English GİRİŞ YAP

Napolyon’a Karşı Osmanlı ve Avrupa İttifakı (1798-1802)

Kahraman Şakul

15 Şubat 2010
De­ğer­len­dir­me: Muhammet Can
 
Mer­ke­zin­de Na­pol­yon’a kar­şı ku­ru­lan Os­man­lı-Av­ru­pa it­ti­fa­kı­nı ele alan, Kah­ra­man Şa­kul’un Ge­or­ge­town Üni­ver­si­te­si’nde ta­mam­la­dı­ğı, 1798-1802 yıl­la­rı­nı kap­sa­yan dok­to­ra te­zi; as­ke­rî, dip­lo­ma­tik, lo­jis­tik, ik­ti­sa­dî me­se­le­ler ve it­ti­fak­lar gi­bi çe­şit­li alan­la­ra nü­fuz ede­bi­len çok ge­niş kap­sam­lı bir dok­to­ra te­zi­dir. Tez ge­nel ola­rak 17. yüz­yıl son­la­rı ve 18. yüz­yıl baş­la­rın­da ge­li­şen; Mı­sır se­fe­ri, Os­man­lı’nın Na­pol­yon teh­li­ke­si­ne kar­şı ta­ri­hî ra­ki­bi Rus­ya’yla kur­du­ğu it­ti­fak, it­ti­fak fi­lo­su­nun İtal­ya çı­kart­ma­sı gi­bi bir­ta­kım önem­li olay­lar bağ­la­mın­da re­form ça­ğın­da­ki Os­man­lı’nın dün­ya­da­ki ko­nu­mu­nu, dip­lo­ma­tik ve as­ke­rî ta­ri­hle bir­lik­te ele ala­rak ana­liz et­mek­te­dir.
Şa­kul te­zin­de Os­man­lı-Rus İt­ti­fak güç­le­ri­nin İtal­ya’ya çı­kart­ma yap­ma­sı ve Si­cil­ya’ya yar­dım et­me­si, Pa­ler­mo’da­ki Os­man­lı as­ker­le­ri­nin is­ya­nı, Os­man­lı­la­ra bağ­lı Ye­di Ada­lar Cum­hu­ri­ye­ti ku­rul­ma­sı gi­bi hem dip­lo­ma­si hem de as­ke­rî ta­ri­hi­mi­zi ya­kın­dan il­gi­len­dir­me­si­ne rağ­men ye­te­rin­ce bi­lin­me­yen bir­çok me­se­le­yi il­gi­li­le­rin dik­kati­ne su­nu­yor. Bu­nun ya­nın­da as­ker­le­rin gi­der­le­ri­nin po­li­çe sis­te­miy­le na­sıl kar­şı­lan­dı­ğı, it­ti­fak ku­ru­lan Rus­la­rın ia­şe ve ik­mal­le­ri­nin na­sıl ya­pıl­dı­ğı, sa­va­şın na­sıl fi­nan­se edil­di­ği, se­fer­le­rin ha­zır­lık sü­reç­le­rin na­sıl ol­du­ğu (do­nan­ma­nın na­sıl ku­rul­du­ğu, se­fe­re na­sıl ha­zır­la­nıl­dı­ğı, er­zak ve di­ğer ge­rek­si­nim­le­ri­ni na­sıl kar­şı­lan­dı­ğı) gi­bi ta­rih ya­zı­mı­mız­da ne­re­dey­se hiç de­ği­nil­me­yen ya da yan­lış yo­rum­la­nan bir­çok me­se­le­ye yo­ğun­la­şır. Ay­rı­ca, Cev­det Pa­şa ve En­ver Zi­ya Ka­ral gi­bi ta­rih ya­zar­la­rı­mı­zın düş­tü­ğü bir­çok ha­ta­yı göz­ler önü­ne ser­me­ye ça­lış­mak­ta­dır.
Ay­rı­ca Şa­kul; Mı­sır se­fe­ri­ni ön­ce­den tah­min ede­me­dik­le­ri için Os­man­lı dip­lo­mat­la­rı­nı suç­la­ma­nın yan­lış ola­ca­ğı­nı, zi­ra hiç kim­se­nin bu se­fe­ri ön­gö­re­me­di­ği­ni, bu­nun bu şe­kil­de ya­pıl­ma­sı­nın Fran­sa’nın ba­şa­rı­sı ol­du­ğu­nu ör­nek­ler­le açık­la­dı. Os­man­lı’nın 1792’de baş­la­yan ih­ti­lal sa­vaş­la­rın­da güt­tü­ğü ta­raf­sız­lık po­li­ti­ka­sı­na rağ­men Fran­sa, 1798’de Mı­sır’ı iş­gal et­miş­tir. Şa­kul’a gö­re, Fran­sa’nın Mı­sır’ı iş­gal et­me­sin­den bir yıl ön­ce, 1797’de, ken­di­siy­le ay­nı ta­raf­sız­lık po­li­ti­ka­sı­nı gü­den Ve­ne­dik’e ait Ye­di Ada­la­rın Fran­sa ta­ra­fın­dan iş­gal edil­me­si ve Ve­ne­dik’in ta­rih­ten si­lin­me­siy­le, Os­man­lı ge­le­nek­sel dost bel­le­diği Fran­sa’ya kar­şı cid­di mâ­nâ­da şüp­he­ler duy­ma­ya baş­la­mış­tır. Os­man­lı bu güç­lü şüp­he­si­ne rağ­men ye­ter­li sü­re ol­ma­dı­ğı ve he­de­fin ne­re­si ol­du­ğu­nu tam ola­rak kes­ti­re­me­diği için ge­rek­li ön­lem­le­ri ala­ma­mış­tır. Os­man­lı Dev­le­ti, bu ge­liş­me­ler üze­ri­ne dik­ka­ti­ni Ad­ri­ya­tik’te­ki ge­liş­me­le­re yo­ğun­laş­tır­mış ve Rus­ya’yla it­ti­fak ça­lış­ma­la­rı­na baş­la­mış­tır. Da­ha son­ra Mı­sır’ın iş­ga­liy­le de Ad­ri­ya­tik ser­hat­ti­ni ye­ni­den kur­muş ve Fran­sa’ya kar­şı tam­pon güç ola­rak Rus­ya’yla bir­lik­te Fran­sız­lar­dan al­dı­ğı Ye­di Ada­lar üze­rin­de Ye­di Ada­lar Cum­hu­ri­ye­ti’ni kur­muş­tur.
