Türkçe SIGN IN

Belgelerle İktidar ve Serbest Cumhuriyet Fırkası

Cemil Koçak

22 Aralık 2008
De­ğer­len­dir­me: C. Ersin Adıgüzel
 
Tür­ki­ye Araş­tır­ma­la­rı Mer­ke­zi ta­ra­fın­dan dü­zen­le­nen Bir Ki­tap Bir Ya­zar prog­ra­mın­da ya­kın ta­ri­hi­miz­de çok par­ti­li sis­te­me ge­çiş ça­ba­la­rı­nın bir so­nu­cu ola­rak ku­ru­lan Ser­best Cum­hu­ri­yet Fır­ka­sı (SCF) üze­ri­ne ko­nuş­tuk. Mi­sa­fi­ri­miz, Bel­ge­ler­le İk­ti­dar ve Ser­best Cum­hu­ri­yet Fır­ka­sı (İle­ti­şim Ya­yın­la­rı, 2006) baş­lık­lı ki­ta­bın ya­za­rı Sa­ban­cı Üni­ver­si­te­si öğ­re­tim üye­le­rin­den Ce­mil Ko­çak’tı.
Ko­çak, ki­ta­bın­da hem SCF’nin ku­ru­lu­şu es­na­sın­da ve son­ra­sın­da mey­da­na ge­len ge­liş­me­ler ve dö­ne­min po­li­tik at­mos­fe­ri hak­kın­da gü­nü­mü­ze ka­dar sü­re­ge­len ge­nel ka­bul­le­ri sor­gu­la­mak­ta hem de ko­nu­nun po­pü­ler ki­tap­lar­da, ders ki­tap­la­rın­da ve aka­de­mik araş­tır­ma­lar­da na­sıl ele alın­dı­ğı­nı in­ce­le­ye­rek “SCF’nin esas iti­ba­riy­le ik­ti­dar par­ti­si­nin teş­vi­ki ile ku­rul­du­ğu, bu par­ti­nin ku­rul­ma­sıy­la tek par­ti­nin var­lı­ğı­na son ve­ril­mek is­ten­di­ği, SCF’nin bu­nu ken­di le­hin­de kul­la­nıp kul­la­na­ma­dı­ğı” yö­nün­de­ki tar­tış­ma­la­rı ve bu me­se­le­le­re da­ir ge­nel ka­bul­le­ri de­ğer­len­dir­mek­te­dir. Mev­cut li­te­ra­tür­de ge­nel­lik­le 1930’lar­da­ki res­mî an­la­tı­nın dı­şı­na çı­kıl­ma­dı­ğı­nı di­le ge­ti­ren Ko­çak’a gö­re, me­se­le­nin bu ge­nel an­la­tı­dan ol­duk­ça fark­lı bo­yut­la­rı var.
Ko­çak’ın ifa­de et­ti­ği üze­re, Mus­ta­fa Ke­mal Pa­şa’nın iz­le­di­ği, “bir­den faz­la si­ya­sî fi­gü­rü ha­zır­da tut­ma” po­li­ti­ka­sı ve “hiç kim­se­nin vaz­ge­çil­mez ol­ma­dı­ğı” an­la­yı­şı, SCF’nin ku­ru­lu­şu­nu ve aka­bin­de­ki ha­di­se­le­ri an­la­ma nok­ta­sın­da önem­li­dir. Fet­hi Bey ve Mus­ta­fa Ke­mal Pa­şa mu­ha­lif bir par­ti ku­rul­ma­sı ko­nu­sun­da mek­tup­la­şır­lar. Bu mek­tup­lar­dan bi­rin­de Fet­hi Bey, ül­ke­de­ki so­run­la­rın hü­kü­me­tin ba­şa­rı­sız­lı­ğın­dan kay­nak­lan­ma­dı­ğı­nı; hü­kü­me­ti de­net­le­me gö­re­vi­ni üst­le­ne­cek bir mu­ha­le­fet me­ka­niz­ma­sı­nın bu­lun­ma­yı­şı­na bağ­lı bir sis­tem so­ru­nu ya­şan­dı­ğı­nı söy­ler ve bu so­ru­nun çö­zü­mü için “mü­ca­de­le sah­ne­si­ne atıl­mak ka­ra­rın­da” ol­du­ğu­nu di­le ge­ti­rir. Fet­hi Bey’in söz