Dî­vân: Di­sip­lin­le­ra­ra­sı Ça­lış­ma­lar Der­gi­si, dört ma­ka­le ve al­tı ki­tap de­ğer­len­dir­me­si içe­ren 29. sa­yı­sıy­la okuyu­cu­la­rı­nın kar­şı­sın­da. Bu sa­yı­nın ilk ya­zı­sı İbrahim Ka­lın’a ait: “Dün­ya Ta­sav­vu­ru, Var­lık Gö­rü­şü ve Dü­zen Fik­ri: Me­de­ni­yet Kav­ra­mı­na Gi­riş”. Ka­lın, bir yan­dan sos­yal bi­lim­ler­den sö­mür­ge­ci­li­ğe, po­pü­ler kültür­den ulus­la­ra­ra­sı iliş­ki­le­re ka­dar ge­niş bir alan­da yay­gın bir şe­kil­de kul­la­nı­lan “me­de­ni­yet” kav­ra­mı­nın kav­ram­sal içe­rim­le­ri­ni de­rin­lik­li bir şe­kil­de in­ce­ler­ken, di­ğer yan­dan “me­de­ni­yet” kav­ra­mı­na da­ir ye­ni bir ta­nımın çer­çe­ve­si­ni çiz­me­ye ça­lı­şı­yor. Ka­lın’a gö­re me­de­ni­yet kav­ra­mı, or­ta­ya çık­tı­ğı 18. yüz­yıl­dan bu ya­na de­ği­şim ge­çir­miş, za­man za­man zıt an­lam­lar­da kul­la­nıl­mış, ki­mi za­man şid­det­le eleş­ti­ril­miş ve red­de­dil­miş­tir. Bir “mer­kez kav­ram” olan me­de­ni­yet, bün­ye­sin­de pek çok kav­ra­mı ve te­ri­mi ba­rın­dır­mak­ta ve bu yüz­den es­nek ve çok kat­man­lı bir ni­te­lik arz et­mek­te­dir. Ka­lın, me­de­ni­yet kav­ra­mı­nın dün­ya ta­sav­vu­ru, var­lık gö­rü­şü ve dü­zen fik­riy­le ya­kın­dan iliş­ki­li ol­du­ğu­nu be­lirt­mek­te­dir. Bir dün­ya gö­rü­şü­nün za­man ve me­kân bo­yu­tun­da te­za­hür et­me­si ola­rak ta­nım­la­nan me­de­ni­yet, mu­ay­yen bir var­lık ta­sav­vu­ru­nu, ev­ren fik­ri­ni ve in­san an­la­yı­şı­nı ih­ti­va et­mek­te­dir. Ka­lın bu kav­ram­la­rı İs­lam ve Ba­tı dü­şün­ce­si­ne atıf­la mu­ka­ye­se­li bir şe­kil­de ele al­mak­ta ve ye­ni bir me­de­ni­yet ta­sav­vu­ru­nun im­kâ­nı­nı araş­tır­mak­ta­dır.

Gül­lü Yıl­dız bu sa­yı­ya “II. Meş­ru­ti­yet Dö­ne­mi Si­yer Mü­el­lif­le­ri Ara­sın­da Ge­le­ne­ğin Se­si: Düz­ce­li Yu­suf Su­ad” baş­lık­lı ma­ka­le­siy­le kat­kı­da bu­lu­nu­yor. Os­man­lı mo­dern­leş­me­si­nin en önem­li ba­sa­ma­ğı­nı oluş­tu­ran II. Meş­ru­ti­yet’in et­ki­le­ri, her alan­da ol­du­ğu gi­bi İs­lam ta­ri­hi ve si­yer ya­zı­cı­lı­ğın­da da ken­di­ni gös­ter­miş­tir. Yıl­dız da bu et­ki­nin iz­le­ri­ni, söz­ko­nu­su dö­ne­min si­yer mü­el­lif­le­rin­den bi­ri ola­rak Düz­ce­li Yu­suf Su­ad ve ese­ri Ak­ve­mü’s-si­yer’i mer­ke­ze ala­rak in­ce­le­mek­te­dir. İs­mi­ne sa­de­ce sı­nır­lı bir alan­da ve özel­lik­le Kaf­kas­ya ça­lış­ma­la­rın­da rast­la­nan Düz­ce­li Yu­suf Su­ad’ın bi­yog­ra­fi­si­ni ay­rın­tı­lı bir şe­kil­de in­şa eden Yıl­dız, II. Meş­ru­ti­yet dö­ne­min­de te­lif et­ti­ği ve bel­li özel­lik­le­riy­le ay­nı dö­nem­de ya­zı­lan di­ğer si­yer­ler­den ay­rı­lan Ak­ve­mü’s-si­yer’i ta­nı­ta­rak, bu ese­rin mat­bu­at ha­ya­tın­da se­bep ol­du­ğu tar­tış­ma­yı, Kı­lıç­zâ­de Hak­kı’nın ten­kit­le­ri çer­çe­ve­sin­de tah­lil et­mek­te­dir.

