English GİRİŞ YAP

Bir Tan­zi­mat Dip­lo­ma­tı Kos­ta­ki Mu­su­rus Pa­şa

Nurdan Şafak

9 Ha­zi­ran 2008             
De­ğer­len­dir­me: F. Sa­mi­me İn­ce­oğ­lu
 
Os­man­lı Dev­le­ti’nde Pa­şa un­va­nı alan ilk gay­ri­müs­lim ol­ma özel­li­ği­ni ha­iz Kos­ta­ki Mu­su­rus Pa­şa’yı, Ha­zi­ran ayın­da­ki Tez/Ma­ka­le su­num­la­rın­da Nur­dan Şa­fak’ın Mar­ma­ra Üni­ver­si­te­si Ta­rih Bö­lü­mü’nde ha­zır­la­dı­ğı “Bir Tan­zi­mat Dip­lo­ma­tı Kos­ta­ki Mu­su­rus Pa­şa” baş­lık­lıdok­to­ra te­zi çer­çe­ve­sin­de tar­tış­tık. Şa­fak te­zin­de, Şu­bat 1807´de İs­tan­bul´un seç­kin Rum ai­le­le­rin ya­şa­dı­ğı Fe­ner sem­tin­de do­ğan Kos­ta­ki Mu­su­rus Pa­şa’nın ai­le­si, iliş­ki ağ­la­rı, na­sıl bir eği­tim sü­re­cin­den geç­ti­ği, bir Os­man­lı dip­lo­ma­tı­nın na­sıl ye­tiş­ti­ği vb. so­ru­lar çer­çe­ve­sin­de ko­nu­yu in­ce­le­mek­te­dir.
Ko­nuş­ma­sı­na Os­man­lı Dev­le­ti’nde se­fir ve se­fa­ret­le­rin ta­ri­hî geç­mi­şi ile baş­la­yan Şa­fak’ın be­lirt­ti­ği üze­re, II­I. Se­lim ön­ce­sin­de Av­ru­pa ve­ya As­ya top­rak­la­rı­na bel­li (ulus­la­ra­ra­sı an­laş­ma­lar, tah­ta çı­kan kra­lı teb­rik vb.) se­bep­ler­le gön­de­ri­len se­fir­ler II­I. Se­lim dö­ne­miy­le bir­lik­te, 1793’te Lon­dra’da dai­mi se­fa­re­tin açıl­ma­sı üze­ri­ne, dai­mi ola­rak Av­ru­pa’ya gön­de­ri­li­yor. 1830’dan iti­ba­ren ha­ri­ci­ye iş­le­ri; 1836’da Ha­ri­ci­ye Ne­za­re­ti ku­rul­duk­tan son­ra da se­fir­ler önem ka­za­nı­yor.
Te­zin te­mel so­ru­su ve id­dia­sı, Mu­su­rus’un bir­çok bü­rok­ra­tik en­tri­ka­la­rın ya­şan­dı­ğı Tan­zi­mat dö­ne­min­de Lon­dra se­fir­li­ğin­de 34 yıl gi­bi uzun bir sü­re na­sıl kal­dı­ğı­nı ve 1821 Mo­ra İs­ya­nı’ndan son­ra Rum­la­rın Os­man­lı bü­rok­ra­si­sin­den uzak­laş­tı­rıl­dı­ğı id­di­ala­rı­nın asıl­sız­lı­ğı­nı Mu­su­rus Pa­şa’nın bü­rok­ra­tik ha­ya­tı üze­rin­den or­ta­ya koy­mak­ta­dır.
Dört bö­lüm­den olu­şan tez­de Şa­fak, ilk bö­lüm­de in­ti­sap ve hi­ma­ye­yi, ikin­ci bö­lüm­de Ati­na (1840-1848) ve Vi­ya­na (1848-1850) se­fir­li­ği tec­rü­be­si bağ­la­mın­da bir Os­man­lı dip­lo­ma­tı­nın ye­tiş­me­si­ni, üçün­cü bö­lüm­de Lon­dra se­fir­li­ği­ni (1851-1885) ve son bö­lüm­de ik­ti­da­rın ve de­ğer­le­rin de­ğiş­me­si kar­şı­sın­da ye­ni Kos­ta­ki Mu­su­rus Pa­şa por­tre­si­ni ele alı­yor.
