English GİRİŞ YAP

Değişen Dünya Düzeninde Birleşmiş Milletler Güvenlik Konseyi Reformları

Medine Çağlayan

23 Aralık 2008
De­ğer­len­dir­me: Harun Aladağlı
 
Kü­re­sel Araş­tır­ma­lar Mer­ke­zi’nin dü­zen­le­di­ği Te­zat su­num­la­rı­nın Ara­lık ayı ko­nu­ğu İs­tan­bul Şe­hir Üni­ver­si­te­si’nden Me­di­ne Çağ­la­yan idi. Çağ­la­yan 2007 yı­lın­da Mar­ma­ra Üni­ver­si­te­si Si­ya­set Bi­li­mi ve Ulus­la­ra­ra­sı İliş­ki­ler Bö­lü­mü’nde ta­mam­la­dı­ğı “De­ği­şen Dün­ya Dü­ze­nin­de Bir­leş­miş Mil­let­ler Gü­ven­lik Kon­se­yi Re­form­la­rı (The Uni­ted Na­ti­ons Se­cu­rity Co­un­cil Re­forms in a Chan­ging World Or­der)” baş­lık­lı yük­sek li­sans te­zi­ bağlamında Bir­leş­miş Mil­let­ler Gü­ven­lik Kon­se­yi’nin ye­ni­den ya­pı­lan­dı­rıl­ma­sı­na da­ir ar­tan tar­tış­ma­ları ele al­dı.
Ko­nuş­ma­sı­nın ba­şın­da Tür­ki­ye’de ko­nuy­la il­gi­li ye­te­ri ka­dar kay­nak bu­lun­ma­dı­ğı­nı be­lir­ten Çağ­la­yan, te­zi­nin teo­rik kıs­mı­nı oluş­tu­ran “Chan­ging World Or­der/De­ği­şen Dün­ya Dü­ze­ni” kıs­mı­nı Ken­neth Waltz’un ne­o-rea­list pers­pek­ti­fin­den yo­la çı­ka­rak şe­kil­len­dir­di­ği­ni ifa­de et­ti.
Çağ­la­yan 1648 Vest­fal­ya, 1815 Vi­ya­na, 1918 Pa­ris ant­laş­ma­la­rıy­la dün­ya­da ye­ni dü­zen­le­rin oluş­tu­rul­du­ğu­nu ve BM’in de İkin­ci Dün­ya Sa­va­şı son­ra­sı Pots­dam-Yal­ta an­laş­ma­la­rı­nın or­ta­ya çı­kar­dı­ğı dü­ze­nin bir ürü­nü ol­du­ğu­nu be­lirt­ti ve İkin­ci Dün­ya Sa­va­şı son­ra­sı dü­ze­nin en te­mel ak­tör­le­rin­den BM’e, Gü­ven­lik Kon­se­yi’nde­ki ve­to yet­ki­le­riy­le sü­per-güç­le­rin hâ­kim ol­du­ğu­na işa­ret et­ti. Çağ­la­yan’ın da su­nu­mun­da ifa­de et­ti­ği gi­bi ku­tup­lu dün­ya dü­ze­nin ge­tir­di­ği kamp­laş­ma­lar, Gü­ven­lik Kon­se­yi’nde de gö­ze çarp­mak­ta­dır. Çağ­la­yan, Kon­sey’de ve­to edi­len ka­rar­la­rın So­ğuk Sa­vaş dö­ne­mi­nin di­na­mik­le­ri­ni yan­sıt­mak­ta ol­du­ğu­nu vur­gu­lar­ken, İkin­ci Dün­ya Sa­va­şı son­ra­sı­nın şart­la­rın­da ku­ru­lan ve So­ğuk Sa­vaş sü­re­cin­de var­lı­ğı­nı sür­dü­ren BM’in So­ğuk Sa­vaş son­ra­sı dö­nem­de her­han­gi bir de­ği­şi­me uğ­ra­ma­dan yo­lu­na de­vam et­me­si­ni bir aç­maz ola­rak de­ğer­len­dir­di. Çağ­la­yan’a gö­re BM ta­ma­mıy­la fark­lı bir dü­ze­nin ürü­nü olup şu an­da bam­baş­ka bir dü­ze­ne hiz­met et­mek­te ve de­ği­şen ulus­la­ra­ra­sı sis­tem içe­ri­sin­de ye­rin­de say­mak­ta­dır. Bu­ra­dan ha­re­ket eden Çağ­la­yan, te­zi­ni So­ğuk Sa­vaş son­ra­sı dö­nem­de hem mis­yo­nu hem de ya­pı­sı tar­tı­şı­lan BM Gü­ven­lik Kon­se­yi’ne iliş­kin re­form tar­tış­ma­la­rı ve Kon­se­y’in ye­ni dü­ze­ne na­sıl adap­te ola­ca­ğı üze­ri­ne kur­du ve ko­nu­yu şu şe­kil­de özet­le­di:
