Türkçe SIGN IN

Çatışmanın Dinamikleri: Din ve Felsefe Uzlaşmazlığı Üzerine

Fehrullah Terkan

11 Aralık 2007       
De­ğer­len­dir­me: M. Cüneyt Kaya
 
Me­de­ni­yet Araş­tır­ma­la­rı Mer­ke­zi ta­ra­fın­dan dü­zen­le­nen Tez­gâh­ta­ki­ler top­lan­tı di­zi­si çer­çe­ve­sin­de Ara­lık ayın­da An­ka­ra Üni­ver­si­te­si İla­hi­yat Fa­kül­te­si’nden Dr. Feh­rul­lah Ter­kan, Ça­tış­ma­nın Di­na­mik­le­ri: Din ve Fel­se­fe Uz­laş­maz­lı­ğı Üze­ri­ne isim­li ese­ri­nin (Elis Ya­yın­la­rı, An­ka­ra 2007) te­mel id­di­ala­rı­nı din­le­yi­ci­ler­le pay­laş­tı.
Din ve fel­se­fe iliş­ki­si­ne da­ir ge­rek Türk­çe ge­rek­se ya­ban­cı dil­ler­de­ki li­te­ra­tü­rün bü­yük oran­da fi­lo­zof­la­rın fel­se­fe ile di­ni uz­laş­tır­ma­ya yö­ne­lik ça­ba­la­rı­na odak­lan­dı­ğı­na dik­kat çe­ken Ter­kan, ken­di­si­nin söz ko­nu­su ki­ta­bın­da te­mel­de, fi­lo­zof­lar ci­he­tin­den bir uz­laş­tır­ma ça­ba­sı­nın bu­lun­ma­dı­ğı­nı id­di­a ede­rek, ge­le­nek­sel di­nî ta­sav­vu­run tem­sil gü­cü yük­sek bir ör­ne­ği ola­rak ka­bul et­ti­ği Gaz­zâ­lî’nin dü­şün­ce­le­ri çer­çe­ve­sin­de di­nin fel­se­fey­le uz­laş­maz gö­rün­dü­ğü nok­ta­la­rı ir­de­le­me­ye ça­lış­tı­ğı­nı be­lirt­ti.
Ça­lış­ma­sın­da ön­ce Fâ­râ­bî, İbn Sî­nâ ve İbn Rüşd’ün din te­lak­ki­le­ri­ni ve din ile fel­se­fe ara­sın­da ön­gör­dük­le­ri iliş­ki­le­ri ele alan Ter­kan, ar­dın­dan Gaz­zâ­lî’nin fel­se­fe eleş­ti­ri­si­nin te­mel da­ya­nak­la­rı­nı tes­pit et­mek­te ve ni­ha­ye­tin­de bu iki tu­tu­mu bir de­ğer­len­dir­me­ye ta­bi tut­mak­ta­dır. Ter­kan’ın baş­lı­ca id­di­ala­rın­dan bi­ri­si, fi­lo­zof­la­rın “uz­laş­tır­ma” ola­rak su­nu­lan gö­rüş­le­ri­nin as­lın­da di­ni fel­se­fe için­de açık­la­ma ça­ba­sın­dan iba­ret ol­du­ğu ve di­ne, ha­ki­ka­ti fel­se­fe­ye kı­yas­la da­ha alt se­vi­ye­de izah ve ız­har eden bir ol­gu ola­rak bak­tık­la­rı yö­nün­de­dir. Fi­lo­zof­la­rın te­ori­sin­de ha­ki­kat, ke­sin ka­nıt­la­ma­ya ya­ni bur­ha­na da­ya­nan fel­se­fe, ya da teo­rik ve pra­tik er­dem­le­re bil­fi­il sa­hip olan fi­lo­zo­fun te­ke­lin­dey­ken, din sa­de­ce bu “üst dü­zey­de­ki” ha­ki­ka­tin sem­bo­lik ifa­de­sin­den iba­ret olup ye­gâ­ne iş­le­vi, ha­ki­ka­ti “sem­bol­ler” yo­luy­la hal­kın an­la­ya­bi­le­ce­ği se­vi­ye­ye in­dir­mek ve top­lum­sal dü­ze­ni/sü­rek­li­li­ği sağ­la­mak­tır. Ha­ki­ka­tin tek­li­ği ve in­san­la­rın id­rak ka­pa­si­te­le­ri­nin fark­lı­lı­ğı ön ka­bul­le­ri­ne da­ya­nan fi­lo­zof­la­rın bu öğ­re­ti­si, Ter­kan’a gö­re din ile fel­se­fe