Türkçe SIGN IN

Türk Dış-Po­li­ti­ka­sın­da Ye­ni Bir Pers­pek­tif: Me­de­ni­yet­ler İt­ti­fa­kı Gi­ri­şi­mi?

Nebi Miş

6 Ma­yıs 2008               
De­ğer­len­dir­me: Mu­rat Ye­şil­taş
 
Ma­yıs ayın­da Kü­re­sel Araş­tır­ma­lar Mer­ke­zi’nin dü­zen­le­di­ği Te­zat su­num­la­rı­nın ilk ko­nu­ğu Sa­kar­ya Üni­ver­si­te­si Ka­mu Yö­ne­ti­mi Bö­lü­mü araş­tır­ma gö­rev­li­le­rin­den ve ay­nı bö­lü­mün dok­to­rant­la­rın­dan Ne­bi Miş idi. Miş, Ali Bal­cı ile bir­lik­te ka­le­me al­dık­la­rı ve Tur­kish Stu­di­es der­gi­si­nin 2008 güz dö­ne­mi sa­yı­sın­da ya­yın­la­na­cak “Türk Dış Po­li­ti­ka­sın­da Ye­ni Bir Pers­pek­tif: Me­de­ni­yet­ler İt­ti­fa­kı Gi­ri­şi­mi? (Tur­key’s Ro­le in the Al­li­an­ce of Ci­vi­li­za­ti­ons: A New Pers­pec­ti­ve in Tur­kish Fo­re­ign Po­licy?)” baş­lık­lı or­tak ça­lış­ma­la­rı­nı sun­du.
Ko­nuş­ma­sı­na 11 Ey­lül olay­la­rı­nın, 1990’la­rın ba­şın­dan iti­ba­ren çok­ça tar­tı­şı­lan ça­tış­ma te­mel­li söy­lem­le­rin (Ber­nard Le­wis: The Ro­ots of Mus­lim Ra­ge; Da­ni­el Pi­pes: The Mus­lims are Co­ming! The Mus­lims are Co­ming!; Sa­mu­el P. Hun­ting­ton The Clash of Ci­vi­li­za­ti­ons?) bir an­lam­da hak­lı­lı­ğı ola­rak te­mel­len­di­ril­di­ği­ni öne sü­re­rek baş­la­yan Miş, tüm bu ça­lış­ma­lar­da “İs­lâm di­ni­nin ça­tış­ma­la­rı kö­rük­le­di­ği te­zi­nin” iş­len­di­ği­ni vur­gu­la­dı. Bu­nun­la bir­lik­te, 11 Ey­lül’den ön­ce baş­la­yan ça­tış­ma te­mel­li söy­lem­le­re al­ter­na­tif ola­bi­le­cek di­ya­log ça­lış­ma­la­rı­nın (Ey­lül 1998, Iran Cum­hur­baş­ka­nı Ha­te­mi, BM zir­ve­sin­de “me­de­ni­yet­ler di­ya­lo­gu” gi­ri­şi­mi­ni res­mi­leş­ti­re­rek 2001 yı­lı­nın me­de­ni­yet­ler di­ya­lo­gu yı­lı ilan edil­me­si­ni sağ­la­mış­tır), söz ko­nu­su olay­dan son­ra da­ha faz­la önem ka­zan­dı­ğı­nı be­lir­ten Miş, Me­de­ni­yet­le­ra­ra­sı it­ti­fak pro­je­si­nin bu ar­ka plan­dan bes­len­di­ği­ne dik­kat çek­ti.
Miş’e gö­re, me­de­ni­yet­le­ra­ra­sı di­ya­log ve it­ti­fak söy­lem­le­ri 11 Ey­lül son­ra­sın­da gi­de­rek art­tı. Bun­lar­dan bi­ri de, 12–13 Şu­bat ta­rih­le­ri ara­sın­da İs­tan­bul’da Tür­ki­ye’nin ev sa­hip­li­ğin­de ger­çek­le­şen “Me­de­ni­yet ve Uyum” ko­nu­lu, AB-İKÖ Or­tak Fo­ru­mu idi. Müs­lü­man­la­ra ve İs­lâm’a yö­ne­lik 11 Ey­lül’le hız ka­za­nan yan­lış al­gı­la­ma­la­rın or­ta­dan kal­dı­rıl­ma­sı, bö­lün­me­le­re yol aça­cak ko­nu­la­rın çö­zü­me ka­vuş­tu­rul­ma­sı, fark­lı­lık­la­rın ka­bul edil­me­si, pay­la­şı­lan de­ğer­le­rin be­nim­sen­me­si ve ko­run­ma­sı için or­tak