English GİRİŞ YAP

Tarihi Coğrafya Açısından İstanbul’daki Gayrimüslimlerin Mekansal Dağılımı

Mehmet Kara

11 Ocak 2010
De­ğer­len­dir­me: C. Ersin Adıgüzel
 
Fa­tih Üni­ver­si­te­si’nde 2009’da ta­mam­la­dı­ğı ve İs­tan­bul’da­ki gay­ri­müs­lim nü­fu­sun da­ğı­lı­mı ile sos­yo-kül­tü­rel özel­lik­le­ri­ni in­ce­le­di­ği yük­sek li­sans te­zi­ni su­nan Meh­met Ka­ra, Ho­me­ros’un İs­tan­bul’un ku­ru­lu­şu­na da­ir ka­yıt­la­rı ile su­nu­mu­na baş­la­dı. İs­tan­bul’un ilk sa­kin­le­ri­nin bu­gün­kü Sa­ray­bur­nu ci­va­rı­na M.Ö. 600’ler­de yer­leş­tik­le­ri­ni ve şeh­rin ku­ru­cu­su­nun Bi­zan­ti­on; şeh­rin ilk sur­la­rı­nın da an­tik Bi­zan­ti­on sur­la­rı ola­rak bi­lin­di­ği­ni ifa­de et­ti. Ver­di­ği ta­ri­hî bil­gi­le­re gö­re, sur­lar, da­ha son­ra da İm­pa­ra­tor Kons­tan­tin ta­ra­fın­dan M.S. 330’lar­da ya­pıl­mış­tır. Ar­dın­dan İm­pa­ra­tor The­odo­si­us ta­ra­fın­dan şe­hir sur­la­rı ku­ze­ye doğ­ru ge­niş­le­ti­le­rek gü­nü­müz­de­ki hâ­li­ni al­mış­tır. İs­tan­bul’da­ki ilk yer­le­şim­ler de Sa­ray­bur­nu çev­re­sin­de yo­ğun­laş­mış­tır.
Fe­tih ön­ce­sin­de İs­tan­bul’da Ya­hu­di­le­rin Sir­ke­ci ve çev­re­sin­de ya­şa­dık­la­rı bi­lin­mek­te­dir. Da­ha son­ra Ya­hu­di­ler bu­ra­dan sü­rü­le­rek Ga­la­ta’ya yer­leş­ti­ril­miş­tir. XI­I. yüz­yıl­da bu­ra­ya ge­len bir sey­yah, Ga­la­ta’da 2.000 ka­dar Ro­ma­lı Ya­hu­di’nin ve 500 ka­dar Ka­ra­im Ya­hu­di­si’nin ya­şa­dı­ğı­nı nak­let­mek­te­dir. Ya­hu­di­ler, ay­rı­ca, Ba­lat, Has­köy, Or­ta­köy, Ar­na­vut­köy ve Kuz­gun­cuk’ta ya­şa­mıştır. Er­me­ni ce­maa­ti ise Bi­zans’ta VI. yüz­yıl­dan iti­ba­ren var­lı­ğı­nı sür­dür­mek­te­dir. XIV. yüz­yı­la ait Ga­la­ta’da­ki ki­li­se, bu­ra­daki Er­me­ni ce­ma­ati­nin var­lı­ğı­na bir işa­rettir.
Ka­ra, Os­man­lı dö­ne­min­de İs­tan­bul’da şeh­rin is­kâ­nın­da mey­da­na ge­len önem­li de­ği­şik­lik­le­re de de­ği­ni­yor. Bu bağ­lam­da, Fa­tih’in ilk ola­rak su­ri­çin­de ya­şa­yan Rum ce­ma­ati­ni bu­ra­dan çı­ka­ra­rak Müs­lü­man hal­kı yer­leş­tir­di­ği bi­lin­mek­te­dir. Fa­tih is­kân si­ya­se­ti doğ­rul­tu­sun­da Ana­do­lu ve Bal­kan­lar’dan ge­ti­ri­len 100.000 ka­dar Müs­lü­man ve gay­ri­müs­lim nü­fu­su İs­tan­bul’a yer­leş­tir­miş­tir. Ay­rı­ca Trab­zon Rum İm­pa­ra­tor­lu­ğu’nun Os­man­lı hâ­ki­mi­ye­ti al­tı­na alın­ma­sıy­la, Trab­zon’da­ki Rum asil­le­ri Fe­ner sem­ti­ne; Er­me­ni ce­maa­ti ise Ye­ni­ka­pı, Sa­mat­ya ve Can­kur­ta­ran böl­ge­si­ne; Rum nü­fus -Eyüp ha­riç Ha­liç’in iki kıs­mın­da bu­lu­nan- Fe­ner-Ba­lat ile Ga­la­ta-Has­köy ci­va­rı­na yer­leş­ti­ril­miş­tir. Ay­rı­ca Edir­ne­ka­pı, Sa­mat­ya ve Ye­ni­ka­pı-Kum­ka­pı ci­va­rı­na yer­leş­ti­ri­len Rum nü­fus da var­dır. Ya­hu­di­le­rin, fe­tih sı­ra­sın­da Fa­tih’e bağ­lı­lık­la­rı­nı bil­dir­dik­le­ri­ni ve hat­ta stra­te­jik ba­zı bil­gi­ler ver­dik­le­ri­ni ile­ri sü­ren Ka­ra, 1492’de Kas­til­ya Kral­lı­ğı ta­ra­fın­dan İs­pan­ya top­rak­la­rın­dan sü­rü­len Se­fa­rad Ya­hu­di­le­ri­nin de İs­tan­bul’da Has­köy, Ka­ra­köy ve Ga­la­ta ci­va­rı­na yer­leş­ti­ril­dik­le­ri­ni be­lirt­ti. Av­ram Ga­lan­ti XVI. yüz­yıl­da İs­tan­bul’da otuz al­tı bin Ya­hu­di’nin ya­şa­dı­ğı­nı ve bu ce­maa­tin 44 si­na­go­ga sa­hip ol­du­ğu­nu kay­det­miş­tir.
