English GİRİŞ YAP

MECMUA

Ke­vâ­ki­bî­zâ­de­ler: Os­man­lı­lar­da Bir Ule­ma Ai­le­si*
Zey­nep Al­tun­taş**
 
Gi­riş
Ule­ma­nın ço­cuk­la­rın­dan ve­ya ya­kın­la­rın­dan ba­zı­la­rı ai­le­le­rin­den ge­len mes­le­ği sür­dü­re­rek mü­der­ris, ka­dı, ka­dı­as­ker ol­muş hat­ta bir kıs­mı şey­hü­lis­lâm­lı­ğa ka­dar yük­sel­miş­ler­dir. On­la­rın il­mi­ye için­de­ki gö­rev­le­ri­nin ne­sil­den ne­si­le de­vam et­me­siy­le de “Os­man­lı ule­ma ai­le­le­ri” te­şek­kül et­miş­tir. Os­man­lı Dev­le­ti’nin ilk dö­nem­le­rin­den baş­la­ya­rak son dö­nem­le­ri­ne ka­dar var­lık­la­rı­nı sür­dü­ren ule­ma ai­le­le­ri, ya­pı­lan araş­tır­ma­lar­da ye­te­rin­ce in­ce­len­me­miş, ai­le­ler­de­ki âlim­ler tek tek araş­tı­rıl­sa da bu ko­nu­da­ki boş­luk­lar he­nüz dol­du­ru­la­ma­mış­tır.
Ha­lep’ten İs­tan­bul’a uza­nan yol­da, il­mi­ye ri­ca­lin­de­ki gö­rev­le­riy­le ve özel­lik­le son dö­nem­ler­de bir­bi­rin­den fark­lı ta­vır­la­rıy­la dik­kat çe­ken Ke­vâ­ki­bî­ler de bu tür bir ça­lış­ma­yı bek­le­yen ule­ma ai­le­le­rin­den bi­ri­dir. “Ke­vâ­ki­bî ai­le­sin­de kim­ler var­dı? Bu ki­şi­le­rin men­şe­le­ri ney­di? Han­gi eği­tim sü­reç­le­rin­den geç­miş ve han­gi gö­rev­ler­de bu­lun­muş­lar­dı? İl­mî, sos­yal ve si­ya­sî ha­yat­ta­ki rol­le­ri ney­di?” gi­bi so­ru­lar­dan yo­la çı­ka­rak baş­la­dı­ğı­mız ça­lış­ma­mız­da, Os­man­lı Dev­le­ti sı­nır­la­rı için­de 17. yüz­yı­lın ilk ya­rı­sın­dan iti­ba­ren isim­le­rin­den bah­se­di­len ve gü­nü­mü­ze ka­dar çe­şit­li sta­tü ve ma­kam­lar­da bu­lu­nan Ke­vâ­ki­bî ai­le­si­ni ge­nel hat­la­rıy­la or­ta­ya koy­ma­ya ça­lış­tık. Araş­tır­ma­la­rı­mız ne­ti­ce­sin­de el­de et­ti­ği­miz sı­nır­lı ve­ri­ler­den yo­la çı­ka­rak bir ule­ma ai­le­si­nin kim­ler­den oluş­tu­ğu­nu, han­gi eği­tim sü­reç­le­rin­den geç­tik­le­ri­ni, ev­li­lik­le­ri­ni kim­ler­le yap­tık­la­rı­nı ve si­ya­set­le olan bağ­lan­tı­la­rı­nı de­ğer­len­dir­dik. Ay­rı­ca med­fun ol­duk­la­rı yer­le­ri, il­mî eser­le­ri­ni ve va­kıf­la­rı­nın ka­yıt­la­rı­nı da kul­la­na­rak fi­zi­kî mi­ras­la­rı olan ya­lı, köşk, ca­mi, med­re­se ve tür­be­le­ri­ni tes­pit et­tik.