so­rum­lu­luk­lar al­mak ve çö­zü­me kat­kı sağ­la­mak ama­cıy­la dü­zen­le­nen fo­ru­ma, 70’in üze­rin­de ül­ke­den 40’ın üze­rin­de dı­şiş­le­ri ba­ka­nı ve 50’den faz­la ba­kan ka­tıl­dı. Kon­fe­ran­sa Av­ru­pa’dan bir­çok ba­ka­nın ya­nın­da Av­ru­pa Kon­se­yi Ge­nel Sek­re­te­ri ve AB Or­tak Sa­vun­ma ve Dış Po­li­ti­ka Yük­sek Tem­sil­ci­si de iş­ti­rak et­ti. Ya­pı­lan gö­rüş­me­ler so­nu­cun­da, 11 Ey­lül olay­la­rı ile or­ta­ya çı­kan de­rin ön­yar­gı­la­rın ye­ni­den or­ta­ya çık­ma­sı­nı en­gel­le­mek için, fark­lı kül­tür­ler ara­sın­da hoş­gö­rü ve di­ya­lo­gun güç­len­di­ril­me­si ge­re­ği di­le ge­ti­ril­di.
11 Mart 2004’de El-Kai­de’nin İs­pan­ya’nın baş­ken­ti Mad­rid’de ger­çek­leş­tir­di­ği te­rör sal­dı­rı­sın­da 191 ki­şi­nin öl­me­si, sal­dı­rı­dan üç gün son­ra ya­pı­lan se­çim­le­ri Lu­is Rod­ri­gu­ez Za­pa­te­ro’nun ka­zan­ma­sı­na yol aç­tı. Miş’e gö­re, Za­pa­te­ro’nun te­rör­le sa­vaş­ta ‘şid­det’ ye­ri­ne ‘di­ya­lok’u bir po­li­ti­ka ola­rak be­nim­se­me­si­ne gi­den sü­re­cin ürü­nü olan Me­de­ni­yet­ler İt­ti­fa­kı Gi­ri­şi­mi, Za­pa­te­ro’nun 21 Ekim 2004’te BM Ge­nel Ku­ru­lu’nda yap­tı­ğı ko­nuş­ma­da, Ba­tı ile Müs­lü­man dün­ya ara­sın­da bir “Me­de­ni­yet­ler İt­ti­fa­kı” ku­rul­ma­sı öne­ri­siy­le baş­la­dı. Bu öne­ri üze­ri­ne Ara­lık 2004’de BM ve İs­pan­ya tem­sil­ci­le­rin­den olu­şan ve ini­si­ya­ti­fin ilk tas­la­ğı­nı oluş­tur­mak­la gö­rev­len­di­ri­len kü­çük bir grup ku­rul­ma­sın­dan son­ra, Tem­muz 2005’te BM Ge­nel Sek­re­te­ri Ko­fi An­nan’ın bir Müs­lü­man ül­key­le bir­lik­te ha­re­ket et­me tav­si­ye­si üze­ri­ne Za­pa­te­ro, kül­tü­rel ola­rak İs­lâ­mî, po­li­tik ola­rak Ba­tı­lı bir ül­ke olan Tür­ki­ye’yi ter­cih ede­rek Baş­ba­kan Re­cep Tay­yip Er­do­ğan’a or­tak baş­kan­lık öne­ri­sin­de bu­lun­muş­tur. Öne­ri­nin ka­bul edil­me­siy­le, Tür­ki­ye gi­ri­şi­me da­hil ol­muş, gi­ri­şi­min eş baş­kan­lı­ğı­nı üst­len­me­si­nin ar­dın­dan BM, 14 Tem­muz 2005’te “Me­de­ni­yet­ler İt­ti­fa­kı” gi­ri­şi­mi­nin res­men baş­la­dı­ğı­nı açık­la­mış­tır.
Miş, Ali Bal­cı ile bir­lik­te yap­tık­la­rı ça­lış­ma­da Me­de­ni­yet­ler İt­ti­fa­kı top­lan­tı­la­rı­nı tek tek ele ala­rak bir söy­lem ana­li­zi yap­ma­ya ça­lış­tık­la­rı­nı be­lirt­ti ve te­ker te­ker tüm top­lan­tı­la­rı ve top­lan­tı­lar­da­ki ana tar­tış­ma ko­nu­la­rı­nı ak­tar­dı. Te­mel ko­nu­nun te­rö­rizm ve bu so­ru­nun na­sıl önü­ne ge­çi­le­bi­le­ce­ği ile il­gi­li olan ilk top­lan­tı, 27–29 Ka­sım 2005 ta­rih­le­rin­de İs­pan­ya’nın