English GİRİŞ YAP

Os­man­lı­lar­dan Bah­se­den Bi­zans Kro­nik­le­ri

De­ğer­len­dir­me: Ab­dül­ha­mit Kır­mı­zı
 
Türk ta­rih­çi­li­ğin­de hak et­tik­le­ri il­ti­fa­ta hâ­lâ maz­har ola­ma­yan kay­nak­lar ara­sın­da Bi­zans kro­nik­le­ri var­dır. Rum mü­el­lif­le­rin Os­man­lı’dan bah­se­den ta­rih ki­tap­la­rı­nı ta­rih­çi­le­ri­miz ye­te­rin­ce kul­lan­mı­yor. Bi­zans­lı ta­rih­çi­le­rin Os­man­lı dev­le­ti­nin ilk iki yüz­yı­lı­nı il­gi­len­di­ren eser­le­ri hâ­lâ Türk­çe­mi­ze ka­zan­dı­rı­la­ma­dı; geç­miş­te çev­ri­len­le­rin ise ek­sik ve ge­dik­le­ri he­nüz gi­de­ri­le­me­di. Ten­kit­li ve not­lar­la zen­gin­leş­ti­ril­miş ya­yın­la­ra ih­ti­yaç du­yu­lan ve mut­la­ka Os­man­lı ça­lış­ma­la­rı­na ek­len­me­si ge­re­ken bu sa­ha­ya il­gi çek­mek ama­cıy­la, TAM’da bir­kaç met­ni bir­lik­te oku­ya­lım de­dik.
Av­ru­pa kim­li­ğin­de önem­li bir ye­ri olan Ro­ma İm­pa­ra­tor­lu­ğu’nun do­ğu­da­ki de­va­mı ol­ma­sı ha­se­biy­le, Bi­zans’ın son ule­ma ve ri­cal men­sup­la­rı ta­ra­fın­dan ya­zı­lan bu eser­ler üze­rin­de Ba­tı’da çok­ça tet­kik ya­pıl­mış­tır; fa­kat bu kay­nak­lar ül­ke­miz­de pek bi­lin­me­mek­te­dir. Os­man­lı’nın ku­ru­luş dö­ne­mi fel­se­fe­si­ni an­la­mak için ger­çek­leş­tir­di­ği­miz tar­tış­ma­la­rı ta­mam­la­ya­cak bir cüz ola­rak bu kay­nak­lar üze­rin­de beş bö­lüm­lük bir tar­tış­ma di­zi­si plan­la­dık. Bir kar­şı­laş­tır­ma im­kâ­nı ver­me­si açı­sın­dan, Ana­do­lu ve Ru­me­li’de Os­man­lı Dev­le­ti ku­ru­lur­ken ye­ni­len ta­ra­fın ola­yı na­sıl gör­dü­ğü­nü, Rum ya­zar­la­rın Os­man­lı’nın iler­le­yi­şi­ni na­sıl tas­vir et­ti­ği­ni öğ­ren­mek is­te­dik. Geç­miş yıl­lar­da ger­çek­leş­tir­di­ği­miz Os­man­lı kro­nik oku­ma­la­rı­nın bir de­va­mı ola­rak da ele al­dı­ğı­mız bu oku­ma­la­rı or­tak ba­zı iz­lek­ler üze­rin­den de­ğer­len­di­ren tar­tış­ma­lar­la ni­ha­yet­len­dir­dik.
Os­man­lı Dev­le­ti’nin ku­ru­luş dev­ri­ne ışık tu­tan, özel­lik­le İs­tan­bul’un fet­hi­ni Os­man­lı kay­nak­la­rın­dan da­ha ge­niş bir şe­kil­de an­la­tan, dört Bi­zans­lı mü­el­lif var­dır: Du­kas, Hal­ko­kon­di­lis, Fran­cis ve Kri­to­vu­los. Biz bun­la­ra ila­ve­ten, Se­la­nik’in ikin­ci de­fa fet­hi­ni an­la­tan bir din ada­mı­nın, Anag­nos­tis’in ese­ri­ni de in­ce­le­dik.  
