English GİRİŞ YAP

Osmanlı Minyatüründe Kadın (Levnî Öncesi Üzerine Bir Deneme)

Hesna Haral

6 Haziran 2007               
De­ğer­len­dir­me: Ayşenur Gönen
 
Ağus­tos ayı­nın ilk Çar­şam­ba­sı, Mar­ma­ra Üni­ver­si­te­si Tür­ki­yat Araş­tır­ma­la­rı Ens­ti­tü­sü öğ­ren­ci­si Hes­na Ha­ral’la “Os­man­lı Min­ya­tü­rün­de Ka­dın (Lev­nî Ön­ce­si Üze­ri­ne Bir De­ne­me)” isim­li te­zi­ni mü­za­ke­re et­tik.
Ken­di­si­ni ça­lış­ma­ya sevk eden et­ken­ler ve bu ko­nu­da ya­pı­lan ça­lış­ma­la­rın geç­mi­şi hak­kın­da bil­gi ve­re­rek su­nu­mu­na baş­la­yan Ha­ral, ça­lış­ma­sı­nın ko­nu iti­ba­riy­le ka­pan­ma­mış bir dos­ya ol­du­ğu­nu söy­le­di.
Os­man­lı min­ya­tü­rü hak­kın­da ya­pı­lan ça­lış­ma­lar­da sa­nat ta­ri­hi araş­tır­ma­cı­la­rı­nın kar­şı­laş­tı­ğı güç­lük­le­re ve Os­man­lı min­ya­tü­rü ko­nu­lu ça­lış­ma­la­rın ni­te­li­ği­ne dik­kat­le­ri çek­ti­ği ön de­ğer­len­dir­me aşa­ma­sın­da, mev­cut ça­lış­ma­la­rın ko­nu ve me­tot ba­kı­mın­dan za­yıf­lı­ğı­na de­ğin­di. 90’la­ra ka­dar Os­man­lı min­ya­tü­rü­nü ko­nu alan çok az ça­lış­ma ya­pıl­dı­ğı­nı, bu ge­cik­me­nin ne­de­ni­nin de Top­ka­pı Sa­ra­yı ve yaz­ma eser bu­lun­du­ran kü­tüp­ha­ne­le­rin ya­rım asır ön­ce­si­ne ka­dar hem yer­li hem de ya­ban­cı araş­tır­ma­cı­la­ra ka­pa­lı tu­tul­ma­sı ol­du­ğu­nu ha­tır­lat­tı. Bu prob­le­min ha­len tam an­la­mıy­la aşı­la­ma­dı­ğı­na; min­ya­tür­le me­tin iliş­ki­si­ni kur­ma­ya ya­ra­yan, min­ya­tür­de­ki fi­gür­le­rin kim ol­du­ğu­nu ta­nım­la­yan ve min­ya­tür­le­rin öl­çü­sü­nü ve­ren bir ka­ta­log­la­ma ça­lış­ma­sı­nın ha­len mev­cut ol­ma­dı­ğı­na dik­kat­le­ri çek­ti. 90’lar­dan son­ra ya­pı­lan ça­lış­ma­la­rın da kar­şı­laş­tır­ma­lı de­ğil ta­nım­la­yı­cı ça­lış­ma­lar ola­rak kal­dı­ğı­nı, bu­nun ne­de­ni­nin de bü­yük öl­çü­de bu güç­lük­ler ol­du­ğu­nu söy­le­di. 1960’la­ra ka­dar Os­man­lı min­ya­tü­rü­nün İran min­ya­tü­rü­nün göl­ge­sin­de kal­mış ola­rak al­gı­lan­ma­sı­nın ve dün­ya ta­rih­çi­le­ri­nin Os­man­lı min­ya­tü­rü­nü ye­te­rin­ce ta­nı­ma­ma­sı­nın baş­lı­ca ne­de­ni­ni de yi­ne bu zor­luk­la­ra bağ­la­dı.
“Os­man­lı Min­ya­tü­rün­de Ka­dın” ko­nu­lu tez XV., XVI. ve XVI­I. yüz­yıl­la­rı ya­ni Lev­nî ön­ce­si dö­ne­mi kap­sı­yor. Ha­ral ça­lış­ma­sı­nın kap­sa­mı hak­kın­da şun­la­rı söy­le­di:
