English GİRİŞ YAP

Ha­tı­ra­lar­la Ya­kın Ta­rih-1: İt­ti­hat­çı Bir Arap Ay­dı­nı­nın Ha­tı­ra­la­rı

25 Ni­san 2008              
De­ğer­len­dir­me: M. Tal­ha Çi­çek
 
Ce­bel-i Lüb­nan mın­tı­ka­sın­da nü­fuz­lu bir Dür­zi ai­le­si­ne men­sup olan Şe­kip Ars­lan, Os­man­lı bir­li­ği­nin de­va­mı ide­ali­ne gö­nül ver­miş ve 1923’e ka­dar Os­man­lı bir­li­ği­nin de­va­mı­na yö­ne­lik ça­lış­ma­la­rı­na de­vam et­miş­tir. Bu ta­rih­ten son­ra bu idea­lin sür­dü­rü­le­me­ye­ce­ği­ni gö­re­rek Arap dün­ya­sı­nın bir­li­ği­ni sağ­la­mak ve Ba­tı­lı dev­let­le­rin Arap­la­ra yö­ne­lik sö­mür­ge­ci po­li­ti­ka­la­rı­na en­gel ol­mak için mü­ca­de­le et­miş­tir. Söy­le­mi ide­olo­jik an­lam­da da­ral­mak­la bir­lik­te İs­lâm­cı ton ve vur­gu, her za­man Şe­kib Ars­lan’ın dü­şün­ce­sin­de ön plan­da ol­muş­tur.
Ars­lan, Os­man­lı Dev­le­ti un­sur­la­rı ara­sın­da cin­si­yet asa­bi­ye­si­ni red­det­miş, İs­lâm asa­bi­ye­si­ni sa­vun­muş­tur.Vi­la­yet­ler­de mer­ke­zî yö­ne­ti­min güç­lü ol­ma­sı­nın özel­lik­le sö­mür­ge­ci güç­le­rin Arap top­rak­la­rı­na yö­ne­lik plan­la­rı­nın ger­çek­leş­me­si­ni en­gel­le­ye­ce­ği­ni be­lir­ten Şe­kib Ars­lan, Su­ri­ye ve Lüb­nan’da II. Meş­ru­ti­yet son­ra­sı or­ta­ya çı­kan adem-i mer­ke­zi­yet­çi ha­re­ket­le­ri, mer­ke­zî yö­ne­ti­min za­yıf­la­ma­sı­na yol aça­ca­ğı ve ya­ban­cı nü­fu­zu­nu ar­tı­ra­ca­ğı ge­rek­çe­si ile eleş­tir­mek­te­dir. I. Dün­ya Sa­va­şı son­ra­sı yaz­dı­ğı bir ki­tap­ta, Arap top­rak­la­rın­da ku­ru­lan man­da yö­ne­tim­le­ri­nin se­be­bi ola­rak bu der­nek­le­ri gös­ter­mek­te ve bun­la­rın fa­ali­yet­le­ri­ni eleş­tir­mek­te­dir. Bu an­lam­da ken­di­si sı­kı bir mer­ke­zi­yet­çi­dir.
“Ha­tı­ra­lar­la Ya­kın Ta­rih” prog­ra­mı çer­çe­ve­sin­de oku­yup tar­tış­tı­ğı­mız Şe­kib Ars­lan’ın ha­tı­ra­la­rı ya­kın dö­nem Os­man­lı ta­ri­hi açı­sın­dan bü­yük önem ar­ze­den bir kay­nak ni­te­li­ğin­de­dir. Özel­lik­le I. Dün­ya Sa­va­şı dö­ne­mi Os­man­lı Arap vi­la­yet­le­ri üze­ri­ne önem­li bil­gi­ler içer­mek­te­dir. Dö­ne­me ta­nık­lık eden bir­çok Arap ay­dı­nı­nın ter­si­ne en­teg­ras­yon­cu­lu­ğu sa­vun­ma­sı ve dö­ne­min­de ger­çek­le­şen olay­la­ra dö­ne­min ay­dın­la­rın­dan fark­lı bir ba­kış açı­sıy­la yak­laş­ma­sı ba­kı­mın­dan fark­lı bir yer­de dur­mak­ta­dır.
Ars­lan’ın I. Dün­ya Sa­va­şı sı­ra­sın­da­ki en tar­tış­ma­lı olay­lar­dan olan Şe­rif Hü­se­yin İs­ya­nı’na iliş­kin de­ğer­len­dir­me­le­ri, onun en­teg­ras­yon­cu-it­ti­hat­çı çiz­gi­si­ni gös­ter­me­si açı­sın­dan dik­ka­te de­ğer­dir. Ars­lan’a gö­re, Ce­mal Pa­şa’nın ic­ra­at­la­rı ile Şe­rif Hü­se­yin is­ya­nı ara­sın­da her­han­gi bir bağ­lan­tı yok­tur. Zi­ra Şe­rif Hü­se­yin za­ten ön­ce­den İn­gi­liz­ler­le an­laş­mış­tı ve fır­sa­tı­nı