English GİRİŞ YAP

Jön Türk­ler ve Ma­ke­don­ya So­ru­nu (1890-1918)

Meh­met Ha­cı­sa­li­hoğ­lu

28 Ni­san 2008              
De­ğer­len­dir­me: Ebu­be­kir Cey­lan
 
Tür­ki­ye Araş­tır­ma­la­rı Mer­ke­zi­nin ay­lık fa­ali­ye­ti Bir Ki­tap Bir Ya­zar se­ri­si­nin 48. top­lan­tı­sın­da Meh­met Ha­cı­sa­li­hoğ­lu’nu ağır­la­dık. Ha­cı­sa­li­hoğ­lu ile 2001 yı­lın­da Al­man­ya’da ta­mam­la­dı­ğı dok­to­ra te­zi­nin ki­tap­laş­mış ver­si­yo­nu olan ve Ta­rih Vak­fı Yurt Ya­yın­la­rın­dan ya­yım­la­nan Jön Türk­ler ve Ma­ke­don­ya So­ru­nu (1890-1918) ad­lı ki­ta­bı üze­ri­ne ko­nuş­tuk.
Yük­sek li­sans te­zin­de “Türk An­sik­lo­pe­di­sin­de Yu­na­nis­tan İma­jı” üze­ri­ne yo­ğun­la­şan, dok­to­ra için Jön Türk­ler ve Bal­kan­lar ko­nu­su­nu se­çen ya­zar, da­ha son­ra­la­rı Ma­ke­don­ya me­se­le­si ön pla­na çı­kın­ca bu ko­nu üze­ri­ne ça­lış­ma­la­rı­na ağır­lık ver­miş­tir. Dö­ne­me iliş­kin ha­tı­rat­la­ra ila­ve­ten Bul­ga­ris­tan’da ve Os­man­lı ar­şiv­le­rin­de­ki bi­rin­cil kay­nak­lar­dan is­ti­fa­de eden ya­zar, ki­ta­bı­nın ana is­ke­le­ti­ni de bu ar­şiv­ler­den el­de et­ti­ği bil­gi­ler ışı­ğın­da oluş­tur­muş­tur. 
Ha­cı­sa­li­hoğ­lu, ça­lış­ma­sın­da Os­man­lı Bal­kan top­rak­la­rın­da­ki grup­la­rın, ko­mi­te­le­rin ve par­ti­le­rin ba­kış açı­sı­na da yer ver­mek­te­dir. Bu bağ­lam­da, Ma­ke­don­ya Dev­rim­ci Ör­gü­tü, bu ör­gü­tün ya­pı­sı, li­der­li­ği, Jön Türk­le­re ve Meş­ru­ti­ye­te ba­kı­şı, hü­kü­met­le ve di­ğer grup­lar­la iliş­ki­le­ri ki­ta­bın ori­ji­nal ta­raf­la­rın­dan­dır. Ay­rı­ca ki­tap­ta Bal­kan ül­ke­le­rin­de­ki ta­rih ya­zı­mı da tet­kik edi­le­rek, özel­lik­le Bul­ga­ris­tan’da­ki ha­kim ta­rih ya­zı­mı eleş­ti­ril­mek­te­dir.
Li­te­ra­tür­de­ki ha­kim gö­rü­şe gö­re, 1908 dev­ri­min­den son­ra Ma­ke­don­ya’da hür­ri­yet kut­la­ma­la­rı ya­pıl­mak­ta ve Müs­lü­man halk da bu kut­la­ma­la­ra yo­ğun bir bi­çim­de ka­tıl­mak­ta­dır. Ya­zar’a gö­re an­la­tı­lan bu du­rum şüp­he­li­dir. Çün­kü hal­kın ken­di ba­şı­na ha­re­ket eden bir kit­le ol­ma­sın­dan zi­ya­de çok fark­lı grup­lar, ya­pı­lan­ma­lar ve ör­güt­ler mev­cut­tur ve böl­ge ül­ke­le­ri bu ör­güt­ler üze­rin­de et­ki­li­dir.