Bi­rin­ci top­lan­tı­da (14 Ma­yıs 2007) Du­kas Ta­ri­hi ele alın­ma­dan ön­ce ta­ri­hî bağ­la­ma yer ve­ril­di, Ro­ma Ta­ri­hi özet­le­ne­rek or­yan­tas­yon sağ­lan­dı. Bi­zans Ta­ri­hi (Çev. V. Mir­mi­roğ­lu, İs­tan­bul, 1956) kün­ye­siy­le di­li­mi­ze çev­ri­len Du­kas’ın ese­rin­de ilk ola­rak Bi­zans top­lu­mu­nun si­ya­sal bö­lün­müş­lü­ğü hak­kın­da­ki mü­ta­laa­lar gö­ze çar­par. Bi­zans top­lu­mu çok de­rin iki­lik­le­re bö­lün­müş­tür. Sa­de­ce Kan­ta­ku­zen-Pa­leo­log ha­ne­dan­la­rı ara­sın­da­ki sa­vaş yok­tur. Mez­hep­ler ara­sı bir­leş­me ya da bir­leş­me­me yö­nün­de top­lum­da iki eği­lim var­dır. Bu bö­lün­me­ler­de Du­kas Kan­ta­ku­zen­ci­dir, La­tin ve Or­to­doks ki­li­se­le­ri­nin bir­leş­me­si ta­raf­ta­rı­dır, Ce­ne­viz­li­ler­le it­ti­fak yan­lı­sı­dır. Eser­de Os­man­lı­la­rın iç sa­vaş­tan fay­da­la­na­rak Ge­li­bo­lu’dan Trak­ya’ya na­sıl çık­tık­la­rı, Sü­ley­man Çe­le­bi ile et­ra­fı na­sıl zap­tet­tik­le­ri, Türk­le­ri ora­la­ra na­sıl is­kan et­tik­le­ri an­la­tı­lı­yor. Fa­kat da­ha mu­fas­sal ola­rak mü­el­lif ken­di­si­nin de ya­şa­dı­ğı dö­ne­mi, ya­ni Yıl­dı­rım Be­ya­zıt dev­rin­den 1462 Mi­dil­li’nin fet­hi­ne ka­dar­ki za­ma­nı an­la­tı­yor. Du­kas ki­ta­bın­da kay­nak ola­rak can­lı ta­nık ifa­de­le­ri de kul­la­nır. Me­se­la Fa­tih’in İs­tan­bul’u fet­he­den as­ker­le­riy­le mü­la­kat­la­rı var­dır.
Du­kas Ta­ri­hi’nde sa­de­ce pa­di­şah­lar ve Rum im­pa­ra­tor­la­rı de­ğil, Börk­lü­ce Mus­ta­fa, Gün­düz/Kun­duz Bey, ta­nas­sur ede­rek Di­mit­ri adı­nı alan şeh­za­de Yu­suf, Düz­me­ce Mus­ta­fa, Çan­dar­lı Ha­lil Pa­şa gi­bi şah­si­yet­ler hak­kın­da zen­gin bi­yog­ra­fik mal­ze­me var­dır. Ki­tap­ta Os­man­lı ha­ne­da­nı­nın al­dı­ğı Rum ve Sırp ge­lin­ler, dev­şir­me­ler, fet­ret dev­ri bey­le­ri, sa­vaş tek­no­lo­ji­si (me­se­la top dö­kü­mü ve ge­mi­le­rin ka­ra­dan yü­rü­tül­me­si), kar­deş kat­li hak­kın­da da il­ginç bil­gi­ler bul­mak müm­kün.
