English GİRİŞ YAP

Yazılı Basında İdeolojik Söylemler: Eleştirel Bir Söylem Analizi

İbrahim Efe

20 Mayıs 2010
De­ğer­len­dir­me: Abdullah Ayasun
 
İn­gil­te­re, Lan­cas­ter Üni­ver­si­te­si’nde dil­bi­li­mi ala­nın­da yaptığı dok­to­ra ça­lış­ma­sı­na de­vam eden İb­ra­him Efe, su­nu­mun­da “İs­lâm­cı­lık” ile “la­ik­lik” ara­sın­da­ki mü­ca­de­le­nin dil­bi­lim­sel ve söy­le­me öz­gü özel­lik­le­ri­ni tar­tış­tı. Tez ça­lış­ma­sın­da me­to­do­lo­ji ola­rak eleş­ti­rel söy­lem ana­li­zi­ni kul­la­nan Efe’nin te­mel so­run­sa­lı, her iki ol­gu ara­sın­da­ki iliş­ki­nin ma­hi­ye­ti­ne iliş­kin: İs­lâm­cı­lık ile la­ik­lik ara­sın­da ne tür­den bir iliş­ki söz­ko­nu­su? Bir ça­tış­ma mı yok­sa de­vam eden bir uz­laş­ma mı?
Efe, me­to­do­lo­ji­si­ni açım­la­ma­dan ön­ce “İs­lâm­cı­lık” ve “la­ik­lik” kav­ram­la­rı­na iliş­kin ba­zı ta­nım­lar ak­tar­dı. Bu­na gö­re İs­lâm­cı­lık, “po­li­tik uy­gu­la­ma­la­rın mer­ke­zi­ne İs­lâm’ı yer­leş­tir­mek, her tür­lü prog­ram ve pro­je­nin oda­ğı­na İs­lâm’ı koy­mak; ha­ya­tın her aşa­ma­sın­da İs­lâ­mî olu­şum ve ge­le­nek­le­rin gün­de­lik dav­ra­nış bo­yu­tu­na yan­sı­ma­sı, ak­set­me­si” an­la­mın­da kul­la­nı­lı­yor; la­ik­lik de “bir dev­let ide­olo­ji­si” ola­rak ta­nım­la­nı­yor. Mic­hel Fo­uca­ult bağ­la­mın­da la­ik­lik söy­le­mi ise “sü­rek­li­lik ifa­de eden, ku­rum­lar ara­sın­da iş­lev gö­ren bir ma­ter­yal ve dil­bi­lim­sel uy­gu­la­ma­lar sil­si­le­si”. Bu ta­nım­la­rı ak­tar­dık­tan son­ra Efe, eleş­ti­rel söy­le­min ve eleş­ti­rel ol­ma­nın ne an­la­ma gel­di­ği üze­rin­de dur­du. Bu­na gö­re eleş­ti­rel­lik ve eleş­ti­rel söy­lem, ne­ga­tif an­lam­lan­dır­ma­la­rın öte­sin­de dü­şün­sel iş­le­ve ve de­ğe­re sa­hip. Eleş­ti­rel ol­mak, “olay­la­rı ve şey­le­ri ol­du­ğu gi­bi ka­bul et­me­mek” an­la­mı­na ge­li­yor. “İn­dir­ge­me­ci­li­ğe kar­şı koy­mak; dog­ma­tik iki­li kar­şıt­lık­lar­dan uzak kal­mak; ‘self-ref­lec­ti­ve’ ol­mak; ken­di po­zis­yo­nu­nu eleş­tir­mek; bu­la­nık ik­ti­dar ya­pı­la­rı­nı, ide­olo­ji­le­ri ve güç iliş­ki­le­ri­ni açık hâ­le ge­tir­mek” eleş­ti­rel söy­lem ana­li­zi­nin kap­sa­mı­nı oluş­tu­ru­yor. Di­ğer söy­lem ana­liz­le­rin­den fark­lı ola­rak eleş­ti­rel söy­lem ana­li­zi, ta­nım­la ye­tin­me­yip al­ter­na­tif bir çö­züm öne­ri­si sun­ma he­de­fiy­le de dik­kat çe­ki­yor.
Efe, ça­lış­ma­sın­da üç dö­ne­mi ele alı­yor:
1. 28 Şu­bat (1997) sü­re­ci.
