English GİRİŞ YAP

III. Selim ve Osmanlı Donanmasının Modernizasyonu

Tuncay Zorlu

23 Kasım 2009
De­ğer­len­dir­me: Levent Düzcü
 
Tür­ki­ye’de Os­man­lı de­niz­ci­lik ta­ri­hi ala­nın­da ya­pı­lan ça­lış­ma­lar­da son yıl­lar­da cid­di bir ar­tış gö­rül­mek­te­dir. Özel­lik­le kla­sik dö­nem ça­lış­ma­la­rı da­ha faz­la gö­ze çarp­mak­ta­dır. “Kü­rek­li ve yel­ken­li ge­mi­ler dö­ne­mi” de de­ni­len bu dö­ne­me il­gi bir hay­li yük­sek iken, Ya­kın­çağ Os­man­lı de­niz­ci­li­ği he­nüz ba­kir bir alan­dır. Bu nok­ta­da Tun­cay Zor­lu’nun In­no­va­ti­on and Em­pi­re in Tur­key: Sul­tan Se­lim III and the Mo­der­ni­sa­ti­on of the Ot­to­man Navy ad­lı ki­ta­bı önem­li bir boş­lu­ğu dol­dur­mak­ta­dır. 2004 yı­lın­da Bo­ğa­zi­çi Üni­ver­si­te­si’nde bi­tir­di­ği “Tech­no­lo­gi­cal De­ve­lop­ments in the Ot­to­man Navy Du­ring the Re­ign of Se­lim II­I” ad­lı dok­to­ra te­zi­nin ki­tap şek­li­ne ge­ti­ril­miş son hâ­li olan bu ese­ri çer­çe­ve­sin­de Zor­lu’yu mi­sa­fir et­tik.
Zor­lu’nun ilk te­mas et­ti­ği hu­sus, de­niz­ci­lik ter­mi­no­lo­ji­si ala­nın­da­ki önem­li boş­luk ol­du. Kar­şı­laş­tı­ğı te­rim­ler üze­rin­den bir ter­mi­no­lo­ji oluş­tur­ma­ya ça­lı­şan, ki­ta­bı­nın ar­ka­sı­na, bu alan­da ça­lı­şa­cak­la­ra ko­lay­lık sağ­la­mak için bir söz­lük ha­zır­la­yan Zor­lu, as­lın­da, Os­man­lı de­niz­ci­lik ta­ri­hi ala­nın­da çok cid­di bir ya­ra­ya par­mak bas­tı. Ge­rek Ye­ni­çağ ge­rek Ya­kın­çağ de­niz­ci­lik ta­ri­hi ça­lı­şan­lar için Os­man­lı de­niz­ci­lik te­rim ve kav­ram­la­rı ger­çek­ten bü­yük zor­luk­lar ta­şı­yor. Bu alan­da he­nüz do­yu­ru­cu bir Os­man­lı de­niz te­rim­le­ri söz­lü­ğü mev­cut de­ğil. Bu­nun ya­nı­sı­ra ça­lış­ma­da, II­I. Se­lim dö­ne­mi de­niz­ci­li­ği Os­man­lı Ar­şi­vi ve İn­gi­liz Re­cord Of­fi­ce kay­nak­la­rı te­mel alı­na­rak in­ce­len­di­ğin­den ese­rin test edi­le­bi­lir­li­ği ve gü­ve­ni­lir­li­ği ar­tır­mış­tır.
Zor­lu’nun, su­nu­mun­da ilk ola­rak üze­rin­de dur­du­ğu nok­ta, Os­man­lı coğ­raf­ya­sı­nın ge­mi in­şa sa­na­yin­de ken­di ken­di­ne ye­ter­li­li­ği­dir. Bu­har ça­ğı ön­ce­si yel­ken dev­rin­de, ge­mi­ler için ge­rek­li ana mal­ze­me olan ke­res­te­nin te­mi­nin­de, ge­nel­de pek güç­lük çe­kil­me­miş; ba­kır da ül­ke için­de­ki ma­den­ler­den kar­şı­lan­mış­tır. İkin­ci önem­li nok­ta, II­I. Se­lim dö­ne­min­de Av­ru­pa’da ya­şa­nan ilk ma­ki­ne-sa­na­yi ev­re­sin­de Os­man­lı­nın bu me­se­le­ye na­sıl yak­laş­tı­ğı­dır. Zor­lu, bu­ra­da Os­man­lı dev­let adam­la­rı­nın “Bo­ul­ton-Watt” ma­ki­ne­si­ni iyi bil­dik­le­ri, ev­sa­fı­nı be­lir­te­rek si­pa­riş