Ke­vâ­ki­bî ai­le­si­ne geç­me­den ön­ce da­ha çok ule­ma ai­le­le­rin­de­ki âlim­le­ri in­ce­le­yen sı­nır­lı sa­yı­da­ki ça­lış­ma­la­rı gö­re­lim:
1. Ma­jer Hans Ge­org, Vors­tu­di­en zur Gesc­hich­te der İl­mi­ye im Os­ma­nisc­hen Re­ich. I. Zu Uşa­kî­za­de, sei­ner Fa­mi­li­e und sei­nem Zeyl-i Şa­ka­yık, Mü­nih 1978 [Be­it­ra­ge zur Kenn­tnis Sü­dos­te­uro­pas und des Na­hen Ori­ents, XXXI­I], IV+347 s.
Ma­jer ki­ta­bı­na Os­man­lı Dev­le­ti’nde il­mi­ye sı­nı­fı hak­kın­da ya­zı­lan ve­ya bu ko­nu­da ba­sı­lan eser­le­rin ta­nı­tı­mı ve ten­ki­diy­le baş­la­mış, ar­dın­dan Zeyl-i Şa­ka­yık ya­za­rı Uşa­ki­zâ­de’nin ai­le­si üze­rin­de dur­muş­tur. Ay­rı­ca ai­le­nin ser­ve­ti­ni te­re­ke def­ter­le­rin­den tes­pit ede­rek bir Os­man­lı âli­mi­nin por­tre­si­ni çiz­me­ye ça­lış­mış­tır.1
2. Fa­ruk Bi­li­ci, “Bü­yük Bir Şey­hü­lis­lâm Ai­le­si­nin Son Hal­ka­sı: Dür­ri­zâ­de Ab­dul­lah Efen­di”, Be­kir Kü­tü­koğ­lu’na Ar­ma­ğan, Ede­bi­yat Fa­kül­te­si Ba­sı­me­vi, İs­tan­bul 1991, s. 307-318.
Bi­li­ci, Dür­ri­zâ­de ai­le­si­ni ta­nı­tı­cı ge­nel bil­gi­ler ver­dik­ten son­ra Ab­dul­lah Efen­di’nin ha­yat hi­kâ­ye­si­ni kı­sa­ca an­lat­mış­tır. Ma­ka­le­de Dür­ri­zâ­de’nin Ana­do­lu’da sür­dü­rü­len mü­ca­de­le ile il­gi­li fet­va­la­rı da ele alın­mış­tır.
3. Mîr­zâ-Zâ­de Ah­med Ney­lî ve Di­va­nı, Ata­bey Kı­lıç (haz.), Ki­ta­be­vi, İs­tan­bul 2004, 573 s.
Eser esas iti­ba­riy­le ede­bî ve si­ya­sî ba­kım­dan 18. yüz­yı­lın önem­li si­ma­la­rın­dan Ah­met Ney­lî’nin en önem­li ese­ri olan Di­vâ­nı’nın ten­kit­li met­ni­ni ih­ti­va et­mek­te­dir. İl­mi­ye ta­ri­kin­de önem­li gö­rev­ler alan Ah­med Ney­lî’nin ha­ya­tın­dan, ede­bî şah­si­ye­tin­den ve Mir­za­zâ­de ai­le­sin­den bah­set­me­si se­be­biy­le ule­ma ai­le­si ça­lış­ma­la­rı için­de zik­re­dil­me­si ge­re­ken ör­nek bir eser­dir.
 

(Makalenin tamamını PDF olarak okumak için "indir"e tıklayınız.)

HAVADİS

TÜM HABERLER

EDİTÖRDEN

2024 Güz Programı

Vakıf faaliyetlerinin en gelenekseli olan seminerler, her yıl güz ve bahar dönemlerinde gerçekleşiyor.

DETAYLI BİLGİ


BİZİ TAKİP EDİN

Vakfımızın düzenlediği programlardan (seminer, sempozyum, panel, vs.) haberdar olmak için e-posta adresinizi bırakabilirsiniz.