13 Eylül 2014
Değerlendirme: İlknur Atçıyurt

Bilim ve Sanat Vakfı  Sanat Araştırmaları Merkezi Kırkambar Sohbet etkinliği kapsamında, İstanbul Üniversitesi Edebiyat Fakültesi Doğu Dilleri ve Edebiyatları Bölümü Arap Dili ve Edebiyatı Ana Bilim Dalı öğretim üyesi Ömer İshakoğlu ile “Osmanlı Dönemi Suriye’sinde Edebi ve Kültürel Faaliyetler (1800-1918)” konulu doktora tezi üzerine konuştuk.

Üniversite hocasının da teşvikiyle tezini Suriye üzerine yapmaya karar veren İshakoğlu, tez hazırlığındayken İSAM’da bir kitabın gözüne çarptığını ifade ederek sözlerine başladı: İskender Luca isimli Hıristiyan bir Arap’ın El-Haraketü’l-Edebiyye fi Dımaşk başlıklı kitabı. İshakoğlu, Osmanlı döneminin, Arap edebiyatında edebi mahsullerin olmadığı zayıf bir dönem olarak tanıtıldığını ifade ederek 1800-1918 yılları arası Şam’daki edebi ve kültürel hayatı ele alan El-Haraketü’l-Edebiyye fi Dımaşk kitabında da yazarın bu dönemi karanlık olarak değerlendirdiğini belirtti. “Osmanlı döneminde Arapça zayıf ise Osmanlı âlimleri Arapça eserleri nasıl kaleme almış?’’ diye sorgulayan İshakoğlu, söz konusu kitabı gördükten sonra bu konuda daha objektif bir çalışma yapmaya karar verdiğini dile getirdi. Türkiye’de böyle kapsamlı bir çalışma olmadığı için sadece Şam’ı değil bütün Suriye’yi ele alabilecek bir konu seçtiğini ifade ederek çalışmanın yüzeysel ama ele aldığı her konu ile ilgili ayrı bir tez yapılabilecek kadar kapsamlı olduğunu dile getirdi.

Kaynak konusunda Suriye ile organik bağlantısı sebebiyle sıkıntı çekmediğini belirten Ömer İshakoğlu Suriye’de Fransız kütüphanesinden ve Türkiye’de İSAM kütüphanesinden istifade ettiğini söyledi.

Tezinin içindekiler kısmı takip ederek sunumu yapan İshakoğlu, giriş kısmında Suriye’yi genel olarak incelediğini anlattı. Bu incelemeye, Suriye’nin etnik yapısı, dini yapısı, Osmanlı öncesi-sonrası tarihi, coğrafi şekilleri ve Suriye etimolojisi giriyor. Tarih Boyunca Suriye bölümünde, eski çağlardan itibaren Suriye’nin geçtiği dönemleri ele alan Ömer İshakoğlu, Osmanlı Hakimiyeti’nde Suriye kısmını ise “I. ve II. Meşrutiyet döneminde Suriye” ile “İttihat ve Terakki döneminde Suriye” diye iki başlıkta ele alınmış.

Bu girişten sonra Suriye’deki edebi ve kültürel hayatı genel hatlarıyla anlatan Ömer İshakoğlu, “Edebi ve Kültürel Hayatı Etkileyen Faktörler” başlıklı ikinci bölümde, kütüphaneleri ve matbaayı sayıyor. Eğitimdeki yenilikler de bu faktörlerin başında yer alıyor.

Önceleri Suriye’de halka açık kütüphaneler bulunmadığını söyleyen İshakoğlu, Mithat Paşa’nın Suriye valiliği döneminde getirilen yeniliklerden bahsetti Cemiyet-i Hayriye adında bir komisyon kuran Mithat Paşa bu komisyona Şam’daki yapıları inceleyip değerlendirmek ve halka açık bir kütüphane kurmakgörevini verir. Dönemin meşhur alimlerinden Tahir El-Cezairî başkanlığında, Şam’da küçük kütüphanelerdeki kitaplar toplanarak Zahiriyye Kütüphanesi kurulur. Bu Şam’daki halka açık ilk kütüphanedir.

Matbaanın gelmesinin özellikle dergi ve gazete konusunda büyük tesir yarattığını vurgulayan Ömer İshakoğlu, aynı anda Arapça, Ermenice ve Osmanlıca yayın yapan gazetelerin ve günlük yayın çeşitliliğinin kamuoyu nezdinde önemlerinden, kültürel ve sosyal ortamı canlı tutup beslemelerinden bahsetti.