Hal­ko­kon­dil Ta­ri­hi ikin­ci top­lan­tı­da (25 Ha­zi­ran 2007) As­lı­han Akı­şık’ın su­nu­mu çer­çe­ve­sin­de ma­sa­ya ya­tı­rıl­mış­tır. Hal­ko­kon­dil bi­rin­ci el­den, def­ter­dar­lar­dan, Os­man­lı mer­ke­zî ida­re­si ve büt­çe­si hak­kın­da önem­li bil­gi­ler su­nar. Bi­zans ta­rih ya­zı­mı ge­le­ne­ğin­de Ba­tı Av­ru­pa’ya en ge­niş yer ve­ren mü­el­lif ola­rak Hal­ko­kon­dil İtal­ya, İber­ya ya­rı­ma­da­sı, Al­man­ya, Fran­sa, Ma­ca­ris­tan, Po­lon­ya, Bal­kan­lar ve İn­gil­te­re si­ya­sî ta­ri­hi­ni ve bu coğ­raf­ya­lar­da­ki de­ği­şik yö­ne­tim bi­çim­le­ri­ni an­la­tır, Ba­tı Av­ru­pa top­lu­luk­la­rı hak­kın­da de­tay­lı et­nog­ra­fik bil­gi­ler ve­rir. Bu bil­gi­ler Bi­zans Dev­le­ti’nin çö­kü­şü ve Türk­le­rin yük­se­li­şin­den ba­ğım­sız de­ğil­dir, Ro­ma kim­li­ği­nin mi­ras yo­luy­la Os­man­lı’ya ge­çip ge­çe­me­ye­ce­ği tar­tış­ma­sıy­la il­gi­li­dir ve mü­el­lif Os­man­lı-Ve­ne­dik kar­şı­laş­tır­ma­sı için bir ze­min ya­ra­tır. Hal­ko­kon­dil’in Os­man­lı Türk­le­ri­nin kö­ke­ni hak­kın­da il­ginç fi­kir­le­ri var­dır.
Şe­hir Düş­tü baş­lı­ğıy­la Türk­çe­ye ba­zı kı­sım­la­rı çev­ri­len Fran­cis / Sphrant­zes Ta­ri­hi’ni, üçün­cü top­lan­tı­da (23 Tem­muz 2007) Mev­lü­de Ba­kır sun­du. Fran­cis’in di­ğer mü­el­lif­ler­den far­kı, hi­ye­rar­şi­de en yük­sek ma­ka­ma (me­ga lo­got­he­tes) ulaş­mış mü­him bir dev­let ada­mı ol­ma­sı­dır. Fran­cis di­ğer mü­el­lif­le­re na­za­ran Fa­tih için da­ha yu­mu­şak ta­bir­ler kul­la­nır, onu en faz­la “Hı­ris­ti­yan­lı­ğın bağ­naz düş­ma­nı”, “kö­tü ni­yet­li adam” ve “iman­sız­la­rın sul­ta­nı” ola­rak tas­vir eder. Ki­tap­ta XI. Kons­tan­tin Pa­le­olo­gos’un tah­ta geç­me­si, bu­nu Sul­tan II. Mu­rat’a bil­dir­mek üze­re biz­zat mü­el­li­fin gö­rev­len­di­ril­me­si, da­ha son­ra im­pa­ra­to­ra eş bul­mak için Gür­cis­tan ve Trab­zon’a da el­çi ola­rak git­me­si ay­rın­tı­lı ola­rak an­la­tı­lı­yor. İs­tan­bul mu­ha­sa­ra­sı­na iki ta­ra­fın yap­tı­ğı ha­zır­lık­lar­dan, me­se­la Ru­me­li­hi­sa­rı’nın ya­pı­mın­dan bah­se­di­li­yor. Za­ğa­nos Pa­şa ile Çan­dar­lı ara­sın­da­ki fe­tih tar­tış­ma­sın­dan, Fa­tih’in atı­nı de­ni­ze sür­me­sin­den ve Ulu­bat­lı Ha­san’dan is­men bah­se­dil­me­si, Fran­cis Ta­ri­hi’nin fe­tih­le il­gi­li kay­nak ola­rak de­ğe­ri­ni ar­tır­mak­ta­dır. 