2. Şu­bat 2008’de ba­şör­tü­sü ile il­gi­li Ana­ya­sa’da ve YÖK Ka­nu­nu’nda de­ği­şik­lik ön­gö­ren tek­li­fin TBMM’ye su­nul­du­ğu dö­nem.
3. İk­ti­dar­da­ki AKP’ye ka­pat­ma da­va­sı­nın açıl­dı­ğı 2008’in Mart ayı ve mü­tea­kip sü­reç.
Bu dö­nem­le­ri in­ce­ler­ken Efe, dört ga­ze­te­den ya­rar­la­nı­yor: Cum­hu­ri­yet, Hür­ri­yet, Za­man ve Va­kit. Bir bil­gi­sa­yar dil­bi­li­mi prog­ra­mı kul­la­na­rak bu dört ga­ze­te­de en faz­la yer alan kav­ram ve te­rim­le­ri sa­yı­sal ana­li­ze tâ­bi tu­ta­rak sı­nıf­lan­dı­ran Efe, İs­lâm­cı­lık ve la­ik­lik gi­bi kav­ram­la­rın bah­si ge­çen sü­reç­ler­de han­gi bağ­lam­lar­da kul­la­nıl­dı­ğı­nı ele alı­yor. Efe’nin bu ga­ze­te­le­ri seç­me ne­de­ni ise, Hür­ri­yet ile Za­man’ın ti­raj­la­rı­nın yak­la­şık ay­nı ol­ma­sı, Cum­hu­ri­yet ile Va­kit’in fark­lı (kar­şıt) ide­olo­jik uç­lar­da yer alan dar ve mar­ji­nal çev­re­le­rin tem­sil­ci­le­ri ol­ma­la­rı ve ay­nı za­man­da dü­şük ti­raj­la­rı.
“Der­lem ana­li­zi” ola­rak da ta­nım­la­nan me­to­dun (prog­ra­mın) ko­lay­lık­lar sağ­la­mak­la bir­lik­te işin önem­li kıs­mı­nın yi­ne ana­liz­ci­ye düş­tü­ğü­ne dik­ka­ti çe­ken Efe, ha­vuz­da top­la­nan kav­ram­la­rın salt ma­te­ma­tik­sel kom­po­zis­yo­nu­nun pek bir an­lam ifa­de et­me­di­ği­ni vur­gu­la­dı. Bu­na gö­re, Cum­hu­ri­yet ga­ze­te­sin­de “ılım­lı İs­lâm” te­ri­mi­nin sık­lık­la yer al­ma­sı tek ba­şı­na bir an­lam ifa­de et­mi­yor; ana­liz­ci­nin biz­zat met­ne gi­de­rek te­ri­min han­gi çer­çe­ve­de kul­la­nıl­dı­ğı­nı or­ta­ya koy­ma­sı ge­re­ki­yor ki bah­si ge­çen kav­ram ge­nel ola­rak bu ga­ze­te­de olum­suz bir kip için­de kul­la­nıl­mış.
Bu nok­ta­da ni­cel ve ni­tel araş­tır­ma­nın tu­tar­lı bir bi­çim­de bir­lik­te kul­la­nıl­ma­sı­nın öne­mi or­ta­ya çı­kı­yor. Efe de za­ten su­nu­mu­nun iler­le­yen bö­lü­mün­de ama­cı­nın, tez ça­lış­ma­sın­da ni­cel ve ni­tel bo­yu­tu eleş­ti­rel söy­lem ana­li­zi çer­çe­ve­sin­de bir­leş­tir­mek ol­du­ğu­na vur­gu yap­tı. Su­num, me­to­do­lo­ji­ye iliş­kin eleş­ti­rel so­ru­la­rın yö­nel­til­di­ği so­ru-ce­vap fas­lıy­la so­na er­di.

HAVADİS

TÜM HABERLER

EDİTÖRDEN

SEMİNERLER

Vakıf faaliyetlerinin en gelenekseli olan seminerler, her yıl güz ve bahar dönemlerinde gerçekleşiyor.

DETAYLI BİLGİ


BİZİ TAKİP EDİN

Vakfımızın düzenlediği programlardan (seminer, sempozyum, panel, vs.) haberdar olmak için e-posta adresinizi bırakabilirsiniz.