English GİRİŞ YAP

İslâm Düşüncesi-3: İbn Arabî Felsefesinin Çağdaş Türk Düşüncesine Tesirleri

Özkan Öztürk

14 Nisan 2009
De­ğer­len­dir­me: A. Taha İmamoğlu
 
Me­de­ni­yet Araş­tır­ma­la­rı Mer­ke­zi’nin Tez­gâh­ta­ki­ler top­lan­tı­la­rı­nın Ni­san ayı ko­nu­ğu, Mar­ma­ra Üni­ver­si­te­si Sos­yal Bi­lim­ler Ens­ti­tü­sü İs­lâm Fel­se­fe­si Bi­lim Da­lı’nda “Çağ­daş Türk Dü­şün­ce­sin­de İbn Ara­bî Fel­se­fe­si­nin Ele Alı­nı­şı” baş­lık­lı yük­sek li­sans te­zi­ni sa­vu­nan Öz­kan Öz­türk idi. Öz­türk, te­zi çer­çe­ve­sin­de­ki su­nu­şun­da, Os­man­lı-Türk mo­dern­leş­me­si dö­ne­min­de ken­di­si­ne sık­lık­la atıf ya­pı­lan İbn Ara­bî’yi ve vah­det-i vü­cud bağ­la­mın­da İbn Ara­bî’ye ya­pı­lan atıf­la­rın muh­te­va­sı­nı ana­liz ede­rek dö­ne­min pa­ra­met­re­le­ri­nin an­la­şıl­ma­sı­na ışık tut­tu.
Mo­dern­leş­me dö­ne­mi­nin bas­kın ide­olo­ji­le­ri po­zi­ti­vizm ve ma­ter­ya­liz­me da­ir dü­şün­ce­le­ri­ni, vah­det-i vü­cud na­za­ri­ye­sin­den yo­la çı­ka­rak te­mel­len­di­ren dö­nem mü­el­lif­le­ri­nin me­to­dik za­af­la­rı­na dik­kat çe­ken Öz­türk, İbn Ara­bî’nin me­ta­fi­zik sis­te­mi­nin özel­lik­le mo­dern­leş­me dö­ne­min­de ku­ru­cu ve kur­ta­rı­cı bir ro­le bü­rün­dü­ğü­ne vur­gu yap­tı. Te­zi­nin gi­riş kıs­mın­da, dö­ne­min fel­se­fî so­run­la­rı­na ve li­te­ra­tü­rü­ne kı­sa­ca de­ği­nen Öz­türk, bi­rin­ci bö­lüm­de “İlk Mü­el­lif­ler ve Ele Alış Tarz­la­rı” baş­lı­ğı al­tın­da Zi­ya Gö­kalp, Ah­med Rıf­kı ve Ba­ha Tev­fik’in yak­la­şım­la­rı­nı de­ğer­len­dir­di. İkin­ci bö­lüm­de ise “sa­vun­ma­cı yak­la­şım­lar” ola­rak da ni­te­len­di­ri­le­bi­le­cek Meh­met Ali Ay­nî, Fe­rid Kam, Fi­li­be­li Ah­med Hil­mi ve İs­ma­il Fen­ni Er­tuğ­rul’un ya­zı­la­rı­nı inceledi. Üçün­cü bö­lüm­de ise “Ka­dim­le Ce­did Ara­sın­da” di­ye­rek be­tim­le­di­ği Mu­sa Ca­rul­lah ve Rı­za­ed­din b. Fah­red­din’in ya­zı­la­rı­nı in­ce­le­yen Öz­türk, İbn Ara­bî’ye da­ir Rus­ya’da­ki yak­la­şım­la­rın muh­te­va­sı­na ve İbn Ara­bî’nin Ana­do­lu’da­ki al­gı­la­nı­şın­da or­ta­ya çı­kan fark­lı­lık­la­ra da dik­kat çek­ti. Dör­dün­cü ve son bö­lüm­de ise ke­la­mî pers­pek­tif­ten İbn Ara­bî’ye yö­nel­ti­len eleş­ti­ri ve yak­la­şım­la­rı Sa­id Nur­sî ve Mus­ta­fa Sab­ri Efen­di za­vi­ye­sin­den ele al­dı.