So­ğuk Sa­vaş dö­ne­min­de dün­ya­yı iki sü­per güç “par­sel­le­miş­ti”. Fa­kat ye­ni dö­nem­de bü­yük eko­no­mi­le­rin or­ta­ya çık­ma­sıy­la çok ku­tup­lu bir dü­ze­ne doğ­ru gi­di­lir­ken, tek sü­per güç olan ABD’nin bu sü­reç­te BM ça­tı­sı al­tın­da dün­ya­yı şe­kil­len­dir­mek gi­bi bir ça­ba­sı­nın ol­ma­dı­ğı gö­ze çarp­mak­ta­dır. Bu yüz­den Gü­ven­lik Kon­se­yi’nde­ki re­form ta­lep­le­ri, yük­sel­me­ye baş­la­yan böl­ge­sel güç­ler­den ge­li­yor. Re­form tar­tış­ma­la­rın­da Bos­na ve 2003 Irak Kriz­le­ri dö­nüm nok­ta­la­rı­nı oluş­tu­ru­yor. Bos­na Sa­va­şı’yla gün yü­zü­ne çı­kan iş­lev­sel prob­lem, sa­vaş son­ra­sı re­form ses­le­ri­nin yük­sel­me­si­ne ne­den ol­du. Bu kri­zin ar­dın­dan ör­güt bün­ye­sin­de BM Ge­nel Sek­re­te­ri But­ros Gal­li’nin ini­si­ya­ti­fiy­le re­form tar­tış­ma­la­rıy­la il­gi­le­nen Open En­ded Wor­king Gro­up adıy­la bir ku­ru­luş oluş­tu­rul­du. 2003 Irak Sa­va­şı’yla bir­lik­te iş­lev­sel tar­tış­ma­lar da ye­ri­ni ya­pı­sal tar­tış­ma­la­ra bı­rak­­tı. Bu ta­rih­ten son­ra da, BM Ge­nel Sek­re­te­ri Ko­fi An­nan sü­re­ci dö­nüm nok­ta­sı­na ge­tir­di. “Âkil Adam­lar”dan olu­şan High Le­vel Pa­nel ku­rul­du ve bu ku­ru­luş re­for­ma iliş­kin ta­ma­men ya­pı­sal so­run­la­ra işa­ret eden tas­lak­lar ha­zır­la­dı. Gü­ven­lik Kon­se­yi’nde­ki tem­sil sis­te­mi; ka­rar sü­re­cin­de­ki şef­faf­lık ve de­mok­ra­si ek­sik­li­ği bu tas­lak­lar­da öne çı­kan baş­lı­ca so­run­lar­dı. Fa­kat su­nu­lan bu tas­lak­lar dai­mi üye­le­rin çı­kar­la­rı­na ters düş­tü­ğü için ya red­de­dil­di ya da uy­gu­lan­ma­dı. Hans Ko­ech­ler’in tes­pi­tiy­le BM, re­for­ma en­gel ola­cak bir ya­pı­da ku­rul­muş­tur. 1945 dün­ya­sıy­la 2000’le­rin dün­ya­sı ara­sın­da­ki fark­lı­lık, ya­şa­dı­ğı­mız dö­nem­de ye­ni teh­dit­ler­le bir­lik­te ye­ni ne­sil gü­ven­lik an­la­yış­la­rı­nı or­ta­ya çı­kar­mış­tır. Do­la­yı­sıy­la, da­ha et­kin bir BM için ya­pı­sal re­form­la­rın uy­gu­lan­ma­sı zo­run­lu­dur.
Çağ­la­yan’a gö­re ulus­la­ra­ra­sı sis­te­m­de tek ku­tup­lu ve çok mer­kez­li ol­mak üze­re iki eği­lim var­dır ve han­gi eği­li­min sis­te­mi şe­kil­len­di­re­ce­ği bel­li ol­ma­dan re­form­la­rın uy­gu­lan­ma­sı müm­kün de­ğil­dir. Şu an­da sis­te­min hâ­kim gü­cü ABD, re­form ko­nu­sun­da is­tek­siz ol­sa da, ye­ni güç­ler sis­te­me hâ­kim ol­ma­ya baş­la­dık­ça, re­form­lar da ka­çı­nıl­maz ola­rak yü­rür­lü­ğe ko­nu­la­bi­le­cek­tir.
Çağ­la­yan ça­lış­ma­sın­dan yo­la çı­ka­rak BM Gü­ven­lik Kon­se­yi’nde kı­sa va­de­de re­form­la­rın uy­gu­lan­ma­sı­nın müm­kün gö­zük­me­di­ği­ni vur­gu­la­dı. Prog­ram, “Oba­ma BM’le­re de­ği­şim ge­ti­re­cek mi? Glo­bal Kriz bu re­form sü­re­ci­ni ne ka­dar hız­lan­dı­ra­cak? Tür­ki­ye’nin Gü­ven­lik Kon­se­yi’nde­ki ge­çi­ci üye­li­ği na­sıl bir et­ki or­ta­ya çı­ka­ra­cak?” gi­bi gün­cel so­ru­lar ve tar­tış­ma­lar­la so­na er­di.

HAVADİS

TÜM HABERLER

EDİTÖRDEN

2024 Güz Programı

Vakıf faaliyetlerinin en gelenekseli olan seminerler, her yıl güz ve bahar dönemlerinde gerçekleşiyor.

DETAYLI BİLGİ


BİZİ TAKİP EDİN

Vakfımızın düzenlediği programlardan (seminer, sempozyum, panel, vs.) haberdar olmak için e-posta adresinizi bırakabilirsiniz.