Türkçe SIGN IN

İslâm Dünyasında Siyaset Tartışmaları: Demokrasi: İslâmî Demokrasi Mümkün mü?

Halil İbrahim Yenigün

KAM Özel Etkinlik

7 Haziran 2007               
De­ğer­len­dir­me: Ahmet Şefik Hatipoğlu
 
Bi­lim ve Sa­nat Vak­fı Kü­re­sel Araş­tır­ma­lar Mer­ke­zi’nin “İs­lâm Dün­ya­sın­da Si­ya­set Tar­tış­ma­la­rı: De­mok­ra­si” adıy­la baş­lat­tı­ğı ye­ni te­ma­tik top­lan­tı­lar di­zi­si­nin il­kin­de, Vir­gi­ni­a Üni­ver­si­te­si Si­ya­set Bö­lü­mü’nde dok­to­ra ça­lış­ma­la­rı­na de­vam eden Ha­lil İb­ra­him Ye­ni­gün, “The Po­li­ti­cal On­to­logy of Is­la­mic De­moc­racy from Past to Fu­tu­re: To­wards Al­ter­na­ti­ve Vi­si­ons” baş­lı­ğıy­la ha­zır­la­ya­ca­ğı te­zi­ni “İs­lâ­mî Bir De­mok­ra­si Müm­kün mü?” so­ru­su çer­çe­ve­sin­de ka­tı­lım­cı­lar­la tar­tış­tı.
Tez­de, üç dö­nem­de in­ce­le­nen çağ­daş İs­lâm si­ya­set dü­şün­ce­sin­de de­mok­ra­si tar­tış­ma­la­rı­nın on­to­lo­jik bo­yu­tu­na yo­ğun­la­şa­rak İs­lâ­mî de­mok­ra­si kav­ra­mı­nın da­yan­dı­ğı dü­şün­ce ze­mi­ni­nin or­ta­ya ko­nul­ma­sı ve kav­ra­mın ge­le­ce­ği hak­kın­da al­ter­na­tif bir eleş­ti­ri ge­liş­ti­ril­me­si amaç­lan­mak­ta­dır. Ye­ni­gün ça­lış­ma­sı­nı, Al­bert Ho­ura­ni’nin 19. yüz­yıl so­nu ile 20. yüz­yıl ba­şı­na te­ka­bül eden ve Li­be­ral Çağ de­di­ği dö­nem­den baş­la­tı­yor. Bu dö­ne­min te­mel ka­rak­te­ris­ti­ği Ba­tı­lı kav­ram ve ku­rum­la­rın İs­lâ­mî bir kı­lı­fa bü­rün­dü­rül­me­si şek­lin­de­dir. İs­lâm coğ­raf­ya­sı­nın de­ği­şik yer­le­rin­de Ba­tı ile yüz­le­şen dü­şü­nür­le­rin te­mel gün­de­mi­ni ana­ya­sal­cı­lık, Cum­hu­ri­yet, hal­kın yö­ne­ti­mi gi­bi ko­nu­lar iş­gal et­mek­tey­di. Ulus dev­let tec­rü­be­le­ri ve ko­lon­ya­liz­min et­ki­le­ri bil­has­sa 1950’ler­den son­ra İs­lâm si­ya­set dü­şün­ce­sin­de bir içe ka­pan­ma­cı­lık akı­mı­nı baş­lat­mış­tı. Mev­cut sis­tem­le­re kar­şı Al­lah’ın ira­de­si­ni, do­la­yı­sı ile vah­yi mer­ke­ze alan bir İs­lâm­cı­lık ha­re­ke­ti­nin baş gös­ter­di­ği bu dö­ne­mi Ye­ni­gün, Fun­de­men­ta­list İs­lâm­cı­lık Ça­ğı şek­lin­de ad­lan­dı­rı­yor. 1980’ler­den son­ra ise özel­lik­le di­as­po­ra Müs­lü­man­la­rı­nın bir si­ya­sî ide­olo­ji ola­rak İs­lâm­cı­lık dü­şün­ce­sin­den da­ha zi­ya­de be­nim­se­di­ği ve de­mok­ra­tik re­jim­ler­de ya­şa­ma im­kâ­nı­na ve tec­rü­be­si­ne da­ya­nan bir ha­re­ket ola­rak Li­be­ral-Ilım­lı-İle­ri­ci Müs­lü­man fik­ri­nin ye­şer­di­ği gö­rül­mek­te­dir. Tez­de Li­be­ral İs­lâm Ça­ğı ola­rak ad­lan­dı­rı­lan bu dö­nem, de­mok­ra­si tar­tış­ma­la­rın­da “İs­lâ­mî bir de­mok­ra­si müm­kün­dür!” fik­ri­nin ço­ğun­luk­la ka­bul edil­di­ği bir dö­nem­dir.
