­den fet­he­dil­me­si­ni an­la­tan Anag­nos­tis Ta­ri­hi dör­dün­cü top­lan­tı­da (21 Ocak 2008) in­ce­len­miş­tir. Ve­ne­dik ta­hak­kü­mü hak­kın­da­ki şi­kâ­yet­ler­le baş­la­yan bu ese­ri bir din ada­mı yaz­mış­tır; bu ne­den­le eser­de gö­rü­len ana iz­lek­ler­den bi­ri­si Se­la­nik­li­le­rin gör­dü­ğü zu­lüm­le­rin ken­di gü­nah­la­rın­dan kay­nak­lan­dı­ğı ve ni­ha­yet Al­lah’ın ken­di­le­ri­ni Türk­le­rin fet­hiy­le ce­za­lan­dır­dı­ğı­dır. Bu tarz di­nî izah­lar di­ğer kro­nik­ler­de gö­rül­mek­tey­se de, bu ka­dar yo­ğun de­ğil­dir. Sul­tan Mu­rat’ın şeh­rin sul­hen tes­li­mi için üç de­fa el­çi ve mek­tup ara­cı­lı­ğıy­la çağ­rı­da bu­lun­ma­sı, ku­şat­ma sı­ra­sın­da Rum as­ker­le­rin ev­le­ri­ne kaç­ma­la­rı, Os­man­lı as­ker­le­ri­nin var­di­ya usu­lü sa­vaş­ma­la­rı, üç gün­dür şeh­ri ala­ma­yan ku­man­dan Si­nan Pa­şa’nın il­ginç mo­ti­vas­yon yön­tem­le­ri ve şeh­rin an­cak yağ­ma ilan edil­me­sin­den son­ra ele ge­çi­ril­me­si ki­tap­ta yer alan il­ginç ko­nu­lar­dan­dır. Bu top­lan­tı ay­rı­ca Anag­nos­tis’in Türk as­ker­le­ri­ni kö­tü­ler­ken, pa­di­şa­hı te­mi­ze çı­ka­ran üs­lu­bu­nun se­bep­le­ri üze­ri­ne gü­zel bir tar­tış­ma­ya sah­ne ol­muş­tur.
Be­şin­ci ve son top­lan­tı, tek ori­ji­nal nüs­ha­sı Top­ka­pı Sa­ra­yı Mü­ze­si ko­lek­si­yo­nun­da bu­lu­nan Kri­to­vu­los Ta­ri­hi üze­ri­ne ya­pıl­mış­tır (17 Mart 2008). Doğ­ru­dan Fa­tih Sul­tan Meh­met’e ya­zı­lan ve onun ba­şa­rı­la­rı­nı an­la­tan bu ta­rih ki­ta­bı­nı Es­ra Gü­zel Er­do­ğan sun­du. Son­ra çe­vi­ri­ler ara­sı tu­tar­sız­lık­lar, mü­el­li­fin kay­nak­la­rı, di­ğer kro­nik­ler­le ben­zer­lik­ler, ese­rin Bi­zans ta­rih­çi­le­rin­ce kas­ten ih­mal edil­me­si gi­bi usul me­se­le­le­ri dı­şın­da mü­el­li­fin Fa­tih’e duy­du­ğu hay­ran­lı­ğın ne­den­le­ri gi­bi ko­nu­lar tar­tı­şıl­dı.
TAM bu ve­rim­li tar­tış­ma­la­rı ya­kın­da BSV Not­lar ola­rak neş­re­de­cek­tir.

NEWS

ALL NEWS

EDITOR'S CHOICE

SEMINARS

As the most traditonal activity of BISAV, the courses take place in every fall and spring of a year.

MORE INFO


FOLLOW US

Add your e-mail address here to be informed about our programs (seminars, symposiums, panels, etc.).