1 Aralık 2012
Değerlendirme: Yusuf Özkır

Entelektüel nedir, kime entelektüel diyeceğiz? Entelektüel, başı ve sonu olan bir kavram mıdır? Yoksa kavramın kendisi, söyleyene ve söylenilene göre yeni bir anlam kuşanacak şekilde esnek midir? Bu eksendeki sorular bugünlerde tartışılan konular arasında öne çıkıyor. İlim-İrfan geleneğinin temsilcileri, akademidekiler, gazete, dergi, TV ve sosyal medya zemininde kanaat belirticisi veya kanaat önderi olanlar hangi kategoride değerlendirilmelidir? Hepsi aynı kategoriye konulabilir mi? ‘Entelektüel’, bir kavram olarak bütün bunların nesi olur? Kavrama dair soruların kapsamı siyasetten iktisada ve başka alanlara doğru genişletilebilir. Hatta çıtayı biraz daha genişletir ve kavramı kendisine layık görenlerden de bahsedersek popüler kültürün ve tüketim toplumunun üzerinde yükseldiği pop müzik, eğlence endüstrisi ve futbol üzerine yazıp çizenlerle birlikte oldukça geniş bir halkayla karşı karşıya kalınabilir.

Bu yüzden olsa gerek ‘entelektüel’ kavramının üzerine giydirilen muğlak ve esnek örtünün bir ölçüde netleştirilmesi ve neye denk geldiği noktasında bir yol haritasının belirlenmesi gerekliliği epey zamandır gündemdeydi. Medeniyet Araştırmaları Merkezi’nin başlattığı “Entelektüeller” başlıklı toplantı dizisi bu bağlamda oldukça önemli bir boşluğu doldurmaya aday. 2012 güz döneminde başlayan toplantı dizileri, kavramı anlam ve tarihselliliği noktasında irdeleyerek ele alıyor. Lisans, yüksek lisans, doktora seviyesinde öğrenciler ile konuya ilgili araştırmacıların katıldığı toplantılar, iki aşama üzerine inşa ediliyor. İlk olarak okuma grubu ilgili kaynakları okuyarak derste tartışıyor. İkinci aşamadaysa alanında uzman bir isimin konuk edilmesiyle konu detaylandırılıyor.

Bu kapsamda “Entelektüeller” toplantı dizilerinin ilk konuğu Prof. Dr. Toker Dereli oldu. “Modern Bir Fenomen Olarak Entelektüeller” başlıklı toplantı için Toker Dereli ismini öne çıkartan nokta ise ülkemizde bu alandaki ilk çalışmalardan birisini doçentlik tezi olarak yapmış olmasıdır. 1969 yılında yaptığı çalışması, öğrenci hareketleri ve sendikal faaliyetlere odaklanmakla birlikte özellikle giriş bölümünde entelektüel kavramına dair geniş bir çerçeve çiziliyor. Entelektüel nedir, kime ve kimlere entelektüel denir? Batı’ya ve Doğu’ya göre entelektüel kimdir, gelişmiş ülkelerde ve gelişmekte olan ülkelerde entelektüelliği besleyen dinamikler nelerdir? sorularına detaylı bir cevap bu girişte bulunabilir.

Toker Hocanın misafir olarak dinlendiği toplantıya gelirsek, beklenti, daha çok kavramın içeriği, ilk dönem anlam çerçevesi ve Batı’daki ilk yaklaşımlara dair bir sohbetin gerçekleşmesi üzerineydi. Sadece beklenti değil esasında davetin gerekçesini de bu düşünce oluşturmuştu. Fakat Toker Dereli Hoca, ağırlıklı olarak otobiyografik bir çerçeve içinde yaptı değerlendirmelerini. Bu çalışmayı nasıl yaptığını anlattı. Ve akademik kariyerindeki dönüm noktalarının üzerinde durdu. Deneyimlerini paylaştı. Kavramsal olarak entelektüellik alanına ve entelektüelin ülkemizdeki serüvenine dair sorulara yeterli ilgiyi göstermedi. Böyle olunca da oturuma dair temel sorular ve konuların konuşulması ve cevaplandırılmasından çok bir akademisyen olarak hocanın ilmi serüveni ön plana çıktı. Bir anekdot olarak da Sabri Ülgener’in kendi çalışmasından hareketle entelektüel kavramına yaklaştığını ve sonuçta bu alanda çok değerli bir eser verdiğini aktardı.

Entelektüeller toplantı dizisi, farklı konu başlıklarıyla yoluna devam ediyor. Yeni tartışmalar ve değerlendirmeler için epeyce vakit var. “Modern bir fenomen olarak entelektüeller” başlığı ilk derste ve “Entelektüeller sosyolojisi” başlığı ikinci derste tartışıldı. Bir sonraki aşamada ise “Osmanlı modernleşmesi ve yeni bilen tipolojileri” tartışılacak. Sonrasında ise süreç “Cumhuriyet Türkiye’sinde entelektüeller”, “Soğuk Savaş dönemi ve Batılı entelektüeller”, “Batı’nın entelektüel krizden çıkış arayışı: kamusal entelektüel/ler”, “Soğuk Savaş sonrası süreçte Türkiye’de entelektüeller” ile “Yeni iletişim ortamları ve entelektüellerin geleceği” gibi kuşatıcı üst başlıklar ele alınacak. Ayrıca her başlığı detaylandıracak şekilde alt konu başlıkları ve çerçeve sorular sorularak konunun anlaşılır kılınması hedefleniyor.