ara­sın­da bir uz­laş­ma­ya var­ma ça­ba­sın­dan zi­ya­de, di­ni fel­se­fe­nin mâ­dû­nu ola­rak de­ğer­len­dir­me an­la­mı­na gel­mek­te­dir. Zi­ra on­lar ken­di yak­la­şım­la­rı çer­çe­ve­sin­de bir din ta­nı­mı or­ta­ya koy­mak­ta­dır­lar ve bu ta­nım doğ­rul­tu­sun­da di­ni yer­leş­tir­dik­le­ri ko­num -za­ten fel­se­fe ile di­ni eşit se­vi­ye­de gör­me­dik­le­ri için- her­han­gi bir uz­laş­tır­ma ça­ba­sı­nı ge­rek­tir­me­mek­te­dir.
Ter­kan’ın da işa­ret et­ti­ği üze­re, Gaz­zâ­lî’nin fi­lo­zof­la­ra yö­ne­lik eleş­ti­ri­si de tam ola­rak bu nok­ta­dan ha­re­ket et­mek­te­dir. Fi­lo­zof­la­rın di­ni fel­se­fe kar­şı­sın­da “kü­çüm­se­yen” ta­vır­la­rı­nın te­me­lin­de Tan­rı ta­sav­vur­la­rı­nın bu­lun­du­ğu ger­çe­ği­nin far­kı­na va­ran Gaz­zâ­lî, fi­lo­zof­la­rın âle­me hiç mü­da­ha­le et­me­ye­cek ka­dar onun öte­sin­de ol­du­ğu­nu sa­vun­duk­la­rı Tan­rı ta­sav­vu­ru­nun, Kur’ân’da in­san­la­ra inan­ma­la­rı için su­nu­lan her şe­ye gü­cü ye­ten, ira­de sa­hi­bi, her şe­yi bi­len ve ahi­ret­te de mü­min kul­la­rı­nı mü­kâ­fat­lan­dı­rıp ken­di­si­ne is­yan eden­le­ri ce­za­lan­dı­ra­cak olan Al­lah ta­sav­vu­ruy­la çe­liş­ti­ği­ni dü­şün­mek­te­dir. Tan­rı ta­sav­vur­la­rın­da­ki bu fark­lı­lık, Gaz­zâ­lî açı­sın­dan di­nin in­san için ta­şı­dı­ğı an­lam ve öne­min tes­pi­tin­de de fi­lo­zof­lar ile me­se­le­ye din cep­he­sin­den ba­kan­lar ara­sın­da de­rin bir uçu­ru­mun oluş­ma­sı­na yol aç­mak­ta­dır. Me­se­le­ye din za­vi­ye­sin­den yak­la­şan­lar için din, in­san­la Al­lah ara­sın­da ku­ru­lan sı­kı iliş­ki­nin ve in­sa­nı dün­ya ve ahi­ret mut­lu­lu­ğu­na gö­tü­ren sağ­lam ve sar­sıl­maz bir yo­lun adıy­ken, fi­lo­zof­la­rın gö­zün­de din sa­de­ce ha­ki­ka­tin sem­bol ve ör­nek­le­me­ler­le an­la­tı­mın­dan iba­ret ha­le gel­mek­te ve tüm in­san­lık ye­ri­ne sa­de­ce sı­ra­dan hal­ka hi­tap eden bir ol­gu­ya in­dir­gen­mek­te­dir.
Ter­kan’ın Gaz­zâ­lî bağ­la­mın­da di­nin fel­se­fey­le iliş­ki­sin­de­ki ça­tış­ma ol­gu­su­nun te­me­lin­de ya­tan di­na­mik­le­ri ay­rın­tı­lı bir şe­kil­de ir­de­le­di­ği yak­la­şık bir sa­at sü­ren su­nu­şu, ka­tı­lım­cı­la­rın so­ru ve kat­kı­la­rıy­la zen­gin­le­şen zevk­li bir tar­tış­may­la ni­ha­ye­te er­di.

NEWS

ALL NEWS

EDITOR'S CHOICE

SEMINARS

As the most traditonal activity of BISAV, the courses take place in every fall and spring of a year.

MORE INFO


FOLLOW US

Add your e-mail address here to be informed about our programs (seminars, symposiums, panels, etc.).