English GİRİŞ YAP

Bir Osmanlı Âliminin Algılanışı: Birgivî Mehmed Efendi

Ahmet Kaylı

12 Nisan 2010
De­ğer­len­dir­me: Abdullah Taha İmamoğlu
 
Bi­yog­ra­fi ça­lış­ma­la­rı yal­nız­ca bir şah­sın ha­ya­tını de­ğil; ay­nı za­man­da o şah­sın için­de ya­şa­dı­ğı dö­ne­mi an­la­ma­mız­da da bi­ze önem­li ipuç­la­rı su­nar. Ni­te­kim Bo­ğa­zi­çi Üni­ver­si­te­si bün­ye­sin­de ha­zır­la­dı­ğı “Re­cep­ti­on of an Ot­to­man Scho­lar: Bir­gi­vi Meh­med Efen­di (d. 981/1573)” ad­lı yük­sek li­sans te­zin­de dil­bi­lim ve İs­lâ­mî ilim­le­rin ta­ma­mın­da Arap­ça ve Türk­çe eser­ler ve­ren Bir­gi­vi Meh­met Efen­di’nin (ö. 981/1573) ça­lış­ma­la­rı­nın ma­hi­ye­ti­ni ve Bir­gi­vî’ye ai­di­ye­ti­ni sor­gu­la­yan Kay­lı, Bir­gi­vî’nin ken­di­sin­den son­ra­ki dö­nem­de, özel­lik­le 17. ve 18. yüz­yıl­lar­da, na­sıl al­gı­lan­dı­ğı­nın izi­ni sür­mek­te ve araş­tır­ma­sı­nı bu so­ru­ya ve­ri­le­cek ce­vap­lar çer­çe­ve­sin­de şe­kil­len­dir­mek­te­dir.
İmam Bir­gi­vî’nin ha­yat hi­kâ­ye­si­ni Hu­ri­ye Mar­tı’nın Bir­gi­vi Meh­med Efen­di: Ha­ya­tı, Eser­le­ri ve Fi­kir Dün­ya­sı ve Ah­met Tu­ran Ars­lan’ın İmam Bir­gi­vi: Ha­ya­tı, Eser­le­ri ve Arap­ça Ted­ri­sa­tın­da­ki Ye­ri ad­lı iki mü­him ça­lış­ma­ya at­fen ele alan Kay­lı, İmam Bir­gi­vî’nin ta­sav­vuf kar­şı­tı ola­rak yo­rum­lan­ma­sı­nın müm­kün ol­ma­dı­ğı­na, zi­ra ken­di­si dâ­hil ai­le­sin­de­ki bir­çok ki­şi­nin Bay­ra­miy­ye ta­ri­ka­tı ile ya­kın ala­ka­sı ol­du­ğu­na dik­kat çe­ki­yor. Dö­ne­min en tar­tış­ma­lı ko­nu­la­rı ara­sın­da yer alan pa­ra va­kıf­la­rı, iba­de­tin üc­ret kar­şı­lı­ğı ya­pıl­ma­sı, ceh­rî zi­kir, se­ma ve dev­ran gi­bi ko­nu­la­rın Bir­gi­vî’nin eser­le­rin­de bas­kın un­sur­lar ola­rak or­ta­ya çık­tı­ğı­nı be­lir­ten Kay­lı, İmam Bir­gi­vî’nin fi­kir­le­ri­ni en iyi yan­sı­tan eser­le­ri­nin ise Ta­ri­kat-ı Mu­ham­me­diy­ye ve Ri­sâ­le-i Bir­gi­vî ol­du­ğu gö­rü­şün­de.
Öte ta­raf­tan, Bir­gi­vî’nin ve eser­le­ri­nin, ken­din­den son­ra­ki dö­nem­ler­de na­sıl al­gı­lan­dı­ğı ve de­ğer­len­di­ril­di­ği­ni araş­tı­ran tez, Ka­dı­zâ­de­ler ile Si­va­sî­ler ara­sın­da­ki tar­tış­ma­nın alev­len­me­siy­le Ka­dı­zâ­de­li­ler ta­ra­fın­dan Bir­gi­vi ve eser­le­ri­nin ken­di ce­nah­la­rı­na çe­kil­di­ği­ni, bu tar­tış­ma­lar mu­va­ce­he­sin­de İbn Kay­yım’ın ka­bir eh­li ile il­gi­li ri­sa­le­si­nin ve Ak­hi­sa­rî’nin bir­çok ese­ri­nin İmam Bir­gi­vi’ye nis­pet edil­di­ği­ni yaz­ma tet­kik­le­riy­le or­ta­ya ko­yu­yor.
Kay­lı’nın dik­kat çek­ti­ği bir baş­ka hu­sus, 18. yüz­yıl­da Ba­tı dü­şün­ce­si­nin ay­dın­lan­ma ha­re­ke­ti ile yük­se­li­şe geç­me­si bağ­la­mın­da, Re­in­hard Schul­ze ör­ne­ğin­de­ki ba­zı mü­el­lif­le­rin, Os­man­lı Dev­le­ti’nde de eş za­man­lı ola­rak ben­zer ay­dın­lan­ma ça­ba­la­rı­nın olup ol­ma­dı­ğı yö­nün­de­ki sor­gu­la­ma­la­rı­dır. Bu­nun­la bir­lik­te tez, Bir­gi­vî’nin dü­şün­ce­si­nin ve Ka­dı­zâ­de­li­ler ha­re­ke­ti­nin di­nin bi­rey­sel­leş­ti­ril­me­si şek­lin­de de­ğer­len­di­ril­me­si­nin ya da pro­tes­tan­va­ri bir oku­ma­ya ta­bi tu­tul­ma­sı­nın yan­lış bir de­ğer­len­dir­me ola­ca­ğı­nı ve bu do­la­yım­da İmam Bir­gi­vî’nin “sos­yal ak­ti­vist” kim­li­ği­nin ön pla­na çık­tı­ğı­nı vur­gu­lu­yor.
Ça­lış­ma­sın­da, Tür­ki­ye’de­ki ta­rih ça­lış­ma­la­rın­da çok faz­la kul­la­nıl­ma­yan kan­ti­ta­tif me­to­du kul­la­nan Kay­lı, yir­mi yıl­lık ara­lık­lar­la İmam Bir­gi­vî’nin eser­le­ri­nin ne sık­lık­la is­tin­sah edil­di­ği­ni gra­fik­ler eş­li­ğin­de is­ta­tis­ti­kî ola­rak or­ta­ya koy­mak­ta­dır. İs­tan­bul’da­ki 10 yaz­ma kü­tüp­ha­ne­de bu­lu­nan Bir­gi­vi’ye ait 1500 ci­va­rın­da ka­yıt­lı eser­den, yak­la­şık 500’üne da­ya­na­rak araş­tır­ma­sı­nı ta­mam­la­yan Kay­lı, bu ça­lış­ma­nın ne­ti­ce­sin­de İmam Bir­gi­vî’ye nis­pet edi­len 68 ese­rin 35’e düş­tü­ğü­nü de tes­pit edi­yor.

HAVADİS

TÜM HABERLER

EDİTÖRDEN

2024 Güz Programı

Vakıf faaliyetlerinin en gelenekseli olan seminerler, her yıl güz ve bahar dönemlerinde gerçekleşiyor.

DETAYLI BİLGİ


BİZİ TAKİP EDİN

Vakfımızın düzenlediği programlardan (seminer, sempozyum, panel, vs.) haberdar olmak için e-posta adresinizi bırakabilirsiniz.