English GİRİŞ YAP

Coğrafî Yöntemler, Tarihsel Veriler: Manisa’nın Tarihî Coğrafyası

Mehmet Karakuyu

11 Ekim 2008       
De­ğer­len­dir­me: Ebubekir Ceylan
 
Tez/Ma­ka­le su­num­la­rı­nın 66. otu­ru­mu­nun ko­nu­ğu Fa­tih Üni­ver­si­te­si Coğ­raf­ya Bö­lü­mü Öğ­re­tim Üye­si Meh­met Ka­ra­ku­yu idi. Ka­ra­ku­yu, An­ka­ra Üni­ver­si­te­si’nde 2005 yı­lın­da ta­mam­la­dı­ğı “Ma­ni­sa’nın Ta­ri­hî Coğ­raf­ya­sı” baş­lık­lı dok­to­ra te­zi­ni sun­du.
Ka­ra­ku­yu’nun te­zin­de to­poğ­raf­ya, yer­le­şim ve Coğ­ra­fî Bil­gi Sis­tem­le­ri­ni kul­lan­ma­sı ve ta­rih­sel ve­ri­le­ri ha­ri­ta­ya ak­ta­ra­rak Ma­ni­sa’nın ta­ri­hî coğ­raf­ya­sı­nı in­ce­le­me­si ge­nel­de sos­yal bi­lim­ci­ler, özel­de ise ta­rih araş­tır­ma­cı­la­rı için önem­li ve nis­pe­ten ye­ni bir me­to­do­ji sun­mak­ta­dır. Bu pers­pek­tif­le ha­zır­la­nan aka­de­mik eser­le­rin/tez­le­rin ta­rih­sel coğ­raf­ya ça­lış­ma­la­rı­nı da­ha ko­lay an­la­şı­lır ha­le ge­ti­di­ği açık­tır.
Su­nu­mu­na Ma­ni­sa’nın An­tik çağ­lar­da­ki du­ru­mu hak­kın­da bil­gi ve­re­rek baş­la­yan Ka­ra­ku­yu, yer­le­şim ala­nı­nın be­lir­len­me­sin­de to­poğ­raf­ya­nın ve kars­tik ara­zi ya­pı­sı­nın ya­nı­sı­ra gü­ven­lik, sa­vun­ma, su ve eko­no­mik im­kân­la­rın ro­lü­ne de dik­kat çek­ti. Ma­ni­sa önem­li yol­la­rın ke­siş­ti­ği bir nok­ta­da ku­rul­muş­tur. Bi­zans dö­ne­min­de yer­le­şim ta­ma­men ka­le için­de­dir. Da­ha son­ra Sa­ru­ha­no­ğul­la­rı’nın mer­ke­zi olan şe­hir, Bi­zans dö­ne­min­de 18 hek­tar­lık bir alan üze­ri­ne ku­ru­luy­ken, bu­gün 1365 hek­tar­lık ala­nı kap­la­mak­ta­dır. Os­man­lı dö­ne­min­de, özel­lik­le şeh­za­de­le­rin Ma­ni­sa’ya gel­me­le­riy­le şeh­rin ha­re­ket­len­di­ği gö­rül­mek­te­dir.
Ça­lış­ma­sı­nı Ma­ni­sa şe­hir mer­ke­zi ile sı­nır­lan­dı­ran Ka­ra­ku­yu’nun ifa­de­siy­le, 15. yüz­yıl­da yer­le­şim sa­de­ce San­dık­ka­le mev­ki­in­de­dir. Za­man­la şe­hir ku­zey­do­ğu­ya doğ­ru ge­liş­miş­tir. Tan­zi­mat dö­ne­min­den iti­ba­ren okul, hü­kü­met ko­na­ğı ve tren is­tas­yo­nu gi­bi ka­mu bi­na­la­rı şeh­rin bu böl­ge­sin­de ya­pıl­mış­tır. Şeh­rin ti­ca­rî fa­ali­yet­le­rin yo­ğun­laş­tı­ğı İz­mir’e