Te­zin ele al­dı­ğı dö­nem, Os­man­lı’nın ya­vaş ya­vaş Av­ru­pa si­ya­se­ti­nin içi­ne çe­kil­me­ye baş­la­dı­ğı bir dö­nem­dir. Şa­kul, bu ve di­ğer bir­ta­kım ge­liş­me­ler­den yo­la çı­ka­rak Kı­rım Sa­va­şı’yla iliş­ki­len­di­ri­len Os­man­lı glo­bal­leş­me­si­ni da­ha ön­ce­ye, 1797’le­re ka­dar da­yan­dır­mak ge­rek­ti­ği­ni sa­vu­nur. Çün­kü Kı­rım Sa­va­şı’nda Os­man­lı­yı glo­bal di­ye ni­te­len­dir­me­mi­zi sağ­la­yan pa­ra­met­re­le­rin he­men hep­si bu dö­nem­de ger­çek­leş­miş­tir. Ay­rı­ca Şa­kul’un “glo­bal an” de­di­ği bu dö­nem­de top­lu­mun tüm ke­sim­le­rin­de “ye­ni bir şey­ler olu­yor” al­gı­sı ve -te­zin­de Ni­zam-ı Ce­dit’le iliş­ki­len­di­re­rek açık­la­ma­ya ça­lış­tı­ğı- ye­ni olu­şan bir si­ya­sî bi­linç var­dır. Şa­kul, bun­la­rı da glo­bal­leş­me sü­re­ci­nin uzan­tı­la­rı ola­rak ele alır.
İs­tan­bul, St. Pe­ters­burg, Te­pe­de­len­li Ali Pa­şa ve -Şa­kul’un olay­la­rın sey­rin­de sa­nı­la­nın ak­si­ne çok faz­la et­ki­li ol­duk­la­rı­nı ifa­de et­ti­ği- çe­şit­li kü­çük bü­rok­rat­la­rın te­mel oyun­cu ol­du­ğu tez­de, olay­lar kro­no­lo­ji sı­ra­sı­na uyu­la­rak ak­ta­rı­lır. Tez­de bir yan­dan dip­lo­ma­tik ve as­ke­rî ta­rih­le il­gi­li bil­gi­ler, di­ğer yan­dan da dip­lo­ma­tik ve as­ke­rî ge­liş­me­le­rin Os­man­lı İm­pa­ra­tor­lu­ğu’nda­ki ida­rî, ma­lî ve si­ya­sî so­nuç­la­rı­na da­ir bir­ta­kım de­ğer­len­dir­me­ler mev­cut­tur. As­ke­rî ve si­ya­sî ge­liş­me­le­rin an­la­tıl­dı­ğı bö­lüm­ler­de Mı­sır’ın iş­ga­li­ne kar­şı Rus­ya’yla gi­ri­şi­len it­ti­fa­kın en te­mel, en so­mut so­nu­cu olan Os­man­lı-Rus or­tak fi­lo­su­nun Ad­ri­ya­tik’te se­fe­re çık­ma­sı üze­rin­de du­ru­lur; ki bu hu­sus Şa­kul’un bu ko­nu­yu ter­cih et­me­si­nin en önem­li se­be­bi­dir.
Va­ka ça­lış­ma­sı ola­rak si­ya­sî, dip­lo­ma­tik ve as­ke­rî açı­dan te­mel alı­nan me­se­le, ku­ru­lan Os­man­lı-Rus fi­lo­su­nun be­ra­ber­ce Ad­ri­ya­tik’e gi­dip Ye­di Ada­la­rı Fran­sız iş­ga­lin­den kur­tar­ma­la­rı­dır. Ge­nel ola­rak 1794-1807 ara­sıy­la il­gi­li la­yi­ha­lar, ni­zam­na­me­ler, ia­şe bel­ge­le­ri gi­bi bir­çok ar­şiv bel­ge­sin­den ve da­ha ön­ce ya­pıl­mış çe­şit­li ça­lış­ma­lar­dan ya­rar­la­nan Şa­kul, dev­le­tin o dö­nem­ki ma­lî ve ida­rî iş­le­yi­şi hak­kın­da da çe­şit­li so­nuç­la­ra ulaş­ma­ya ça­lış­mış­tır ve kay­nak­la­rı bir ara­da de­ğer­len­di­re­rek ge­nel bir re­sim or­ta­ya koy­ma­yı amaç­la­mış­tır.

HAVADİS

TÜM HABERLER

EDİTÖRDEN

2024 Güz Programı

Vakıf faaliyetlerinin en gelenekseli olan seminerler, her yıl güz ve bahar dönemlerinde gerçekleşiyor.

DETAYLI BİLGİ


BİZİ TAKİP EDİN

Vakfımızın düzenlediği programlardan (seminer, sempozyum, panel, vs.) haberdar olmak için e-posta adresinizi bırakabilirsiniz.