Ye­ni­gün, böy­le­lik­le üç dö­ne­me ayır­dı­ğı te­zin­de in­ce­le­ye­ce­ği isim­le­ri ken­di dö­nem­le­ri­nin tem­sil­ci­si ya­hut ge­nel ah­va­li res­me­den ka­rak­ter­ler ola­rak de­ğil, İs­lâm-de­mok­ra­si tar­tış­ma­la­rı­nın on­to­lo­jik bo­yu­tu­nu or­ta­ya ko­ya­bil­mek için ter­cih edil­miş isim­ler ol­du­ğu­nu be­lir­ti­yor. Bu yö­nüy­le hem dö­nem­len­dir­me hem de se­çi­len isim­ler bel­li ve sı­nır­lı bir teo­rik tar­tış­ma­nın ze­mi­ni­ni teş­kil ede­cek ve ge­nel­le­me ha­ta­sın­dan ka­çı­nı­la­cak bir bi­çim­de ele alın­mış ola­cak­tır. Bu min­val­de te­zin te­mel so­ru­su olan geç­miş­ten gü­nü­mü­ze İs­lâ­mî de­mok­ra­si kav­ra­mı­nın si­ya­sî on­to­lo­ji­si­nin in­ce­len­me­si ve ge­le­ce­ğe yö­ne­lik al­ter­na­tif­le­rin su­nul­ma­sı amaç­lan­mak­ta­dır.
Tez­de in­ce­le­nen dö­nem ve ele alı­nan isim­le­rin de­ğer­len­di­ril­me­si İs­lâm ve de­mok­ra­si tar­tış­ma­la­rı­nın sey­ri­ni göz önü­ne ser­mek­te­dir. Li­be­ral çağ­dan bir isim ola­rak Ce­ma­let­tin Af­ga­ni Cum­hu­ri­yet fik­ri­ni sa­vu­nur­ken va­hiy-akıl iliş­ki­si­ni ye­ni­den ta­nım­la­mış ve iç­ti­ha­dı fer­di­leş­ti­re­rek Al­lah ile kul iliş­ki­sin­de da­ha özel­leş­ti­ri­ci bir yak­la­şım ser­gi­le­miş­tir. Bu­na mu­ka­bil fun­de­men­ta­list İs­lâm­cı­lık ça­ğın­da ya­şa­yan Sey­yid Ku­tub, vah­yi mer­ke­ze al­mış ve di­ni Tan­rı-İn­san iliş­ki­sin­de be­lir­le­yi­ci ko­nu­mu­na ye­ni­den yer­leş­tir­miş­tir. Bu­na gö­re me­tin tek bir şey söy­ler, in­san ak­lı ve yo­rum­la­ma ikin­ci plan­da tu­tu­lur. (Böy­le­lik­le bu­ra­da­ki fun­de­men­ta­lizm an­ti-her­me­nö­tik bir du­ru­şu ifa­de eder). Ye­ni­gün’e gö­re Ku­tub’un de­mok­ra­si red­di­ye­si ba­sit bir Ba­tı kar­şıt­lı­ğın­dan da­ha ile­ri dü­zey­de on­to­lo­jik bir du­ru­şa da­yan­mak­ta­dır. Bu­na gö­re ku­ru­lan mec­lis­ler ve ka­nun­lar Al­lah’ın ira­de­si­nin gasp edil­me­si an­la­mı­nı ta­şı­yor­du. 1980’ler­den son­ra di­as­po­ra dü­şü­nür­le­ri ara­sın­da or­ta­ya çı­kan Li­be­ral İs­lâm dü­şün­ce­si ise “İs­lâm’da de­mok­ra­si var­dır!” ka­bu­lü­ne da­yan­mak­ta­dır. İl­ginç olan Faz­lur­rah­man ka­dar Gan­nu­şi, Kar­da­vi gi­bi isim­le­rin de bu fik­ri ar­tık be­nim­se­miş ol­ma­sı­dır. Bü­tün bun­la­ra da­ya­na­rak de­mok­ra­si­nin meş­ru­laş­tı­rıl­ma­sı sü­re­cin­de na­sıl bir on­to­lo­jik dö­nü­şü­mün var ol­du­ğu, Ye­ni­gün’ü ha­re­ke­te ge­çi­ren te­mel so­ru­dur.