Pal­ma de Mal­lor­ca ken­tin­de ger­çek­leş­ti­ril­miş­tir. Gi­ri­şim­de İs­lâm dün­ya­sı­nın bir tem­sil­ci­si ko­nu­mun­da olan Türk ta­ra­fı­nın üze­rin­de dur­du­ğu nok­ta, te­rö­rizm ve İs­lâm’ın öz­deş­leş­ti­ril­me­si teh­li­ke­si­ni ta­şı­yan “İs­lâ­mî te­rö­rizm” ni­te­le­me­si­nin yan­lış­lı­ğıy­dı. Baş­ba­kan Er­do­ğan yap­tı­ğı ko­nuş­ma­da, te­rö­riz­min di­nî te­mel­li ol­ma­dı­ğı­nı, esas so­ru­nun di­ya­log ek­sik­li­ğin­den kay­nak­lan­dı­ğı­nı vur­gu­la­dı. 25–28 Şu­bat 2006 ta­rih­le­ri ara­sın­da Ka­tar’ın Do­ha ken­tin­de ya­pı­lan ikin­ci top­lan­tı­ya ise, Fran­sa’da­ki göç­men­ler­le Fran­sız po­li­si ara­sın­da ya­şa­nan ça­tış­ma­lar dam­ga­sı­nı vur­du. Gi­ri­şi­min üçün­cü top­lan­tı­sı Ma­yıs 2006’da Da­kar’da ya­pıl­mış­tır. Me­de­ni­yet­ler İt­ti­fa­kı gi­ri­şi­mi­nin ni­ha­î so­nuç bil­di­ri­si­nin ka­mu­oyu­na açık­lan­dı­ğı dör­dün­cü top­lan­tı ise, 13 Ka­sım 2006’da İs­tan­bul’da ya­pıl­mış­tır. “Top­lum­lar ara­sın­da köp­rü­ler kur­ma, di­ya­log ile ye­ni bir an­la­yış ge­liş­tir­me ve dün­ya­da­ki den­ge­siz­lik­le­rin üze­ri­ne git­mek ama­cıy­la or­tak si­ya­sî ira­de oluş­tur­ma ih­ti­ya­cı hiç bu ka­dar açık şe­kil­de his­se­dil­me­miş­tir” tes­pi­tiy­le, Me­de­ni­yet­ler İt­ti­fa­kı’nın var­lık se­be­bi­nin açık­lan­dı­ğı ra­por­da, “fark­lı kül­tü­rel ve di­nî ge­le­nek­ler­den ge­len in­san­lar ara­sın­da kar­şı­lık­lı say­gı ör­nek­le­ri­ni tek­rar te­yit ede­rek ve bu ama­ca yö­ne­lik müş­te­rek bir ey­le­min baş­la­tıl­ma­sı­na yar­dım­cı ola­rak, top­lum­lar ara­sın­da bü­yü­me gös­te­ren ay­rı­lık­la­ra dik­kat” çe­kil­miş­tir.
Miş’e gö­re İs­pan­ya’nın öne­ri­si ile ha­ya­ta ge­çen bu gi­ri­şi­min ba­şa­rı­sı ve dün­ya­da ka­bul gör­me­si için Tür­ki­ye bü­yük ça­ba gös­ter­miş ve bir­çok ulus­la­ra­ra­sı top­lan­tı­da Baş­ba­kan Tay­yip Er­do­ğan, gi­ri­şi­mi gün­de­me ge­tir­miş ve ta­raf­la­rın des­te­ği­ni is­te­miş­tir. Gi­ri­şim, di­ya­log ko­nu­sun­da­ki ilk cid­di sı­na­vı­nı ka­ri­ka­tür kri­zi es­na­sın­da ya­şa­mış ve so­nuç al­ma­ya yö­ne­lik ça­ba­lar içi­ne gir­miş­tir. Bu an­lam­da, Me­de­ni­yet­ler İt­ti­fa­kı Gi­ri­şi­mi’nin eş baş­kan­la­rı olan Tür­ki­ye Baş­ba­ka­nı Er­do­ğan ve İs­pan­ya Baş­ba­ka­nı Za­pa­te­ro, İs­lâm dün­ya­sı­nı ra­hat­sız eden ka­ri­ka­tür­ler ko­nu­sun­da In­ter­na­tio­nal He­rald Tri­bu­ne ga­ze­te­sin­de “Sü­kû­net ve Say­gı” baş­lık­lı or­tak bir ya­zı ya­yın­la­ya­rak, “iki ta­raf­ta da sa­de­ce gü­ven­siz­lik ve an­la­yış­sız­lık izi bı­ra­ka­cak bu du­ru­mu der­hal et­ki­siz ha­le ge­tir­me­di­ği­miz tak­dir­de kay­be­den he­pi­miz olu­ruz” uya­rı­sın­da bu­lun­muş­lar, söz ko­nu­su “ta­lih­siz olay­lar”ın it­ti­fak ça­ba­la­rı­nın öne­mi­ne bir kez da­ha vur­gu yap­tı­ğı­nı be­lirt­miş­ler­dir.