29. sa­yı­mı­zın üçün­cü ma­ka­le­si, “XVII­I. Yüz­yıl Son­la­rın­da Üs­kü­dar Va­kıf­la­rı­nın Ge­lir Kay­nak­la­rı” adıy­la Sü­ley­man Ka­ya’ya ait. Hiz­met ve iş­lev­le­ri iti­ba­riy­le Os­man­lı top­lu­mu­nu an­la­mak için önem­li bir ye­re sa­hip olan va­kıf mü­es­se­se­si üze­ri­ne pek çok ça­lış­ma ya­pıl­mış ol­ma­sı­na rağ­men me­se­le­nin fık­hî bo­yu­tu­nu bi­rin­ci el kay­nak­la­ra da­ya­lı ola­rak in­ce­le­yen ye­ter­li sa­yı­da ça­lış­ma­nın ol­ma­dı­ğı bi­lin­mek­te­dir. Ka­ya da bu tes­pit­ten ha­re­ket­le Üs­kü­dar va­kıf­la­rı­nın, Üs­kü­dar Şerʻiy­ye Si­cil­le­ri’nde tu­tu­lan mu­ha­se­be ka­yıt­la­rı­nı esas ala­rak va­kıf ge­lir­le­ri­ni in­ce­le­mek­te­dir. Ka­ya, ça­lış­ma­sın­da, va­kıf­la­rın ge­lir kay­nak­la­rı­nı; bir yan­dan ya­pı­lış şek­li, meş­ru­iye­ti, hük­mü gi­bi hu­ku­kî açı­lar­dan, bir yan­dan da ve­rim­li­li­ği, yay­gın­lı­ğı, el­de edi­len ge­li­rin ser­ma­ye­ye ora­nı ve bu ora­nın fi­yat ar­tış­la­rıy­la iliş­ki­si gi­bi ik­ti­sa­dî açı­lar­dan ay­rın­tı­lı bir şe­kil­de ana­liz ede­rek özel­lik­le İs­lam hu­ku­ku ve Os­man­lı ik­ti­sat ta­ri­hi ça­lı­şan­lar açı­sın­dan önem­li so­nuç­la­ra ulaş­mak­ta­dır.

Bu sa­yı­nın son ma­ka­le­si Wan Le­i’nin “The Chi­ne­se Is­la­mic Go­od Will Mis­si­on to the Midd­le East Du­ring the An­ti-Ja­pa­ne­se War” ad­lı ça­lış­ma­sı. Wan Le­i, şim­di­ye ka­dar ih­mal edi­len önem­li bir ko­nu­yu iş­le­di­ği ma­ka­le­sin­de Çin (Hu­ijia­o) Fe­de­ras­yo­nu ta­ra­fın­dan 1930’la­rın son­la­rın­da Or­ta Do­ğu’ya gön­de­ri­len Hui “İyi Ni­yet He­ye­ti”nin fa­ali­yet­le­ri­ni ele al­mak­ta ve bu he­ye­tin Çin’in Ja­pon­ya’ya kar­şı ka­zan­dı­ğı za­fer­de­ki kat­kı­la­rı­nı özet­le­mek­te­dir. Wan Le­i’ye gö­re Çin’de­ki Müs­lü­man azın­lık­tan bi­ri olan Hui hal­kı ta­ra­fın­dan baş­la­tı­lan bu tür­den halk­lar ara­sı dip­lo­ma­si, Çin ile Or­ta Do­ğu ül­ke­le­ri ara­sın­da­ki dost­lu­ğu ge­liş­tir­mek baş­ta ol­mak üze­re pek çok açı­dan bü­yük önem ta­şı­mak­ta­dır.

Dî­vân’ın 29. sa­yı­sın­da al­tı ki­tap de­ğer­len­dir­me­si­ne yer ve­ri­yo­ruz. Na­il Oku­yu­cu, Eş­vâk Ah­med Meh­dî Ğu­leys’in Fik­rü’ş-Şev­kâ­nî es-si­yâ­sî ve ese­ru­hû’l-muâ­sır fi’l-Ye­men’ini; Mu­am­mer İs­ken­de­roğ­lu, Sop­hi­a Va­sa­lou’nun Mo­ral Agents and The­ir De­serts: The Cha­rac­ter of Mu'ta­zi­li­te Et­hics ve Sey­yid Ha­şim Aga­cery’nin Mu­kad­di­meî ber Mu­nâ­se­bât-ı Dîn ve Dev­let der ıran-ı As­r-ı Sa­fe­vî ad­lı eser­le­ri­ni; Mus­ta­kim Arı­cı, Eş­ref Al­taş’ın Fah­red­din Râ­zî’nin ıbn Sî­nâ Yo­ru­mu ve Eleş­ti­ri­si’ni; Sü­mey­ye Pa­rıl­dar, İb­ra­him Ka­lın’ın Know­led­ge in La­ter Is­la­mic Phi­lo­sophy: Mul­la Sad­ra on Exis­ten­ce, In­tel­lect, and In­tu­iti­on baş­lık­lı ça­lış­ma­sı­nı ve Ha­lit Öz­kan, G. H. A. Jun­boll’un Ency­clo­pe­di­a of Ca­no­ni­cal Hadith isim­li ki­ta­bı­na da­ir kıy­met­li de­ğer­len­dir­me­le­ri­ni Dî­vân oku­yu­cu­la­rıy­la pay­la­şı­yor­lar.

Ge­le­cek sa­yı­da bu­luş­mak ümi­diy­le.

Dî­vân: Di­sip­lin­le­ra­ra­sı Ça­lış­ma­lar Der­gi­si

Sunuş metninin devamı ve yazıların özetleri için bkz.

http://www.divandergisi.com