Türkçe SIGN IN

İslâm Düşüncesi-3: İbn Arabî Felsefesinin Çağdaş Türk Düşüncesine Tesirleri

Özkan Öztürk

14 Nisan 2009
De­ğer­len­dir­me: A. Taha İmamoğlu
 
Me­de­ni­yet Araş­tır­ma­la­rı Mer­ke­zi’nin Tez­gâh­ta­ki­ler top­lan­tı­la­rı­nın Ni­san ayı ko­nu­ğu, Mar­ma­ra Üni­ver­si­te­si Sos­yal Bi­lim­ler Ens­ti­tü­sü İs­lâm Fel­se­fe­si Bi­lim Da­lı’nda “Çağ­daş Türk Dü­şün­ce­sin­de İbn Ara­bî Fel­se­fe­si­nin Ele Alı­nı­şı” baş­lık­lı yük­sek li­sans te­zi­ni sa­vu­nan Öz­kan Öz­türk idi. Öz­türk, te­zi çer­çe­ve­sin­de­ki su­nu­şun­da, Os­man­lı-Türk mo­dern­leş­me­si dö­ne­min­de ken­di­si­ne sık­lık­la atıf ya­pı­lan İbn Ara­bî’yi ve vah­det-i vü­cud bağ­la­mın­da İbn Ara­bî’ye ya­pı­lan atıf­la­rın muh­te­va­sı­nı ana­liz ede­rek dö­ne­min pa­ra­met­re­le­ri­nin an­la­şıl­ma­sı­na ışık tut­tu.
Mo­dern­leş­me dö­ne­mi­nin bas­kın ide­olo­ji­le­ri po­zi­ti­vizm ve ma­ter­ya­liz­me da­ir dü­şün­ce­le­ri­ni, vah­det-i vü­cud na­za­ri­ye­sin­den yo­la çı­ka­rak te­mel­len­di­ren dö­nem mü­el­lif­le­ri­nin me­to­dik za­af­la­rı­na dik­kat çe­ken Öz­türk, İbn Ara­bî’nin me­ta­fi­zik sis­te­mi­nin özel­lik­le mo­dern­leş­me dö­ne­min­de ku­ru­cu ve kur­ta­rı­cı bir ro­le bü­rün­dü­ğü­ne vur­gu yap­tı. Te­zi­nin gi­riş kıs­mın­da, dö­ne­min fel­se­fî so­run­la­rı­na ve li­te­ra­tü­rü­ne kı­sa­ca de­ği­nen Öz­türk, bi­rin­ci bö­lüm­de “İlk Mü­el­lif­ler ve Ele Alış Tarz­la­rı” baş­lı­ğı al­tın­da Zi­ya Gö­kalp, Ah­med Rıf­kı ve Ba­ha Tev­fik’in yak­la­şım­la­rı­nı de­ğer­len­dir­di. İkin­ci bö­lüm­de ise “sa­vun­ma­cı yak­la­şım­lar” ola­rak da ni­te­len­di­ri­le­bi­le­cek Meh­met Ali Ay­nî, Fe­rid Kam, Fi­li­be­li Ah­med Hil­mi ve İs­ma­il Fen­ni Er­tuğ­rul’un ya­zı­la­rı­nı inceledi. Üçün­cü bö­lüm­de ise “Ka­dim­le Ce­did Ara­sın­da” di­ye­rek be­tim­le­di­ği Mu­sa Ca­rul­lah ve Rı­za­ed­din b. Fah­red­din’in ya­zı­la­rı­nı in­ce­le­yen Öz­türk, İbn Ara­bî’ye da­ir Rus­ya’da­ki yak­la­şım­la­rın muh­te­va­sı­na ve İbn Ara­bî’nin Ana­do­lu’da­ki al­gı­la­nı­şın­da or­ta­ya çı­kan fark­lı­lık­la­ra da dik­kat çek­ti. Dör­dün­cü ve son bö­lüm­de ise ke­la­mî pers­pek­tif­ten İbn Ara­bî’ye yö­nel­ti­len eleş­ti­ri ve yak­la­şım­la­rı Sa­id Nur­sî ve Mus­ta­fa Sab­ri Efen­di za­vi­ye­sin­den ele al­dı.