2003 yı­lın­da AK Par­ti, ik­ti­da­ra gel­me­si­nin ar­dın­dan iç po­li­ti­ka­da­ki “ça­tış­ma­cı ol­ma­yan ve kon­sen­süs ara­yı­cı” du­ru­şu­nu dış po­li­ti­ka­ya da yan­sıt­mış­tır. Bu an­lam­da Me­de­ni­yet­ler İt­ti­fa­kı gi­bi ba­rış­çıl bir gi­ri­şi­mi sa­hip­le­ne­rek Ba­tı dün­ya­sı ile it­ti­fak ku­ra­bi­le­cek bir al­gı­la­ma­ya sa­hip ol­du­ğu­nu gös­ter­me ça­ba­sı­nın bir yan­sı­ma­sı ola­rak bu gi­bi sü­reç­le­rin için­de bu­lun­muş­tur. Ay­rı­ca Türk dış po­li­ti­ka­sı­nın ye­ni­den or­ga­ni­zas­yo­nu an­la­mın­da ulus­la­ra­ra­sı ku­ru­luş­lar­da in­si­ya­tif üst­le­ni­ci ve ça­tış­ma­la­rın çö­zü­mün­de ak­tif rol oy­na­yı­cı bir mis­yo­nu be­nim­se­miş ve ka­rar al­ma me­ka­niz­ma­la­rın­da va­rol­ma­yı ön­ce­lik­li he­de­fi ha­li­ne ge­tir­miş­tir. Ay­rı­ca, Miş’e gö­re AK Par­ti ka­rar alı­cı­la­rı, Tür­ki­ye’nin me­de­ni­yet­ler İt­ti­fa­kı ile üst­le­ne­ce­ği bir mis­yo­nun ül­ke­nin AB’ye gir­me­si­ni ko­lay­laş­tı­ra­ca­ğı­nı dü­şün­mek­te­dir­ler. Me­de­ni­yet­ler İt­ti­fa­kı, Miş’e gö­re Türk dış po­li­ti­ka­sı açı­sın­dan ye­ni bir pers­pek­tif sun­muş­tur. Cum­hu­ri­yet’in ku­ru­lu­şun­dan iti­ba­ren Ba­tı’ya dö­nük bir po­li­ti­ka iz­le­yen ve İs­lâm ül­ke­le­ri­ne me­sa­fe­li du­ran An­ka­ra, bu gi­ri­şi­me da­hil ola­rak bir an­lam­da İs­lâm dün­ya­sı­nın söz­cü­lü­ğü­nü üst­len­miş­tir. Tür­ki­ye, glo­bal bir olu­şu­mun ön­der­li­ği­ni üst­len­miş­tir. Bağ­dat Pak­tı ve Ka­ra­de­niz Eko­no­mik İş­bir­li­ği gi­bi böl­ge­sel olu­şum­la­ra ön­der­lik et­me­si­nin ar­dın­dan da­ha ön­ce hiç­bir ulus­la­ra­ra­sı olu­şu­ma ön­der­lik et­me­di­ği dü­şü­nül­dü­ğün­de, bu gi­ri­şi­min dış po­li­ti­ka­da ye­ni bir sü­re­ce te­ka­bül et­ti­ği yad­sı­na­maz.
Ko­nuş­ma­nın ar­dın­dan Miş’e Me­de­ni­yet­le­ra­ra­sı İt­ti­fak pro­je­si­nin ge­le­nek­sel Türk dış po­li­ti­ka­sın­dan fark­lı­la­şan yön­le­ri ve AB ile iliş­ki­le­re olum­lu olum­suz kat­kı­la­rı üze­ri­ne yo­rum­lar ve so­ru­lar yö­nel­til­di.  

NEWS

ALL NEWS

EDITOR'S CHOICE

SEMINARS

As the most traditonal activity of BISAV, the courses take place in every fall and spring of a year.

MORE INFO


FOLLOW US

Add your e-mail address here to be informed about our programs (seminars, symposiums, panels, etc.).