ko­nu­su mek­tu­bu, tah­rif et­me kas­tı bu­lun­mak­sı­zın ifa­de­si yu­mu­şa­tıl­mak su­re­tiy­le, “mü­ca­de­le sah­ne­si­ne atıl­mak ar­zu­sun­da­yım” şek­lin­de ba­sı­na yan­sı­mış ve Cum­hu­ri­yet Halk Par­ti­si’nin (CHP) tüm me­tin­le­rin­de bu şe­kil­de yer al­mış­tır. SCF me­tin­le­rin­de ise “ka­ra­rın­da­yım” ifa­de­si kul­la­nıl­mış­tır. Di­lin kul­la­nı­mın­da­ki bu in­ce fark­lı­lık, ko­nu­nun an­la­şıl­ma­sı ba­kı­mın­dan mü­him bir nok­ta­dır. “Ar­zu­sun­da­yım” ifa­de­si­ni kul­la­nan CHP Ge­nel Mer­ke­zi, SCF’yi ken­di he­ge­mon­ya­sı al­tın­da gö­rür­ken, “ka­ra­rın­da­yım” ifa­de­si­ni kul­la­nan SCF, bu­nu en baş­tan red­det­mek­te­dir. Fet­hi Bey’in Mus­ta­fa Ke­mal Pa­şa ile par­ti­nin ku­ru­lu­şu es­na­sın­da­ki mek­tup­laş­ma­la­rı­nı da bu bağ­lam­da de­ğer­len­di­ren Ko­çak, esas iti­ba­riy­le bu dö­nem­de hu­ku­ken bir zo­run­lu­luk bu­lun­ma­ma­sı­na rağ­men, Fet­hi Bey’in par­ti­yi, Mus­ta­fa Ke­mal Pa­şa’nın mu­va­fa­kat ve des­te­ği ile kur­du­ğu­na de­ğin­di.
Ko­çak, SCF’nin ku­rul­ma­sı­nı CHP’nin na­sıl kar­şı­la­dı­ğı­na da­ir şu açık­la­ma­la­rı yap­tı: CHP, SCF’nin ku­rul­ma­sı­nı “ru­hen mür­te­ci olan ba­zı ki­şi­le­rin ve ko­mü­nist­le­rin ye­ter­li in­ce­le­me ya­pıl­mak­sı­zın SCF’ye kay­de­dil­dik­le­ri” id­di­asıy­la mem­le­ke­tin za­ra­rı­na bir ge­liş­me ola­rak al­gı­la­mış­tı. An­cak, SCF ve CHP’nin ku­ru­cu­la­rı ve üye­le­ri sos­yal sta­tü­le­ri iti­ba­riy­le kar­şı­laş­tı­rı­lır­sa, SCF’nin çok da­ha seç­kin bir ko­num­da bu­lun­du­ğu, do­la­yı­sıy­la CHP Ge­nel Mer­ke­zi­’nin SCF’nin bir mür­te­ci fır­ka­sı ol­du­ğu yö­nün­de­ki id­di­ası­nın hiç­bir te­me­le otur­ma­dı­ğı aşi­kâr­dı.
Ko­çak’a gö­re ver­gi­le­rin yük­sek­li­ği, hiz­me­tin az­lı­ğı ve­ya yok­lu­ğu ile iç ve dış ti­ca­ret­te gö­rü­len ak­sak­lık­lar ne­ti­ce­sin­de, fark­lı ik­ti­sa­dî ke­sim­ler ara­sın­da CHP’ye kar­şı bir mu­ha­le­fet doğ­muş­tu. Bu mu­ha­le­fe­tin bü­yük­lü­ğü, -İz­mir’de yüz bin ki­şi­nin top­lan­ma­sı ör­ne­ğin­de gö­rül­dü­ğü üzere- ol­duk­ça cid­di bir hal al­mış­tı. Do­la­yı­sıy­la, SCF’nin sağ­la­dı­ğı halk des­te­ği­nin te­me­lin­de ik­ti­sa­dî sa­ik­ler bu­lun­mak­tay­dı.
“O hal­de, SCF kı­sa bir sü­re son­ra ken­di­si­ni ni­çin fes­het­miş­ti?”, Ko­çak bu so­ru­ya ce­va­ben aşa­ğı­da­ki hu­sus­la­rı di­le ge­tir­di:
SCF’nin ku­ru­lu­şun­dan kı­sa bir sü­re son­ra ya­pı­lan be­le­di­ye se­çim­le­rin­de ka­zan­dı­ğı bü­yük ba­şa­rı, hem Mus­ta­fa Ke­mal Pa­şa’nın hem de CHP Ge­nel Mer­ke­zi­’nin dik­ka­ti­ni çek­miş­ti. Mus­ta­fa Ke­mal Pa­şa’nın ta­kip et­ti­ği, “kim­se­nin vaz­ge­çil­mez ol­ma­dı­ğı” te­me­li­ne da­ya­lı po­li­ti­ka, özel­lik­le İs­met Pa­şa’ya his­set­ti­ril­miş ve Fet­hi Bey’e SCF’yi kur­ma yo­lu açıl­mış­tı. Fa­kat be­le­di­ye se­çim­le­rin­de SCF’nin el­de et­ti­ği bü­yük ba­şa­rı, CHP için cid­di bir teh­li­ke arz et­mek­tey­di. Bu nok­ta­da İs­met Pa­şa, ken­di­si­ne yö­nel­ti­le­cek eleş­ti­ri­le­rin ay­nı za­man­da Mus­ta­fa Ke­mal Pa­şa’ya da gel­me­si­ni sağ­la­ya­cak bir po­li­ti­ka ta­kip ede­rek Mus­ta­fa Ke­mal Pa­şa’nın du­ru­ma mü­da­ha­le et­me­si­ni sağ­la­mış­tı. SCF’nin ku­rul­ma­sı aşa­ma­sın­da­ki mek­tup­laş­ma­la­rın­da böy­le bir du­rum ol­ma­ma­sı­na rağ­men, ge­liş­me­le­rin fark­lı şe­kil­de ce­re­yan et­me­si kar­şı­sın­da da Fet­hi Bey ça­re­yi par­ti­yi fes­het­mek­te bul­muş­tu. Bu du­rum, Fet­hi Bey ile Mus­ta­fa Ke­mal Pa­şa ara­sın­da­ki ilk mek­tup­lar ile son mek­tup­lar ara­sın­da­ki üs­lûp fark­lı­lık­la­rın­da açık­ça gö­rül­mek­te­dir.
SCF’nin bü­yük bir halk des­te­ği bul­ma­sı hem Mus­ta­fa Ke­mal Pa­şa hem CHP hem de SCF açı­sın­dan tam bir skan­dal ola­rak ni­te­len­di­ri­le­bi­lir. Zi­ra, Mus­ta­fa Ke­mal Pa­şa’nın SCF’nin ku­ru­lu­şu için yaz­dı­ğı mek­tup­lar CHP Ge­nel Mer­ke­zi’n­de­ki ida­re­ci­ler ta­ra­fın­dan cid­di­ye alın­ma­mış­tı. Bu­ra­dan, Mus­ta­fa Ke­mal Pa­şa’nın po­li­ti­ka­sı ile CHP Ge­nel Mer­ke­zi’nin po­li­ti­ka­sı ara­sın­da fark ol­du­ğu an­la­şıl­mak­ta­dır. SCF’nin sağ­la­dı­ğı des­te­ği CHP’nin ön­gö­re­me­me­si va­him bir du­rum­dur. Do­la­yı­sıy­la, Fet­hi Bey ve SCF açı­sın­dan, par­ti­nin Mus­ta­fa Ke­mal Pa­şa ve CHP ta­ra­fın­dan na­sıl ko­num­lan­dı­rıl­dı­ğı­nın an­la­şı­la­ma­ma­sı; CHP açı­sın­dan ise, de­mok­ra­si söy­le­mi­nin so­nuç­la­rı­nı ön­gör­me­me­si ve bu so­nuç­la­ra he­nüz ha­zır ol­ma­ma­sı, bu ne­ti­ce­yi do­ğur­muş­tur.

NEWS

ALL NEWS

EDITOR'S CHOICE

SEMINARS

As the most traditonal activity of BISAV, the courses take place in every fall and spring of a year.

MORE INFO


FOLLOW US

Add your e-mail address here to be informed about our programs (seminars, symposiums, panels, etc.).