English GİRİŞ YAP

İslâmî İlimler 7 / Hadis Rivayetinde Fakih Râvinin Rolü

Hamdi Çilingir

17 Kasım 2009
De­ğer­len­dir­me: A. Taha İmamoğlu
 
İs­lâ­mî ilim­ler­de­ki alan ya­kın­laş­ma­sı­nın ürü­nü olan aka­de­mik araş­tır­ma­lar, son za­man­lar­da bir­çok ör­nek ver­di. Bun­lar­dan bi­ri­si de geç­ti­ği­miz se­ne Mar­ma­ra Üni­ver­si­te­si S.B.E. Ha­dis Bi­lim Da­lı’nda sa­vu­nu­lan Ham­di Çi­lin­gir’in “Ha­dis Ri­vâye­tin­de Fa­kih Râ­vi­nin Ro­lü” isim­li yük­sek li­sans te­ziy­di. Sa­vun­du­ğu yük­sek li­sans te­zi­ni ana hat­la­rıy­la izah et­me fır­sa­tı bu­lan Çi­lin­gir, hic­rî ilk üç asır­da râ­vi­le­rin il­mî, ah­lâ­kî ve iti­ka­dî ki­şi­lik­le­rin­de rivâyet­le­ri­nin et­ki­li olup ol­ma­dı­ğı­nı fa­kih râ­vi kav­ram­sal­laş­tır­ma­sıy­la or­ta­ya koy­ma­ya ça­lış­tı­ğı­nı ifa­de et­ti.
Te­zi­nin bi­rin­ci bö­lü­mün­de ha­ber-i vâ­hi­din kı­ya­sa ay­kı­rı ol­ma­sı du­ru­mun­da Ha­ne­fî­le­rin ka­bul şar­tı ola­rak ile­ri sür­dük­le­ri “râ­vi­nin fa­kih ol­ma­sı” şar­tı­nın ilk dö­nem Ha­ne­fî usûl eser­le­rin­de ne şe­kil­de ele alın­dı­ğı ve Ces­sas, De­bû­sî, Se­rah­sî ve Pez­de­vî gi­bi bil­gin­le­rin ko­nuy­la il­gi­li yak­la­şım­la­rı mer­cek al­tı­na alın­mış­tır. Ay­rı­ca rivâyetin nak­le­dil­me­sin­de râ­vi­nin fa­kih ol­ma şar­tı­nı ve râ­vi­nin fa­kih ol­ma­sı şar­tı­na yö­nel­ti­len eleş­ti­ri­le­ri de bu bö­lüm­de ifa­de eden Çi­lin­gir, bun­la­ra ila­ve­ten mâ­nâ ile rivâyet­te fa­kih râ­vi­nin ro­lü­nü de te­zi­nin kap­sa­mı­na dâ­hil et­miş­tir.
İlk ola­rak fa­kih râ­vi kav­ra­mı­nın İsa b. Ebân (ö. 221/836) ta­ra­fın­dan or­ta­ya ko­nul­du­ğu­nu ve sa­ha­be­nin fa­kih ve fa­kih-ol­ma­yan şek­lin­de­ki tas­ni­fin de yi­ne İsa b. Ebân’a ait ol­du­ğu­nu di­le ge­ti­ren Çi­lin­gir, sa­ha­be içe­ri­sin­de bu kav­ram­sal­laş­tır­ma­nın Ebu Hu­rey­re ve İbn Ab­bas üze­rin­den yü­rü­tül­dü­ğü­nü; an­cak bu tas­ni­fin sa­de­ce sa­ha­be nes­li ile sı­nır­lı kal­ma­dı­ğı­nı ve son­ra­la­rı di­ğer ne­sil­le­re de in­ti­kal et­ti­ril­di­ği­ni vur­gu­la­dı.
Te­zi­nin ikin­ci bö­lü­mün­de Hâ­kim en-Nî­sâ­bu­rî ve İbn Ne­dim’in fa­kih râ­vi lis­te­le­rin­den yo­la çı­ka­rak ba­zı tes­pit­ler­de bu­lu­nan Çi­lin­gir, fa­kih râ­vi­nin ni­çin ter­cih se­be­bi ol­du­ğu­na da­ir kla­sik bi­ri­ki­mi arâ­yâ ve mu­sar­rât ha­dis­le­ri üze­rin­den özet­le­di. İsa b. Ebân’ın Ha­ne­fî âlim­le­rin ba­zı rivâyet ve râ­vi­ler kar­şı­sın­da­ki tu­tu­mu­nu tu­tar­lı bir şe­kil­de de­ğer­len­dir­di­ği­ni an­cak eleş­ti­ri­ler­den de na­si­bi­ni al­dı­ğı­nı ifa­de et­ti.
İlk ha­dis usû­lü mü­el­li­fi Râm­hür­mi­zî’nin el-Mu­had­di­sü’l-fâ­sıl bey­ne’r-râ­vî ve’l-vâî ad­lı ese­rin­den ha­re­ket­le fa­kih râ­vi­nin ko­nu­mu te­zin üçün­cü bö­lü­mün­de de­tay­lı­ca iş­len­miş­tir. An­cak ha­dis usû­lü eser­le­rin­de ma‘nen rivâyet­te râ­vi­nin fa­kih ol­ma­sı şar­tı­nın zik­re­dil­me­yi­şi­ne de atıf­ta bu­lu­nan Çi­lin­gir, Ha­ne­fî­ler­de­ki “kı­yas mı yok­sa ha­ber-i vâ­hid mi ön­ce­lik­li­dir” tar­tış­ma­sı­na fa­kih râ­vi üze­rin­den bir açık­lık ge­tir­me­ye ça­lı­şıl­dı­ğı­nı ifa­de et­ti. Fa­kih râ­vi­nin han­gi du­rum­lar­da ter­cih se­be­bi ol­du­ğu­nu açık­la­ma yö­nün­de bu araş­tır­ma­nın bir ilk adım ol­du­ğu­nu vur­gu­la­yan Çi­lin­gir, araş­tır­ma­sı­nın ne­ti­ce­sin­de fa­kih râ­vi­ye ya­pı­lan vur­gu­nun ha­dis usû­lü eser­le­rin­de çok na­dir, fı­kıh usû­lü eser­le­rin­de da­ha yay­gın ol­du­ğu tes­pi­ti­ne ulaş­tı­ğı­nı ifa­de ede­rek su­nu­mu­nu son­lan­dır­dı.

HAVADİS

TÜM HABERLER

EDİTÖRDEN

2024 Güz Programı

Vakıf faaliyetlerinin en gelenekseli olan seminerler, her yıl güz ve bahar dönemlerinde gerçekleşiyor.

DETAYLI BİLGİ


BİZİ TAKİP EDİN

Vakfımızın düzenlediği programlardan (seminer, sempozyum, panel, vs.) haberdar olmak için e-posta adresinizi bırakabilirsiniz.