Si­ya­set on­to­lo­ji­si­nin öna­la­na çı­ka­rıl­ma­sı­nın se­be­bi tar­tış­ma­la­rın ço­ğun­luk­la si­ya­sî düz­lem­de sey­ret­me­si, bu­na kar­şın bu­gün Ba­tı­da mo­der­niz­min te­mel­ci­li­ği­ne ve post-mo­der­niz­min eleş­ti­rel yak­la­şı­mı­nın oluş­tur­du­ğu boş­lu­ğa kar­şı gi­de­rek ar­tan bir on­to­lo­jik te­mel­len­dir­me eği­li­miy­le di­ya­log kur­ma im­kâ­nı­nın oluş­ma­ma­sı­dır. “Ba­tı’da na­sıl bir ah­lâ­kî/si­ya­sî dü­zen oluş­tur­ma­lı?” so­ru­su gi­de­rek “za­yıf on­to­lo­ji­ye da­ya­lı güç­lü bir ah­lâ­kî/si­ya­sî dü­zen” ku­rul­ma­sı şek­lin­de sey­re­der­ken, ken­di si­ya­sî/ah­lâ­kî ya­pı­lan­ma­sı­nı na­sıl bir on­to­lo­ji­ye da­yan­dı­ra­ca­ğı­nı tar­tış­ma­yan bir İs­lâm si­ya­set dü­şün­ce­si söz ko­nu­su ola­cak­tır. Si­ya­set te­olo­ji­si­nin si­ya­set te­ori­si­ni yön­len­dir­di­ği bu dö­nem­de Tan­rı-Me­tin/Va­hiy-İn­san ak­lı iliş­ki­le­ri­ne da­ya­nan bir İs­lâ­mî de­mok­ra­si an­la­yı­şı­nın ge­liş­me­si söz ko­nu­su­dur. Ye­ni­gün’e gö­re ön­ce­lik­li so­run İs­lâm si­ya­set dü­şü­nür­le­ri­nin de­mok­ra­si­den ne an­la­dık­la­rı ve İs­lâm’ı han­gi de­mok­ra­si ile mu­ka­ye­se et­tik­le­ri prob­le­mi­dir. Zi­ra bah­se­di­len de­mok­ra­si ço­ğun­luk­la li­be­ral bir de­mok­ra­si­dir. An­cak Ye­ni­gün’e gö­re li­be­ral de­mok­ra­si­nin öz­gür­lük ta­nı­mı ile İs­lâm’ın be­nim­se­di­ği öz­gür­lük ta­nı­mı ör­tüş­me­mek­te­dir. Bu min­val­de ya­pı­la­cak bir de­ğer­len­dir­me­de ra­di­kal de­mok­ra­si­nin öz­gür­lük an­la­yı­şı ne­de­niy­le İs­lâm ile di­ya­lo­ga en el­ve­riş­li de­mok­ra­si an­la­yı­şı ol­du­ğu­nu id­dia eden Ye­ni­gün, İs­lâ­mî de­mok­ra­si kav­ra­mı­nı be­nim­se­yen çiz­gi­yi; za­yıf on­to­lo­ji, ra­di­kal de­mok­ra­si, eleş­ti­rel te­olo­ji gi­bi dü­şün­ce­le­rin oluş­tur­du­ğu teo­rik bir ze­min­de mu­ka­ye­se­li si­ya­set dü­şün­ce­sin­den ha­re­ket­le in­ce­le­mek­te­dir.

NEWS

ALL NEWS

EDITOR'S CHOICE

SEMINARS

As the most traditonal activity of BISAV, the courses take place in every fall and spring of a year.

MORE INFO


FOLLOW US

Add your e-mail address here to be informed about our programs (seminars, symposiums, panels, etc.).