XIX. yüz­yıl­da yak­la­şık 900 bi­ne ula­şan İs­tan­bul nü­fu­su­nun 630 bi­ni Müs­lü­man, 50 bi­ni Ya­hu­di, 120 bi­ni Rum ve 100 bi­ne ya­kı­nı ise Er­me­ni halk­tan oluş­mak­ta­dır. Yi­ne XIX. yüz­yıl­dan iti­ba­ren bo­ğaz ke­si­min­de yer­le­şi­min art­ma­ya baş­la­dı­ğı gö­rül­mek­te­dir. Şeh­rin ku­zey ke­si­mi­ne doğ­ru Be­şik­taş, Be­bek, Ar­na­vut­köy, Sa­rı­yer ve İs­tin­ye ta­raf­la­rın­da; Ana­do­lu ya­ka­sın­da ise Kuz­gun­cuk ile Ka­dı­köy, Mo­da ve Ka­la­mış ci­va­rın­da -öte­den be­ri va­ro­lan- gay­ri­müs­lim nü­fus­ta ar­tış gö­rül­me­ye baş­lan­mış­tır.
Gay­ri­müs­lim nü­fu­sun bu­gün­kü du­ru­mu­na da de­ği­nen Ka­ra, Cum­hu­ri­yet dö­ne­min­de Rum nü­fus­ta ba­riz bir azal­ma gö­rül­dü­ğü­ne işa­ret edi­yor. Gü­nü­müz­de İs­tan­bul’da 2.500 ka­dar Rum nü­fu­sun ya­şa­dı­ğı tah­min edil­mek­te­dir. Bun­lar, bil­has­sa, Şiş­li, Fe­ri­köy, Ba­kır­köy, Be­yoğ­lu, Ci­han­gir, Ka­dı­köy, Mo­da, Kuz­gun­cuk ve Ada­lar ci­va­rın­da ika­met et­mek­te­dir. Er­me­ni nü­fus ise yak­la­şık 47.000 ki­şi­lik bir ce­ma­at ola­rak ha­yat­la­rı­nı sür­dür­mek­te­dir. İs­tan­bul’da­ki da­ğı­lı­mı Şiş­li, Sa­mat­ya, Kum­ka­pı, Ba­kır­köy, Ye­şil­köy, Ka­dı­köy, Mo­da ve Ada­lar’dır. 22.000 ki­şi­den mü­te­şek­kil Ya­hu­di nü­fu­sun 20.000 ka­da­rı da Şiş­li, Ni­şan­ta­şı, Mo­da, Eti­ler, Teş­vi­ki­ye ve Ta­rab­ya’da mes­kûn­dur.
Yu­na­nis­tan ve İs­ra­il’in ba­ğım­sız bi­rer dev­let ola­rak ku­ru­luş­la­rın­dan son­ra Rum ce­maa­tin bü­yük bir kıs­mı­nın Yu­na­nis­tan’a, Ya­hu­di ce­maa­tin bü­yük bir kıs­mı­nın ise İs­ra­il’e göç et­ti­ği­ni be­lir­ten Ka­ra, Er­me­nis­tan’ın ba­ğım­sız­lı­ğı­nın ar­dın­dan İs­tan­bul’da­ki Er­me­ni­le­rin Er­me­nis­tan’a de­ğil, ço­ğun­luk­la ABD ve Fran­sa’ya göç et­tik­le­ri­ne dik­kat çe­ki­yor.
Gay­ri­müs­lim nü­fu­sun gü­nü­müz­de­ki du­ru­mu­nu tes­pit et­me ga­ye­siy­le, her üç ce­maa­tin men­sup­la­rıy­la ya­pı­lan an­ket­te, gay­ri­müs­lim hal­kın ken­di­le­ri­ni na­sıl ta­nım­la­dık­la­rın­dan ay­lık ge­lir mik­tar­la­rı­na; eği­tim du­rum­la­rın­dan bil­dik­le­ri ya­ban­cı dil­le­re; zor za­man­la­rın­da ken­di­le­ri­ne yar­dım ede­cek Müs­lü­man dost­la­rı olup ol­ma­dı­ğın­dan yurt dı­şın­da ak­ra­ba­la­rı olup ol­ma­dı­ğı­na va­rın­ca­ya ka­dar ha­yat­la­rı­nın çe­şit­li yön­le­ri­ne ışık tu­ta­cak so­ru­lar so­rul­muş. Ka­ra, bu an­ket so­nuç­la­rı­na gö­re, Er­me­ni ce­ma­ati­nin Türk top­lu­mu­na ve kül­tü­rü­ne en ya­kın ve aşi­na ce­ma­at ola­rak te­mâ­yüz et­ti­ği­ni ile­ri sür­mek­te­dir.

HAVADİS

TÜM HABERLER

EDİTÖRDEN

2024 Güz Programı

Vakıf faaliyetlerinin en gelenekseli olan seminerler, her yıl güz ve bahar dönemlerinde gerçekleşiyor.

DETAYLI BİLGİ


BİZİ TAKİP EDİN

Vakfımızın düzenlediği programlardan (seminer, sempozyum, panel, vs.) haberdar olmak için e-posta adresinizi bırakabilirsiniz.