As­len Gi­rit’li nü­fuz­lu bir Rum Or­to­doks ai­le­nin ço­cu­ğu ola­rak İs­tan­bul-Fe­ner’de dün­ya­ya ge­len Mu­su­rus pek çok ye­ni­li­ğin ger­çek­leş­ti­ği Tan­zi­mat dö­ne­min­de ya­şa­mış, çe­şit­li dev­let gö­rev­le­rin­den son­ra ha­ri­ci­ye­ye in­ti­sap et­miş­tir. Na­sıl bir eği­tim al­dı­ğı­na da­ir ke­sin bir bil­gi­ye ula­şa­ma­yan Şa­fak’a gö­re, Mu­su­rus bir Av­ru­pa baş­ken­tin­de ve­ya İs­tan­bul’da bir ce­ma­at oku­lun­da oku­muş ya da özel ho­ca­lar­dan ders al­mış ola­bi­lir.
Mu­su­rus’un Os­man­lı bü­rok­ra­si­si­ne na­sıl in­ti­sap et­ti­ği so­ru­su­na da ce­vap ara­yan Şa­fak, Mu­su­rus’un bir dev­let da­ire­si­ne gi­rip ora­dan yük­se­le­rek de­ğil net­work­le­ri sa­ye­sin­de bü­rok­ra­si­nin önem­li ka­de­me­le­rin­de yer al­dı­ğı­nı be­lirt­mek­te­dir. Şöy­le ki; İs­te­fa­ni­ki Vo­go­ri­des 1832’de Si­sam’a ta­yin edil­miş, an­cak ken­di­si git­mek is­te­me­yin­ce Mu­su­rus ada­ya onu tem­si­len kay­ma­kam ola­rak gön­de­ril­miş­tir. 6 yıl bu gö­rev­de ka­lan Mu­su­rus’un ka­ri­yer sü­re­ci böy­le­ce baş­lı­yor. Da­ha son­ra Bul­gar asıl­lı Or­to­doks Vo­go­ri­des’in kı­zı ile ev­le­nen Mu­su­rus ken­di­si­ni ha­zır bir iliş­ki­ler ağı için­de bu­lu­yor. Bu­nun­la bir­lik­te Şa­fak, Mu­su­rus’un ka­ri­yer ba­sa­mak­la­rı­nı ko­lay çık­ma­sı­nı sa­de­ce bu iliş­ki­ler ağı ve hi­ma­ye­ye bağ­la­ma­nın doğ­ru bir yak­la­şım ol­ma­ya­ca­ğı­nın da al­tı­nı çiz­mek­te­dir. Bü­tün bun­lar bir et­ken­dir an­cak tek amil de­ğil­dir. Bu­ra­da Mu­su­rus Pa­şa’nın ki­şi­sel ba­şa­rı­sı­nı da göz ar­dı et­me­mek ge­re­kir.
1840’ta Müs­lü­man­la­rın Yu­na­nis­tan’da­ki em­lak me­se­le­le­ri­nin hal­li için Ati­na Se­fir­li­ği­ne ata­nan ve 8 yıl bo­yun­ca bu gö­rev­de ka­lan Mu­su­rus, Ati­na’da Os­man­lı el­çi­si iken sui­kas­ta uğ­ra­yın­ca –ki bir Or­to­doks Rum’un Os­man­lı el­çi­si ola­rak Os­man­lı Dev­le­ti adı­na ha­re­ket et­me­si ulus dev­let ol­ma yo­lun­da­ki Yu­na­nis­tan’da hoş kar­şı­lan­ma­mış­tı- Vi­ya­na’ya or­ta­el­çi ola­rak gön­de­ri­lir. 2-2.5 yıl son­ra tek­rar