doğ­ru ge­niş­le­me­siy­le ge­li­şen eko­no­mik fa­ali­yet­ler, şeh­rin te­pe­lik bir böl­ge olan San­dık­ka­le’den dı­şa­rı­ya, ova­ya doğ­ru ge­liş­me­si­ni te­tik­le­miş­tir. 19. yüz­yı­lın son­la­rın­dan iti­ba­ren fay­ton­la­rın ve ara­ba­la­rın kul­la­nıl­ma­ya baş­la­ma­sıy­la bir­lik­te Ma­ni­sa şe­hir mer­ke­zin­den tren is­tas­yo­nu­na doğ­ru bir yol ya­pıl­mış­tır. Bu bağ­lam­da İs­tan­bul’u İz­mir’e bağ­la­yan yo­lun Ma­ni­sa ta­ri­hin­de bü­yük bir öne­mi var­dır.
Yu­nan iş­ga­li­nin Ma­ni­sa ta­ri­hin­de­ki et­ki­si­ni de ra­kam­lar­la net ola­rak or­ta­ya ko­yan Ka­ra­ku­yu, %75’i bu iş­gal sı­ra­sın­da ya­kı­lan/ha­rap edi­len şehir­de­ki tah­ri­ba­tın bo­yut­la­rı­nı gös­ter­mek­te­dir. Zi­ra, bu dö­nem­de Ma­ni­sa’da 3500 ci­va­rın­da in­san ya­na­rak, 855 ka­da­rı da kur­şun­la­na­rak öl­dü­rül­müş­tür. Bu ra­kam­lar Ma­ni­sa nü­fu­su­na gö­re ol­duk­ça yük­sek­tir. İş­gal­den ön­ce va­ro­lan 14000 ev­den sa­de­ce 1180’i mev­cu­di­ye­ti­ni ko­ru­ya­bil­miş­tir. Yan­gın ve tah­ri­bat­tan dük­kan ve han­lar da bü­yük za­rar gör­müş­tür. Bu tah­ri­ba­tı ha­ri­ta­ya da yan­sı­tan Ka­ra­ku­yu’nun ve­ri­le­ri, iş­gal­den za­rar gö­ren böl­ge­le­rin şe­hir mer­ke­zin­de yo­ğun­laş­tı­ğı­nı, şeh­rin çev­re­sin­de­ki böl­ge­le­rin ise nis­pe­ten da­ha az et­ki­len­di­ği­ni gös­ter­mek­te­dir. 1923-1936 ara­sın­da şe­hir­de­ki ge­li­şi­min du­ra­ğan­laş­ma­sı da, tah­rip olan böl­ge­ler­de­ki ona­rı­mın bu dö­nem­de ya­pıl­ma­sın­dan­dır.
Ma­ni­sa’da ara­zi ça­lış­ma­sı ya­pan Ka­ra­ku­yu, böl­ge­nin to­poğ­raf­ya ha­ri­ta­sı­nı çı­ka­rıp GPS-CPS sis­tem­le­ri ile ta­ri­hî bi­na­la­rın ko­or­di­nat­la­rı­nı ha­ri­ta üze­ri­ne ge­çi­re­rek lo­ka­li­zas­yon­la­rı­nı yap­mış­tır. To­poğ­raf­ya ha­ri­ta­la­rı­nı sa­yı­sal­laş­tı­ra­rak üç bo­yut­lu ha­le ge­ti­ren Ka­ra­ku­yu, ma­hal­le­le­ri ve fi­zi­kî üni­te­le­ri ha­ri­ta üze­rin­de gös­ter­mek­te­dir. Bu fi­zi­kî üni­te­ler­le hem ma­hal­le içi iliş­ki­le­rin hem de ma­hal­le­le­rin bir­bir­le­riy­le iliş­ki­le­ri­nin or­ta­ya çı­ka­rıl­ma­sı bü­yük önem arz et­mek­te­dir. Ca­mi, med­re­se, ha­mam, mes­cit, tek­ke, çeş­me gi­bi ya­pı­lar ha­ri­ta üze­rin­de ko­num­lan­dı­rıl­mış­tır. Ka­ra­ku­yu, di­nî ve sos­yal ku­rum­la­rın ya­pı­lış ta­rih­le­ri ile şe­hrin ge­li­şi­mi ara­sın­da­ki iliş­ki­ye de vur­gu yap­mak­ta­dır.