bul­du­ğu an­da Os­man­lı Dev­le­ti’ne is­yan ede­cek­ti. Arap so­ru­nu­nun Ce­mal Pa­şa yü­zün­den çık­tı­ğı, Pa­şa ile­ri ge­len Su­ri­ye­li­le­ri ve ede­bi­yat­çı­la­rı öl­dür­me­se Şe­rif Hü­se­yin’in dev­le­te is­yan et­me­ye­ce­ği söy­len­ti­le­ri­nin as­lı yok­tur. Ona gö­re Şe­rif Hü­se­yin’in İn­gi­liz­ler­le bağ­lan­tı­sı ve dev­le­te is­yan dü­şün­ce­si Sul­tan Ab­dül­ha­mit dö­ne­mi­ne ka­dar gi­der (Ars­lan, 192). Ce­mal Pa­şa da bu is­yan ko­nu­sun­da ne­re­dey­se ay­nı de­ğer­len­dir­me­le­ri yap­mak­ta­dır. 
Ce­mal Pa­şa’nın ma­ka­mın­da bu­lun­du­ğu bir sı­ra­da Şe­rif Hü­se­yin is­ya­nı­na yö­ne­lik ola­rak şu de­ğer­len­dir­me­le­ri yap­tı­ğı­nı be­lirt­mek­te­dir:
“Bir gün Ce­mal Pa­şa’nın ma­ka­mın­da bu­lu­nu­yor­dum. O sı­ra­da Şe­rif Hü­se­yin dev­le­te is­yan et­miş­ti. Ce­mal Pa­şa ba­na dö­ne­rek: ‘Gö­rü­yo­rum ki Arap­lar kâ­fir ko­ru­ma­sı­na gir­me­ye ra­zı ol­muş­lar’ de­di ve Arap­la­rın iha­net et­tik­le­rin­den dem vu­rup bu­na kar­şı­lık ve­ril­me­si ge­rek­ti­ği­ni söy­le­di. Kar­şım­da­ki­nin Ce­mal Pa­şa gi­bi meş­hur bir zor­ba ol­du­ğu­nu ve kı­lı­cı elin­de tut­tu­ğu­nu unu­ta­rak, da­ha sö­zü­nü bi­tir­me­den iti­raz et­tim ve: ‘Ni­ye böy­le söy­lü­yor­su­nuz? Şe­rif Hü­se­yin bü­tün Arap­la­rı tem­sil et­mez ki! Su­ri­ye ve Irak’ta­ki yüz bin­ler­ce Arap’ın si­zin­le ay­nı saf­ta çar­pış­tı­ğı­nı gör­mü­yor mu­su­nuz?’ de­dim.” (Ars­lan, 140)
Şe­rif Hü­se­yin is­ya­nı­nı bu şe­kil­de eleş­ti­ren Şe­kib Ars­lan İt­ti­hat­çı­la­rın ön­de ge­len­le­rin­den ve dö­ne­min Su­ri­ye ge­nel va­li­si olan Ce­mal Pa­şa’yı da zor­ba­lık ve Su­ri­ye’yi Türk­leş­tir­me­ye ça­lış­mak­la suç­la­mak­tan ge­ri dur­ma­mış­tır. Özel­lik­le Ce­mal Pa­şa’nın yap­tı­ğı idam­lar ve sür­gün­ler Şe­kip Ars­lan’ın en çok eleş­tir­di­ği ko­nu­lar­dır. Bu­nu da yi­ne en­teg­ras­yon­cu ba­kış açı­sıy­la bağ­daş­tı­ra­rak an­lam­lan­dı­ra­bi­li­riz. Zi­ra ken­di­si Ce­mal Pa­şa’nın ic­ra­at­la­rı­nın Arap­lar ile Türk­ler ara­sın­da­ki bağ­la­rı za­yıf­la­ta­ca­ğı­nı ve Arap­la­rı Türk ida­re­sin­den so­ğu­ta­ca­ğı­nı, do­la­yı­sıy­la en­teg­ras­yo­nu im­kân­sız ha­le ge­ti­re­ce­ği­ni dü­şün­mek­te­dir.
Son tah­lil­de Şe­kip Ars­lan’ın ha­tı­ra­la­rı hem en­teg­ras­yo­nu-İt­ti­hat­çı dü­şün­ce­yi an­la­mak hem de o dö­nem­de bir­çok tar­tış­ma­lı ola­ya ta­nık­lık et­me­sin­den do­la­yı bi­rin­ci el bir ta­rih kay­na­ğı ola­rak bü­yük bir önem arz et­mek­te­dir.

HAVADİS

TÜM HABERLER

EDİTÖRDEN

2024 Güz Programı

Vakıf faaliyetlerinin en gelenekseli olan seminerler, her yıl güz ve bahar dönemlerinde gerçekleşiyor.

DETAYLI BİLGİ


BİZİ TAKİP EDİN

Vakfımızın düzenlediği programlardan (seminer, sempozyum, panel, vs.) haberdar olmak için e-posta adresinizi bırakabilirsiniz.