Ka­dın im­ge­si­nin XVII­I. yüz­yıl­dan son­ra min­ya­tür­de sık­lık­la gö­rül­me­si­nin ne­de­ni, XVI­I. yüz­yıl­dan son­ra tek fi­gür­lü al­büm re­sim­le­ri­nin ça­lı­şıl­ma­ya baş­lan­ma­sı­dır. Fa­kat XVII­I. yüz­yıl ön­ce­si Os­man­lı min­ya­tü­rün­de de ka­dın im­ge­si çok da­ha zen­gin bir bi­çim­de ve çe­şit­li ko­nu­lar­da yer al­mak­ta­dır. Bu dö­nem, da­ha çok araş­tı­rı­lan Lev­nî dö­ne­mi ve son­ra­sı­na gö­re da­ha zen­gin bir dö­nem­dir. Te­zin amaç­la­rın­dan bi­ri­si de az bi­li­nen XVII­I. yüz­yıl ön­ce­si Os­man­lı min­ya­tü­rün­de­ki mev­cut ka­dın im­ge­le­ri­nin bel­li ka­te­go­ri­ler eş­li­ğin­de in­ce­len­me­si­dir.
Ha­ral ça­lış­ma­sın­da ta­kip et­ti­ği me­to­du ise şöy­le özet­le­di:
Min­ya­tür­de­ki ka­dın kim­dir?
Res­me­dil­di­ği me­kân ne­re­si­dir?
Me­kân­la ka­dı­nın iliş­ki­si ne­dir?
Me­tin­le min­ya­tür ara­sın­da­ki iliş­ki ne­dir?
Os­man­lı min­ya­tü­rün­de üç tip ka­dın im­ge­si bu­lun­mak­ta­dır. Bun­lar di­nî ki­şi­lik­ler, top­lum­sal tip­ler ve ede­bî tip­ler ola­rak sı­nıf­lan­dı­rı­la­bi­lir. Top­lum­sal tip­ler, ka­mu­sal alan­da ve ev içi me­kân­da res­me­di­len tip­ler; di­nî tip­ler din ko­nu­lu yaz­ma­lar­dan alı­nan Hav­va, Bel­kıs, Zü­ley­ha gi­bi tip­ler; ede­bî tip­ler ise ede­bi­yat yaz­ma­la­rın­da gö­rü­len ge­nel­lik­le aşk te­ma­sı­nın iş­len­di­ği min­ya­tür­ler­de­ki ka­dın im­ge­le­ri ya da ha­ya­lî ka­dın ya­ra­tık­lar­dır.
Top­lan­tı­da ilk in­ce­le­nen min­ya­tür ör­ne­ği Hav­va’nın Adem’e ya­sak mey­ve­yi sun­ma­sı min­ya­tü­rü idi. Bu ör­nek­le, 1594 ta­rih­li Cen­net­ten çı­ka­rıl­ma min­ya­tü­rü kar­şı­laş­tı­rıl­ma­lı ola­rak in­ce­len­di ve Hav­va tip­le­me­si­nin bu iki ör­nek­te­ki uy­gu­la­ma­la­rı üze­rin­de ka­tı­lım­cı­lar­la kar­şı­lık­lı de­ğer­len­dir­me­ler ya­pıl­dı. Eser­le­rin me­tin­le­ri in­ce­le­ne­rek nak­ka­şın sah­ne­ye kat­tı­ğı un­sur­la­rın tah­li­li ve eleş­ti­ri­sin­den baş­ka, ön­ce­ki dö­nem min­ya­tür­le­rin­de­ki Hav­va im­ge­si ile ör­nek­te­ki im­ge ara­sın­da­ki ben­zer­lik­ler ve ay­rı­lık­lar üze­rin­de de­ğer­len­dir­me­ler ya­pıl­dı.
Adem ve Hav­va on üç iki­ziy­le min­ya­tü­rü ve baş­ka ör­nek­le­rin de in­ce­len­di­ği top­lan­tı, ile­ri bir ta­rih­te de­va­mı ka­rar­laş­tı­rı­la­rak son­lan­dı.

HAVADİS

TÜM HABERLER

EDİTÖRDEN

2024 Güz Programı

Vakıf faaliyetlerinin en gelenekseli olan seminerler, her yıl güz ve bahar dönemlerinde gerçekleşiyor.

DETAYLI BİLGİ


BİZİ TAKİP EDİN

Vakfımızın düzenlediği programlardan (seminer, sempozyum, panel, vs.) haberdar olmak için e-posta adresinizi bırakabilirsiniz.