Ha­ne sa­yı­la­rı­na gö­re ma­hal­le­le­rin nü­fus yo­ğun­lu­ğu­nu tes­pit eden Ka­ra­ku­yu, ay­rı­ca ge­lir dü­zey­le­ri­ne gö­re de ma­hal­le­le­ri tas­nif et­mek­te­dir. Bu­na gö­re, şe­hir mer­ke­zin­de­ki ma­hal­le nü­fu­su çev­re­de bu­lu­nan ma­hal­le nü­fus­la­rı­na oran­la da­ha zen­gin­dir. Şe­hir­de gay­ri­müs­lim nü­fus ge­nel­lik­le müs­lü­man ma­hal­le­le­ri­nin içi­ne ya­yıl­mış iken, 19. yüz­yıl­da ti­ca­ret mer­ke­zi olan İz­mir’e doğ­ru ya­yı­lan Ya­hu­di­le­rin bel­li bir ma­hal­le­de top­lan­ma­sı he­def­len­miş­tir. 58 ma­hal­le tes­pit eden Ka­ra­ku­yu, ça­lış­ma­sın­da Os­man­lı dö­ne­min­de­ki ma­hal­le­le­rin yer­le­ri­ni ve sı­nır­la­rı­nı be­lir­le­miş­tir.
Ka­ra­ku­yu Ma­ni­sa’da­ki ta­ri­hî ya­pı­la­rı mer­ke­ze ala­rak ve et­ra­fın­da tam­pon böl­ge­ler oluş­tu­ra­rak, şeh­rin yüz­yıl­lar içe­ri­sin­de­ki ge­li­şi­mi­ni de in­ce­le­mek­te­dir. Mes­cit, ca­mi, med­re­se, çeş­me ve ha­mam gi­bi ta­ri­hî bi­na­la­rın et­ra­fı­na bil­gi­sa­yar or­ta­mın­da tam­pon böl­ge­ler oluş­tu­rup ta­ri­hî ve coğ­ra­fî ve­ri­ler­le bu tam­pon böl­ge­le­ri net­leş­ti­ren Ka­ra­ku­yu, ma­hal­le­le­rin sı­nır­la­rı­nı ka­ba­ca be­lir­le­miş­tir. De­re ve ne­hir gi­bi coğ­ra­fî do­ğal sı­nır­lar da, tam­pon böl­ge­le­rin şe­kil­len­di­ril­me­si ve ma­hal­le sı­nır­la­rı­nın net­leş­ti­ril­me­sin­de dik­ka­te alın­mış­tır.
Ka­ra­ku­yu, su­num­da Os­man­lı ör­ne­ğin­de ta­rih­sel coğ­raf­ya ça­lış­ma­la­rı­nın, İs­lâm şeh­ri ve Os­man­lı şeh­ri kav­ram­la­rı­nın da­ha iyi an­la­şıl­ma­sı­na ve ye­ni­den dü­şü­nül­me­si­ne kat­kı­da bu­lu­na­ca­ğı­nı da vur­gu­la­dı.

HAVADİS

TÜM HABERLER

EDİTÖRDEN

2024 Güz Programı

Vakıf faaliyetlerinin en gelenekseli olan seminerler, her yıl güz ve bahar dönemlerinde gerçekleşiyor.

DETAYLI BİLGİ


BİZİ TAKİP EDİN

Vakfımızın düzenlediği programlardan (seminer, sempozyum, panel, vs.) haberdar olmak için e-posta adresinizi bırakabilirsiniz.