Çı­kar­la­rı ge­re­ği Yu­nan hü­kü­me­ti, Rum Ma­ke­don Ko­mi­te­si’ni ve Or­to­doks Ce­maa­ti’ni Jön Türk­ler’e des­tek ol­ma­ma­la­rı yö­nün­de uya­rı­lar­da bu­lun­muş­tur. Çün­kü İt­ti­had ve Te­rak­ki (İT)’in es­ki dü­ze­ni ve mil­let sis­te­mi­ni de­ğiş­tir­mek is­te­me­siy­le Rum mil­le­ti­nin ve Rum Pat­rik­ha­ne­si’nin ay­rı­ca­lık­lı sta­tü­sü za­rar gö­re­cek ve za­yıf­la­ya­cak­tır. Ulah­la­rın ay­rı bir ki­li­se kur­ma­sı ve İT’nin Rum Pat­rik­ha­ne­si’nin ay­rı­ca­lık­la­rı­nı sı­nır­lan­dır­ma­ya ça­lış­ma­sı, bu du­ru­mu doğ­ru­la­yan un­sur­lar­dan sa­de­ce bir­ka­çıy­dı. İT’nin Rum­la­ra kar­şı sert tav­rın­dan son­ra bu grup­la­rın da hür­ri­yet kut­la­ma­la­rı­na ka­tıl­dık­la­rı göz­len­miş­tir. Ben­zer şe­kil­de dev­ri­mi des­tek­le­me­yen baş­ka grup­lar da ih­ti­lal so­nun­da, ker­hen de ol­sa, kut­la­ma­la­ra ka­tıl­mış­lar­dır. İh­ti­la­le kar­şı olan­lar ol­du­ğu gi­bi des­tek­le­yen­ler de var­dı: Ro­man­ya Ulah Ma­ke­don­ya Ko­mi­te­si, Se­la­nik, Üs­küp ve Ma­nas­tır Ya­hu­di­le­ri ih­ti­la­li des­tek­le­yen önem­li grup­lar­dı. Do­la­yı­sıy­la ya­zar Ma­ke­don­ya’da­ki du­ru­mun li­te­ra­tür­de bah­se­dil­di­ğin­den da­ha kar­ma­şık ol­du­ğu­nu ifa­de et­mek­te­dir.
Bu dö­nem­de önem­li me­se­le­ler­den bi­ri­si de Jön Türk­le­rin sı­kı Türk mil­li­yet­çi­li­ği ile il­gi­li­dir. Jön Türk­le­rin Os­man­lı­cık si­ya­se­tiy­le as­lın­da Türk­çü­lü­ğü kas­tet­ti­ği, nü­fus po­li­ti­ka­la­rın­dan eği­tim po­li­ti­ka­la­rı­na ka­dar mil­li­yet­çi dav­ran­dık­la­rı ve Türk­leş­tir­me po­li­ti­ka­la­rı uy­gu­la­dık­la­rı yö­nün­de­ki id­dia­lar (özel­lik­le de Yu­nan ta­rih ya­zı­mın­da) çok­ça ses­len­di­ril­miş­tir. Ya­zar bu tar­tış­ma­la­ra Ma­ke­don­ya öze­lin­de de­ğin­miş­tir. So­ru-ce­vap kıs­mın­da da bu ko­nu­da ge­len so­ru­la­ra de­tay­lı ce­vap­lar ve­ren Ha­cı­sa­li­hoğ­lu, Os­man­lı­cı­lık­la Türk­çü­lü­ğün si­yah-be­yaz çiz­gi­ler­le bir­bi­rin­den net bir şe­kil­de ayırt edi­le­me­di­ği­ni, gri böl­ge­le­rin bu­lun­du­ğu­nu vur­gu­lar­ken, Bal­kan sa­vaş­la­rın­dan son­ra bi­le En­ver Pa­şa gi­bi İt­ti­hat­çı­la­rın söy­le­min­de da­hi Os­man­lı­cı yak­la­şım­la­ra rast­la­nıl­dı­ğı­nı