Osmanlı'da Nüfus ve İskan Politikaları, Bilim ve Sanat Vakfı Türkiye Araştırmaları Merkezi, Mart 2009, 112 s.

BSV Notlar Serisinin onbeşincisi Türkiye Araştırmaları Merkezi tarafından "Osmanlı'da Nüfus ve İskan Politikaları" başlığı ile yayınlandı.

Nüfus ve iskân meselesi, Osmanlı tarihinin en önemli konulardan biridir. Özellikle imparatorluğun kurucu unsurunun Anadolu topraklarına göç ettiği gerçeği ve yeni gelenlerin nereye nasıl yerleştirileceği meselesinin devletin yüzyıllar boyunca en önemli gündem maddelerinden birini teşkil ettiği düşünüldüğünde iskân, nüfus ve göç konularının Osmanlı tarihi için çok kritik bir öneme sahip olduğu sonucuna rahatlıkla varılabilir.

İskan meselesinin Osmanlı tarihindeki bu yadsınamaz önemine mukabil henüz konuyla ilgili nitelik ve nicelik bakımından yeterli çalışma yapıldığını söylemek mümkün değildir. Bu bağlamda biz de, Türkiye Araştırmaları Merkezi olarak, konunun önemine ve bu alanda yapılan çalışmaların yetersizliğine binaen alana ilişkin mevcut çalışmaları mercek altına alarak konuya mütevazi bir katkı sağlamayı amaçladık ve Tarih Okumaları başlıklı tartışma programımızın üçüncü serisini Osmanlı’da Nüfus ve İskân Politikalarına ayırdık.

Her biri kendi dönemlerinde son derece önemli çalışmalara imza atan, sahaya ilişkin tartışmayı şekillendiren metin ve kişiler üzerinden yürüttüğümüz toplantı serisinin ilkinde konuğumuz olan Gülfettin Çelik, Osmanlı’nın nüfus politikaları çalışmalarında, esas alınabilecek kaynaklar ve teorik çerçeve bağlamında giriş mahiyetinde bir sunum yaptı. İkinci toplantımızda, Yunus Koç, Osmanlı Devleti’nin kuruluş dönemi iskân politikaları üzerine eserler kaleme alan ve bu alanda en nitelikli çalışmaları ortaya koyan Ömer Lütfi Barkan’ın eserlerinde yer alan Osmanlı iskân politikalarını anlattı. Üçüncü konuşmacımız, Tufan Gündüz ise bu alanda bir başka önemli isim olan Cengiz Orhonlu’nun çalışması üzerinden Osmanlı’nın aşiretleri iskân politikalarını değerlendirdi. Dördüncü toplantıda Suraiya Faroqhi, “Osmanlı’da İskân ve Nüfus Politikası” başlıklı sunumunda Osmanlı arşiv kaynakları ışığında erken-modern dönem Osmanlı iskân politikalarının genel bir panoramasını çizdi. Son konuşmacımız Kemal Karpat ise, ondokuzuncu yüzyılda Osmanlı topraklarına yapılan ana göç akımlarını, devletin bu göçlere karşı tutumunu ve göçlerin sosyal, etnik ve politik sonuçlarını mercek altına aldı.

Elinizdeki kitapçık yukarıda kısaca başlıklarını zikrettiğimiz bu beş toplantının gözden geçirilmiş metinlerini içermektedir. Türkiye Araştırmaları Merkezi, Tarih Okumaları dizisine erken dönem Osmanlı tarihini, Bizans kaynakları temelinde ele alacağımız Bizans Kronikleri serisi ile devam edecektir.

Yine birbirinden önemli konuların tartışıldığı yeni toplantılarda görüşmek ümidi ile…