Bu dö­nem­de İbn Ara­bî idea­lizm akı­mı­nın ön­cü­sü ola­rak gö­rül­müş, bu du­rum da onun hür fi­kir­li ka­rak­te­riy­le iliş­ki­len­di­ril­miş ve hat­ta gö­rüş­le­ri Dar­win’le mu­ka­ye­se edil­miş, pan­te­izm­le öz­deş­leş­ti­ril­miş, po­zi­ti­viz­min en te­mel kav­ram­la­rın­dan te­rak­ki­nin in­san-ı kâ­mil gö­rü­şü­nün bir uzan­tı­sı ol­du­ğu ile­ri sü­rül­müş­tü. Dö­ne­min mü­el­lif­le­rin­den bir kıs­mı da İbn Ara­bî’yi fel­se­fe ta­ri­hi­nin mer­ke­zi­ne ala­rak Ba­tı fel­se­fe­si ile mu­ka­ye­se eder­ken, or­yan­ta­list­le­rin eleş­ti­ri­le­ri­ne ma­ruz ka­la­rak fik­rî bir tar­tış­ma ze­mi­ni­nin oluş­ma­sı­na yol aç­mış­lar­dır.
İbn Ara­bî’ye da­ir ya­pı­lan çağ­daş dö­nem­de­ki yo­rum­la­rın kla­sik ke­lam­dan ye­ni ilm-i ke­la­ma ge­çiş­te köp­rü va­zi­fe­si gör­dü­ğü­nü de di­le ge­ti­ren Öz­türk’e gö­re Ba­tı fel­se­fe­si ta­ri­hi ki­tap­la­rıy­la bes­le­nen İbn Ara­bî oku­ma­la­rı tar­tış­ma­la­rın yö­nü­nü de de­ğiş­tir­miş­tir. Ay­rı­ca Ba­tı dü­şün­ce­si için­de bel­li bir ko­nu­ma otu­ran René Guénon gi­bi tra­dis­yo­na­list ekol­de­ki dü­şü­nür­le­rin İbn Ara­bî’ye da­ir yo­rum­la­rı­nın ir­fa­nî dü­şün­ce­nin an­la­şıl­ma­sı ko­nu­sun­da­ki be­lir­le­yi­ci­li­ği cid­di bir kri­ti­ğe ta­bi tu­tul­ma­lı­dır.
İbn Ara­bî’nin za­man za­man İbn Tey­miy­ye ve Ebu’l-Alâ el-Ma­ar­rî ile be­ra­ber zik­re­dil­me­si­nin za­af­la­rı­na da dik­kat çe­ken Öz­türk’e gö­re, bu dö­nem­de­ki mü­el­lif­ler­den kıs­mî fark­lar­la ay­rı­lan Zi­ya Gö­kalp, Fi­li­be­li Ah­med Hil­mi, İs­ma­il Fen­ni Er­tuğ­rul ve Fe­rid Kam’a ait yak­la­şım­lar da­ha tu­tar­lı ve fel­se­fî­dir. Öz­türk, Ah­med Av­ni Ko­nuk ve İh­san Oğuz gi­bi mu­ta­sav­vıf­la­rın İbn Ara­bî’ye da­ir yap­tık­la­rı ça­lış­ma­la­ra ve ara­la­rın­da­ki mek­tup­laş­ma­la­ra da kı­sa­ca te­mas ede­rek su­nu­mu­nu ni­ha­ye­te er­dir­di.

Top­lan­tı, dö­nem mü­el­lif­le­ri­nin yak­la­şım­la­rı­nın fel­se­fi ola­rak han­gi dü­zey­de sey­ret­ti­ği, ma­ter­ya­list­le­rin İbn Ara­bî’yi na­sıl oku­du­ğu, mü­el­lif­le­rin İbn Ara­bî’nin dü­şün­ce sis­te­mi­ne han­gi dü­zey­de nü­fuz ede­bil­dik­le­ri­ne da­ir di­le ge­ti­ri­len so­ru­lar üze­rin­den ya­pı­lan tar­tış­ma­lar­la so­na er­di

HAVADİS

TÜM HABERLER

EDİTÖRDEN

2024 Güz Programı

Vakıf faaliyetlerinin en gelenekseli olan seminerler, her yıl güz ve bahar dönemlerinde gerçekleşiyor.

DETAYLI BİLGİ


BİZİ TAKİP EDİN

Vakfımızın düzenlediği programlardan (seminer, sempozyum, panel, vs.) haberdar olmak için e-posta adresinizi bırakabilirsiniz.