Fotoğrafta Bakış ve Anlam İlişkisi

Yusuf Yakup Türkoğlu

3 Aralık 2009
De­ğer­len­dir­me: Ayşenur Gönen
 
Sa­nat Araş­tır­ma­la­rı Mer­ke­zi’inin Kır­kam­bar et­kin­lik­le­ri­nin 2009’da­ki son ko­nu­ğu Mi­mar Si­nan Üni­ver­si­te­si Gü­zel Sa­nat­lar Fa­kül­te­si’nde ha­zır­la­dı­ğı “Fo­toğ­raf­ta Ba­kış ve An­lam İliş­ki­si” ko­nu­lu yük­sek li­sans te­ziy­le Yu­suf Ya­kup Tür­koğ­lu idi.
Ba­kış me­se­le­si­nin sa­de­ce fo­toğ­raf­ta de­ğil, bü­tün gör­sel sa­nat­lar­da ile­ti­şi­min te­mel ara­cı ol­du­ğu ka­bu­lü ile sö­ze baş­la­yan Tür­koğ­lu, su­nu­mu­nu bu ka­bu­lün te­mel­len­di­ril­me­si bağ­la­mın­da sür­dür­dü.
İl­kel dö­nem­den Rö­ne­sans’a ve on ye­din­ci yüz­yı­la uza­nan ve anak­ro­nik sıç­ra­ma­lar­la de­vam ede­rek iki bin beş­yüz yıl­lık ta­ri­hin­de in­sa­nın nes­ney­le di­ya­log kur­ma­sı­nın bir ka­na­lı ola­rak göz ve an­lam iliş­ki­si üze­rin­de bol ör­nek­li bir su­num ger­çek­leş­tir­di.
Söz­lü sa­na­tın, ya­zı­nın ka­yıt al­tı­na alın­ma­sı­na ka­dar ma­ter­yal ola­rak bir kar­şı­lı­ğı­nın ol­ma­dı­ğı­nı di­le ge­ti­re­rek Ba­bil’den ka­lan hey­kel ve mas­ke­ler­den Es­ki Yu­nan’a, Mı­sır’da­ki Ne­fer­ti­ti re­sim­le­ri­ne, Hon­du­ras’ta­ki tan­rı­ça be­tim­le­me­le­ri­ne ve Or­ta­çağ mas­ke­le­ri­ne ka­dar ge­niş­let­ti­ği ör­nek­le­rin­de bu eser­le­rin tü­mü­nün tas­vir­le­rin­de mer­ke­zi un­sur ola­rak ‘göz’ün kul­la­nı­mıy­la il­gi­li bir gi­riş yap­tı. Bu mas­ke­le­rin ve hey­kel­le­rin ne­re­dey­se üç­te bi­ri­ni kap­la­ya­cak öl­çek­te kul­la­nı­lan göz fi­gür­le­ri­nin coğ­ra­fî an­lam­da bir­bi­rin­den uzak pek çok çağ­daş kül­tür­de de ben­zer bir önem­de kul­la­nıl­dı­ğı­nı söy­le­yen Tür­koğ­lu ru­hun dı­şa­rı­ya ba­kan yö­nü ola­rak göz­le­rin hâ­len ile­ti­şim di­lin­de ne şe­kil­de kul­la­nıl­dı­ğıy­la il­gi­li tez­ler ve ör­nek­ler üze­rin­den su­nu­mu­nu sür­dür­dü.
Ka­yıt­lı ta­rih­te iki bin beş yüz yıl­dır gö­zün na­sıl gör­dü­ğü üze­ri­ne üre­ti­len te­ori­ler­den “ca­me­ra obs­cu­ra”ya ge­le­ne ka­dar gö­ze ya­pı­lan atıf­la­ra; “gö­ren ve gö­ze­ten bir nok­ta” ola­rak tan­rı ta­sav­vur­la­rı­nın olu­şu­mu­na ve ge­li­şi­mi­ne uza­nan oku­ma­lar ya­pan mü­za­ke­re­ci on al­tın­cı yüz­yıl­dan iti­ba­ren fi­zik ku­ral­la­rı­nın bu iliş­ki­ye na­sıl bir bo­yut kat­tı­ğı yö­nün­de de­ğer­len­dir­me­ler­de bu­lun­du.
Bir göz gö­rün­tü­yü na­sıl oluş­tu­ru­yor­sa ka­me­ra da öy­le oluş­tur­mak­ta­dır di­ye­rek fo­toğ­ra­fın ta­ri­hi­ne de­ği­nen Tür­koğ­lu fo­toğ­ra­fı or­ta­ya çı­ka­ran tek­nik ge­liş­me­le­re gi­riş yap­tı. Fo­ton-gra­fi (ışık­la ya­zı yaz­mak) an­la­mın­da­ki ke­li­mey­le ta­nım­la­nan bir tek­nik ola­rak fo­toğ­ra­fın -is­mi de dâ­hil- kul­lan­dı­ğı te­rim­le­rin ta­ma­mı­nı baş­ka di­sip­lin­ler­den ödünç al­dı­ğı­nı söy­le­yen mü­za­ke­re­ci, ka­me­ra­nın gör­me bi­çi­mi­ni tek­tip­leş­tir­me­si­ne yö­ne­lik eleş­ti­ri­le­ri­ni de sı­ra­la­dı. “Ben git­tim, gör­düm. Gör­me­ye de­ğer olan bu­dur” şek­lin­de for­mu­li­ze edi­le­bi­le­cek bir tu­tu­mun ge­liş­me­si­ne ve­si­le ol­ma­sıy­la ba­kış-an­lam iliş­ki­si­ne ye­ni bir bo­yut ge­ti­ren fo­toğ­ra­fın me­ka­nik bir göz ola­rak kül­tür ta­ri­hin­de­ki öne­mi­ne de­ğin­di.