et­tik­le­ri hâl­de bek­le­ni­len so­nu­cun alı­na­ma­dı­ğı­na dik­kat çe­ki­yor. Zor­lu’ya gö­re İn­gi­liz tüc­car ve sa­na­yi­ci­le­ri­nin, sa­na­yi­leş­me­nin ilk dö­nem­le­rin­de bu ye­ni tek­no­lo­ji­yi dün­ya­ya ih­raç et­me ko­nu­sun­da faz­la cö­mert ol­ma­dık­la­rı, ken­di­le­ri­ne cid­di bir üs­tün­lük sağ­la­yan ma­ki­ne­nin, Os­man­lı’ya ulaş­ma­sın­da ge­ri dur­duk­la­rı he­sa­ba ka­tıl­dı­ğın­da, ma­ki­ne alım işi­nin ne­den so­nuç­suz kal­dı­ğı da­ha iyi an­la­şıl­mak­ta­dır.
Üze­rin­de du­ru­lan üçün­cü önem­li nok­ta da ge­mi in­şa sa­na­yin­de ye­ni bir tek­no­lo­ji ola­rak kul­la­nı­lan ba­kır kap­la­ma işiy­di. Bu iş­le­me ilk de­fa 1761’de İn­gi­liz­ler baş­lı­yor, Os­man­lı­lar ise 1792-93’de bu yön­te­mi kul­la­nı­yor. Bu ne­den­le, Os­man­lı­lar ge­mi tek­no­lo­ji­sin­de Av­ru­pa’dan ge­ri­de, Rus­ya’dan ile­ri­de­dir. II­I. Se­lim dev­ri ge­mi­le­ri, ba­kır kap­la­ma­nın ya­nı­sı­ra ha­cim ola­rak da epey bü­yük bo­yut­lar­da in­şa edil­miş­tir ve ya­ban­cı uz­man­lar­dan öv­gü al­mış­tır.
Bu dö­ne­min ge­mi in­şa­sın­da önem­li bir di­ğer hu­sus ya­ban­cı mü­hen­dis­ler­dir. Ter­sa­ne-i Âmi­re’de Fran­sız, İs­veç­li, İn­gi­liz ve Hol­lan­da­lı mü­hen­dis­ler ça­lış­mış­tır. Özel­lik­le Fran­sız Le Brun ve İs­veç­li Rho­de öne çı­kan isim­ler­di. Le Brun, hen­de­se­hâ­ne­de ders­ler ver­miş, Rho­de ise ter­sa­ne­de ilk ku­ru ha­vu­zu yap­mış­tır. Bu mü­hen­dis­le­rin, Os­man­lı de­niz­ci­li­ği­ne ye­ni tek­no­lo­ji­le­ri ge­tir­me, yer­li mü­hen­dis­le­ri ye­tiş­tir­me gi­bi olum­lu kat­kı­la­rı­nın ya­nın­da, Os­man­lı’nın dı­şa­rı­ya ba­ğım­lı­lı­ğı gi­bi olum­suz yön­le­ri de ol­muş­tur. Ya­ban­cı mü­hen­dis­ler ka­na­lıy­la ya­pı­lan bil­gi trans­fe­ri, Os­man­lı ge­mi in­şa mü­hen­dis­le­ri­nin ye­tiş­me­sin­de ilk bü­yük adım sa­yı­la­bi­lir.
Ne­ti­ce iti­ba­riy­le Os­man­lı de­niz­ci­li­ği, II­I. Se­lim dö­ne­min­de dün­ya­da­ki tek­no­lo­jik ge­liş­me­le­re bağ­lı ola­rak, ge­mi tek­no­lo­ji­sin­de ba­kır kap­la­ma, ku­ru ha­vu­zun ya­pı­mı ve ge­mi­ler­de mer­ke­zî mut­fak gi­bi ye­ni­lik­le­ri uy­gu­la­mış, ya­ban­cı mü­hen­dis­ler­den ya­rar­lan­ma yo­lu­na git­miş; böy­le­ce de­niz­ci­lik ala­nın­da ça­ğı­nı ya­ka­la­ma ko­nu­sun­da ile­ri sa­yı­la­bi­le­cek adım­lar at­mış­tır.

HAVADİS

TÜM HABERLER

EDİTÖRDEN

2024 Güz Programı

Vakıf faaliyetlerinin en gelenekseli olan seminerler, her yıl güz ve bahar dönemlerinde gerçekleşiyor.

DETAYLI BİLGİ


BİZİ TAKİP EDİN

Vakfımızın düzenlediği programlardan (seminer, sempozyum, panel, vs.) haberdar olmak için e-posta adresinizi bırakabilirsiniz.