İs­tan­bul’a çağ­rı­lır. Zi­ra o dö­nem­de el­çi­lik gö­re­vi or­ta­la­ma 3 yıl­dır. Da­ha son­ra, 1851’de Lon­dra’da­ki ser­gi için ge­çi­ci bir gö­rev­le İn­gil­te­re’ye gön­de­ri­len Mu­su­rus 1885’te II. Ab­dül­ha­mit ta­ra­fın­dan emek­li edi­lin­ce­ye ka­dar Lon­dra el­çi­li­ğin­de ka­lır. 34 yıl gi­bi uzun bir sü­re bu gö­rev­de kal­ma­sı­nın ne­den­le­ri­ni de araş­tı­ran Şa­fak, bu ko­nu­da çe­şit­li var­sa­yım­la­rı di­le ge­tir­mek­te­dir. Bun­lar­dan bi­ri, Kra­li­çe Vik­tor­ya’nın ora­da Müs­lü­man bi­ri­si­ni gör­mek is­te­me­me­si­dir. Do­la­yı­sıy­la Mu­su­rus, Rum-Hı­ris­ti­yan ol­du­ğu için ter­cih edil­miş­tir. Şa­fak’a gö­re 1856 yı­lın­da Mu­su­rus’a Oks­ford Üni­ver­si­te­si ta­ra­fın­dan dok­to­ra un­va­nı ve­ril­me­si de bu gö­rü­şü des­tek­ler ma­hi­yet­te­dir. An­cak yi­ne de bu­nun salt Hı­ris­ti­yan ol­ma­sıy­la açık­la­na­ma­ya­ca­ğı­nın al­tı­nı çi­zen Şa­fak, bu nok­ta­da, Mu­su­rus’un iyi bir dip­lo­mat ol­ma­sı­na ve net­work iliş­ki­le­ri­nin öne­mi­ne de dik­kat çe­ki­yor. Mu­su­rus’un bir baş­ka özel­li­ği ise, 1867’de ken­di­si­ne ve­zir­lik rüt­be­si ve­ri­le­rek Pa­şa un­va­nı ile tal­tif edi­len ilk gay­ri­müs­lim ol­ma­sı­dır.
Mu­su­rus Pa­şa’nın 1885’te emek­li edil­me­si­nin ya­şıy­la il­gi­li ola­bi­le­ce­ği gi­bi, II. Ab­dül­ha­mit’in, nü­fuz­lu se­fir­le­rin var­lı­ğın­dan hoş­lan­ma­ma­sın­dan da kay­nak­la­na­bi­le­ce­ği­ni be­lir­ten Şa­fak, son ola­rak, emek­li­li­ğin­de İs­tan­bul’a dö­nen Mu­su­rus Pa­şa’nın 1891’de ve­fat edin­ce­ye ka­dar yi­ne boş dur­ma­dı­ğı­na, Dan­te’nin İla­hi Ko­med­ya’sı­nı İtal­yan­ca’dan Rum­ca’ya çe­vir­di­ği­ne, bu ça­ba­sı­nın, onun en­te­lek­tü­el kim­li­ği­ni or­ta­ya koy­du­ğu­na, mad­di açı­dan da dö­ne­mi­nin bü­rok­rat­la­rı­na na­za­ran ai­le­sin­den ge­len bir zen­gin­li­ğe sa­hip bu­lun­du­ğu­na de­ğin­di.

HAVADİS

TÜM HABERLER

EDİTÖRDEN

2024 Güz Programı

Vakıf faaliyetlerinin en gelenekseli olan seminerler, her yıl güz ve bahar dönemlerinde gerçekleşiyor.

DETAYLI BİLGİ


BİZİ TAKİP EDİN

Vakfımızın düzenlediği programlardan (seminer, sempozyum, panel, vs.) haberdar olmak için e-posta adresinizi bırakabilirsiniz.