be­lirt­mek­te­dir. En­ver Pa­şa 1914 yı­lın­da as­ker­lik ko­nu­sun­da, gay­ri­müs­lim­le­rin pa­ra­la­rı­nın ka­za­nıl­ma­sın­dan zi­ya­de on­la­rın “Os­man­lı va­ta­nı”na ka­zan­dı­rıl­ma­sı­nın da­ha önem­li ol­du­ğu­nu söy­le­mek­te­dir. Ha­cı­sa­li­hoğ­lu ay­rı­ca Ma­ke­don­ya’da­ki eği­tim sis­te­min­de Türk­leş­tir­me un­sur­la­rı­nın bu­lun­ma­dı­ğı­na dik­kat çek­mek­te­dir. Okul­la­rın mer­ke­zî hü­kü­met ta­ra­fın­dan ka­yıt al­tı­na alın­ma­sı, Os­man­lı ta­bi­iye­ti ol­ma­yan öğ­ret­men­le­re izin ve­ril­me­me­si ve ce­ma­at okul­la­rı­nın tef­tiş edil­mek is­ten­me­si Rum­lar ta­ra­fın­dan Türk­leş­tir­me po­li­ti­ka­la­rı ola­rak de­ğer­len­di­ril­miş­tir.
Gay­ri­müs­lim un­sur­la­ra iliş­kin bir di­ğer İT po­li­ti­ka­sı da as­ker­lik me­se­le­si­dir. İT 1909 yı­lın­da eşit­lik il­ke­si­ni dog­ma­tik bir bi­çim­de uy­gu­la­ya­rak gay­ri­müs­lim­le­rin de as­ker­lik yap­ma­la­rı için ka­nu­nî dü­zen­le­me ya­par. Fa­kat böl­ge­de­ki aşi­ret­ler as­ker­li­ğe ve nü­fus sa­yı­mı­na, do­la­yı­sıy­la da ver­gi öde­me­ye kar­şı çık­tık­la­rın­dan is­yan et­me­ye baş­la­mış­lar­dır.
Ya­za­rın mev­cut li­te­ra­tü­re ge­tir­di­ği eleş­ti­ri­ler­den bi­ri­si de İT’nin ge­nel ola­rak Bal­kan­lar­da, özel­de de Ma­ke­don­ya’da prog­ram­sız ve plan­sız bir şe­kil­de si­ya­set iz­le­di­ği id­di­ala­rı­dır. Ha­cı­sa­li­hoğ­lu, İT’nin Ma­ke­don­ya’ya iliş­kin po­li­ti­ka­sı­nın 1800’le­rin son yıl­la­rı ve 1900’lü yıl­la­rın ba­şın­da bir prog­ram ola­rak bel­li ol­du­ğu­nu, do­la­yı­sıy­la bu id­di­ala­rın doğ­ru­yu yan­sıt­ma­dı­ğı­nı ile­ri sür­mek­te­dir.
Son ola­rak ya­zar, İT ile il­gi­li ya­pı­lan ça­lış­ma­la­rın da­ha zi­ya­de mer­kez böl­ge­ler­de yo­ğun­laş­tı­ğı­nı, oy­sa İT’nin taş­ra­da­ki yö­ne­ti­mi­nin in­ce­len­me­si­nin bun­dan son­ra­ki araş­tır­ma­lar için da­ha isa­bet­li ola­ca­ğı­nı ifa­de et­mek­te­dir.

HAVADİS

TÜM HABERLER

EDİTÖRDEN

2024 Güz Programı

Vakıf faaliyetlerinin en gelenekseli olan seminerler, her yıl güz ve bahar dönemlerinde gerçekleşiyor.

DETAYLI BİLGİ


BİZİ TAKİP EDİN

Vakfımızın düzenlediği programlardan (seminer, sempozyum, panel, vs.) haberdar olmak için e-posta adresinizi bırakabilirsiniz.