Fet­ret dev­rin­de el­den çı­kan ve bu ara­da Rum­lar­dan Ve­ne­dik­li­le­re ge­çen Se­la­nik’in 1430’da Os­man­lı­lar ta­ra­fın­dan ye­ni­den fet­he­dil­me­si­ni an­la­tan Anag­nos­tis Ta­ri­hi dör­dün­cü top­lan­tı­da (21 Ocak 2008) in­ce­len­miş­tir. Ve­ne­dik ta­hak­kü­mü hak­kın­da­ki şi­kâ­yet­ler­le baş­la­yan bu ese­ri bir din ada­mı yaz­mış­tır; bu ne­den­le eser­de gö­rü­len ana iz­lek­ler­den bi­ri­si Se­la­nik­li­le­rin gör­dü­ğü zu­lüm­le­rin ken­di gü­nah­la­rın­dan kay­nak­lan­dı­ğı ve ni­ha­yet Al­lah’ın ken­di­le­ri­ni Türk­le­rin fet­hiy­le ce­za­lan­dır­dı­ğı­dır. Bu tarz di­nî izah­lar di­ğer kro­nik­ler­de gö­rül­mek­tey­se de, bu ka­dar yo­ğun de­ğil­dir. Sul­tan Mu­rat’ın şeh­rin sul­hen tes­li­mi için üç de­fa el­çi ve mek­tup ara­cı­lı­ğıy­la çağ­rı­da bu­lun­ma­sı, ku­şat­ma sı­ra­sın­da Rum as­ker­le­rin ev­le­ri­ne kaç­ma­la­rı, Os­man­lı as­ker­le­ri­nin var­di­ya usu­lü sa­vaş­ma­la­rı, üç gün­dür şeh­ri ala­ma­yan ku­man­dan Si­nan Pa­şa’nın il­ginç mo­ti­vas­yon yön­tem­le­ri ve şeh­rin an­cak yağ­ma ilan edil­me­sin­den son­ra ele ge­çi­ril­me­si ki­tap­ta yer alan il­ginç ko­nu­lar­dan­dır. Bu top­lan­tı ay­rı­ca Anag­nos­tis’in Türk as­ker­le­ri­ni kö­tü­ler­ken, pa­di­şa­hı te­mi­ze çı­ka­ran üs­lu­bu­nun se­bep­le­ri üze­ri­ne gü­zel bir tar­tış­ma­ya sah­ne ol­muş­tur.
Be­şin­ci ve son top­lan­tı, tek ori­ji­nal nüs­ha­sı Top­ka­pı Sa­ra­yı Mü­ze­si ko­lek­si­yo­nun­da bu­lu­nan Kri­to­vu­los Ta­ri­hi üze­ri­ne ya­pıl­mış­tır (17 Mart 2008). Doğ­ru­dan Fa­tih Sul­tan Meh­met’e ya­zı­lan ve onun ba­şa­rı­la­rı­nı an­la­tan bu ta­rih ki­ta­bı­nı Es­ra Gü­zel Er­do­ğan sun­du. Son­ra çe­vi­ri­ler ara­sı tu­tar­sız­lık­lar, mü­el­li­fin kay­nak­la­rı, di­ğer kro­nik­ler­le ben­zer­lik­ler, ese­rin Bi­zans ta­rih­çi­le­rin­ce kas­ten ih­mal edil­me­si gi­bi usul me­se­le­le­ri dı­şın­da mü­el­li­fin Fa­tih’e duy­du­ğu hay­ran­lı­ğın ne­den­le­ri gi­bi ko­nu­lar tar­tı­şıl­dı.
TAM bu ve­rim­li tar­tış­ma­la­rı ya­kın­da BSV Not­lar ola­rak neş­re­de­cek­tir.

HAVADİS

TÜM HABERLER

EDİTÖRDEN

2024 Güz Programı

Vakıf faaliyetlerinin en gelenekseli olan seminerler, her yıl güz ve bahar dönemlerinde gerçekleşiyor.

DETAYLI BİLGİ


BİZİ TAKİP EDİN

Vakfımızın düzenlediği programlardan (seminer, sempozyum, panel, vs.) haberdar olmak için e-posta adresinizi bırakabilirsiniz.