“Gör­mek” ve “bak­mak” ara­sın­da­ki iliş­ki­nin eti­mo­lo­ji­si­ne da­ir tah­lil­ler­le su­nu­mun­da ikin­ci bir aşa­ma­ya ge­çen Tür­koğ­lu, Do­ğu-Ba­tı ara­sın­da­ki gör­me bi­çim­le­ri­ne yö­ne­lik fark­lı­laş­ma­ya min­ya­tü­rün gör­me bi­çi­miy­le Ba­tı res­min­de­ki pers­pek­tif öl­çek­le­ri üze­rin­den açık­la­ma­lar ge­ti­ren Tür­koğ­lu an­lam-ger­çek iliş­ki­si­nin tek bir bi­çim­de açık­la­na­ma­ya­ca­ğı­na da­ir gö­rüş­le­ri­ni sun­du.
On do­ku­zun­cu yüz­yı­la ge­lin­di­ğin­de du­yu­la­rın ay­rış­tı­ğın­dan ve gör­me­nin do­kun­may­la ta­mam­la­nan bir du­yu hâ­li­ne gel­di­ğin­den, bu­nun da gör­me­yi fel­se­fe­nin ko­nu­su hâ­li­ne ge­tir­di­ğin­den söz eden mü­za­ke­re­ci, bu­nu ile­ti­şi­min ta­ri­hin­de bir kı­rıl­ma nok­ta­sı ola­rak ta­nım­la­dı. Fo­toğ­ra­fın bu kı­rıl­ma üze­rin­de­ki et­ki­si ve kat­kı­sın­dan, bu et­ki ve kat­kı­nın na­sıl­lı­ğın­dan, üre­til­miş nes­ne­nin bir yo­ru­mu ola­rak fo­toğ­ra­fın kül­tür ta­ri­hi içe­ri­sin­de­ki ye­rin­den sö­zet­ti. Or­gan olan göz­le ba­ğım­sız göz ara­sı­na gi­ren me­ka­nik bir göz ola­rak fo­toğ­raf ma­ki­ne­si­nin ge­liş­tir­di­ği üç ba­kış tü­rün­den bah­set­ti.
1. Ben diyen bakış: Fi­gü­rün ta­ma­men bi­ze dön­dü­ğü ve iki ku­la­ğı­nı da gö­re­bil­di­ği­miz ik­ti­dar ba­kı­şı.
2. Sen di­yen ba­kış: Kad­ra­jın dı­şın­da bir nok­ta­ya ba­kan, gö­zün ha­re­ke­ti­nin baş­tan, ba­şın ha­re­ke­ti­nin göv­de­den ba­ğım­sız ol­du­ğu ba­kış. Or­yan­tal ba­kış.
3. O di­yen ba­kış: Pro­fil­den ba­kış. Nes­ne­nin si­zin­le her­han­gi bir ile­ti­şim kur­ma­dı­ğı, si­zi mu­ha­tap al­ma­dı­ğı ba­kış. Kral­la­rın por­tre­le­rin­de ve İsa fi­gür­le­rin­de kul­la­nı­lan ba­kış. Min­ya­tür­de kul­la­nı­lan ba­kış da bu ba­kış­tır.
Nes­ney­le göz ara­sın­da­ki di­ya­lo­ğun te­kil­leş­me­si­ne se­be­bi­yet ve­ren bu tek ta­raf­lı ile­ti­şi­min na­sıl fel­se­fe­nin ko­nu­su hâ­li­ne gel­di­ği hak­kın­da fel­se­fe­ci­ler­den ve sa­nat­çı­lar­dan yap­tı­ğı alın­tı­lar­la açık­la­ma­la­rı­nı des­tek­le­yen Tür­koğ­lu, din­le­yi­ci­ler­den ge­len so­ru ve kat­kı­lar­la su­nu­mu­nu son­lan­dır­dı.

EDITOR'S CHOICE

SEMINARS

As the most traditonal activity of BISAV, the courses take place in every fall and spring of a year.

MORE INFO


FOLLOW US

Add your e-mail address here to be informed about our programs (seminars, symposiums, panels, etc.).