Bu dö­nem­de İbn Ara­bî idea­lizm akı­mı­nın ön­cü­sü ola­rak gö­rül­müş, bu du­rum da onun hür fi­kir­li ka­rak­te­riy­le iliş­ki­len­di­ril­miş ve hat­ta gö­rüş­le­ri Dar­win’le mu­ka­ye­se edil­miş, pan­te­izm­le öz­deş­leş­ti­ril­miş, po­zi­ti­viz­min en te­mel kav­ram­la­rın­dan te­rak­ki­nin in­san-ı kâ­mil gö­rü­şü­nün bir uzan­tı­sı ol­du­ğu ile­ri sü­rül­müş­tü. Dö­ne­min mü­el­lif­le­rin­den bir kıs­mı da İbn Ara­bî’yi fel­se­fe ta­ri­hi­nin mer­ke­zi­ne ala­rak Ba­tı fel­se­fe­si ile mu­ka­ye­se eder­ken, or­yan­ta­list­le­rin eleş­ti­ri­le­ri­ne ma­ruz ka­la­rak fik­rî bir tar­tış­ma ze­mi­ni­nin oluş­ma­sı­na yol aç­mış­lar­dır.
İbn Ara­bî’ye da­ir ya­pı­lan çağ­daş dö­nem­de­ki yo­rum­la­rın kla­sik ke­lam­dan ye­ni ilm-i ke­la­ma ge­çiş­te köp­rü va­zi­fe­si gör­dü­ğü­nü de di­le ge­ti­ren Öz­türk’e gö­re Ba­tı fel­se­fe­si ta­ri­hi ki­tap­la­rıy­la bes­le­nen İbn Ara­bî oku­ma­la­rı tar­tış­ma­la­rın yö­nü­nü de de­ğiş­tir­miş­tir. Ay­rı­ca Ba­tı dü­şün­ce­si için­de bel­li bir ko­nu­ma otu­ran René Guénon gi­bi tra­dis­yo­na­list ekol­de­ki dü­şü­nür­le­rin İbn Ara­bî’ye da­ir yo­rum­la­rı­nın ir­fa­nî dü­şün­ce­nin an­la­şıl­ma­sı ko­nu­sun­da­ki be­lir­le­yi­ci­li­ği cid­di bir kri­ti­ğe ta­bi tu­tul­ma­lı­dır.
İbn Ara­bî’nin za­man za­man İbn Tey­miy­ye ve Ebu’l-Alâ el-Ma­ar­rî ile be­ra­ber zik­re­dil­me­si­nin za­af­la­rı­na da dik­kat çe­ken Öz­türk’e gö­re, bu dö­nem­de­ki mü­el­lif­ler­den kıs­mî fark­lar­la ay­rı­lan Zi­ya Gö­kalp, Fi­li­be­li Ah­med Hil­mi, İs­ma­il Fen­ni Er­tuğ­rul ve Fe­rid Kam’a ait yak­la­şım­lar da­ha tu­tar­lı ve fel­se­fî­dir. Öz­türk, Ah­med Av­ni Ko­nuk ve İh­san Oğuz gi­bi mu­ta­sav­vıf­la­rın İbn Ara­bî’ye da­ir yap­tık­la­rı ça­lış­ma­la­ra ve ara­la­rın­da­ki mek­tup­laş­ma­la­ra da kı­sa­ca te­mas ede­rek su­nu­mu­nu ni­ha­ye­te er­dir­di.

Top­lan­tı, dö­nem mü­el­lif­le­ri­nin yak­la­şım­la­rı­nın fel­se­fi ola­rak han­gi dü­zey­de sey­ret­ti­ği, ma­ter­ya­list­le­rin İbn Ara­bî’yi na­sıl oku­du­ğu, mü­el­lif­le­rin İbn Ara­bî’nin dü­şün­ce sis­te­mi­ne han­gi dü­zey­de nü­fuz ede­bil­dik­le­ri­ne da­ir di­le ge­ti­ri­len so­ru­lar üze­rin­den ya­pı­lan tar­tış­ma­lar­la so­na er­di

NEWS

ALL NEWS

EDITOR'S CHOICE

SEMINARS

As the most traditonal activity of BISAV, the courses take place in every fall and spring of a year.

MORE INFO


FOLLOW US

Add your e-mail address here to be informed about our programs (seminars, symposiums, panels, etc.).