Türkçe SIGN IN

Yazılı Basında İdeolojik Söylemler: Eleştirel Bir Söylem Analizi

İbrahim Efe

20 Mayıs 2010
De­ğer­len­dir­me: Abdullah Ayasun
 
İn­gil­te­re, Lan­cas­ter Üni­ver­si­te­si’nde dil­bi­li­mi ala­nın­da yaptığı dok­to­ra ça­lış­ma­sı­na de­vam eden İb­ra­him Efe, su­nu­mun­da “İs­lâm­cı­lık” ile “la­ik­lik” ara­sın­da­ki mü­ca­de­le­nin dil­bi­lim­sel ve söy­le­me öz­gü özel­lik­le­ri­ni tar­tış­tı. Tez ça­lış­ma­sın­da me­to­do­lo­ji ola­rak eleş­ti­rel söy­lem ana­li­zi­ni kul­la­nan Efe’nin te­mel so­run­sa­lı, her iki ol­gu ara­sın­da­ki iliş­ki­nin ma­hi­ye­ti­ne iliş­kin: İs­lâm­cı­lık ile la­ik­lik ara­sın­da ne tür­den bir iliş­ki söz­ko­nu­su? Bir ça­tış­ma mı yok­sa de­vam eden bir uz­laş­ma mı?
Efe, me­to­do­lo­ji­si­ni açım­la­ma­dan ön­ce “İs­lâm­cı­lık” ve “la­ik­lik” kav­ram­la­rı­na iliş­kin ba­zı ta­nım­lar ak­tar­dı. Bu­na gö­re İs­lâm­cı­lık, “po­li­tik uy­gu­la­ma­la­rın mer­ke­zi­ne İs­lâm’ı yer­leş­tir­mek, her tür­lü prog­ram ve pro­je­nin oda­ğı­na İs­lâm’ı koy­mak; ha­ya­tın her aşa­ma­sın­da İs­lâ­mî olu­şum ve ge­le­nek­le­rin gün­de­lik dav­ra­nış bo­yu­tu­na yan­sı­ma­sı, ak­set­me­si” an­la­mın­da kul­la­nı­lı­yor; la­ik­lik de “bir dev­let ide­olo­ji­si” ola­rak ta­nım­la­nı­yor. Mic­hel Fo­uca­ult bağ­la­mın­da la­ik­lik söy­le­mi ise “sü­rek­li­lik ifa­de eden, ku­rum­lar ara­sın­da iş­lev gö­ren bir ma­ter­yal ve dil­bi­lim­sel uy­gu­la­ma­lar sil­si­le­si”. Bu ta­nım­la­rı ak­tar­dık­tan son­ra Efe, eleş­ti­rel söy­le­min ve eleş­ti­rel ol­ma­nın ne an­la­ma gel­di­ği üze­rin­de dur­du. Bu­na gö­re eleş­ti­rel­lik ve eleş­ti­rel söy­lem, ne­ga­tif an­lam­lan­dır­ma­la­rın öte­sin­de dü­şün­sel iş­le­ve ve de­ğe­re sa­hip. Eleş­ti­rel ol­mak, “olay­la­rı ve şey­le­ri ol­du­ğu gi­bi ka­bul et­me­mek” an­la­mı­na ge­li­yor. “İn­dir­ge­me­ci­li­ğe kar­şı koy­mak; dog­ma­tik iki­li kar­şıt­lık­lar­dan uzak kal­mak; ‘self-ref­lec­ti­ve’ ol­mak; ken­di po­zis­yo­nu­nu eleş­tir­mek; bu­la­nık ik­ti­dar ya­pı­la­rı­nı, ide­olo­ji­le­ri ve güç iliş­ki­le­ri­ni açık hâ­le ge­tir­mek” eleş­ti­rel söy­lem ana­li­zi­nin kap­sa­mı­nı oluş­tu­ru­yor. Di­ğer söy­lem ana­liz­le­rin­den fark­lı ola­rak eleş­ti­rel söy­lem ana­li­zi, ta­nım­la ye­tin­me­yip al­ter­na­tif bir çö­züm öne­ri­si sun­ma he­de­fiy­le de dik­kat çe­ki­yor.
Efe, ça­lış­ma­sın­da üç dö­ne­mi ele alı­yor:
1. 28 Şu­bat (1997) sü­re­ci.
2. Şu­bat 2008’de ba­şör­tü­sü ile il­gi­li Ana­ya­sa’da ve YÖK Ka­nu­nu’nda de­ği­şik­lik ön­gö­ren tek­li­fin TBMM’ye su­nul­du­ğu dö­nem.
3. İk­ti­dar­da­ki AKP’ye ka­pat­ma da­va­sı­nın açıl­dı­ğı 2008’in Mart ayı ve mü­tea­kip sü­reç.
Bu dö­nem­le­ri in­ce­ler­ken Efe, dört ga­ze­te­den ya­rar­la­nı­yor: Cum­hu­ri­yet, Hür­ri­yet, Za­man ve Va­kit. Bir bil­gi­sa­yar dil­bi­li­mi prog­ra­mı kul­la­na­rak bu dört ga­ze­te­de en faz­la yer alan kav­ram ve te­rim­le­ri sa­yı­sal ana­li­ze tâ­bi tu­ta­rak sı­nıf­lan­dı­ran Efe, İs­lâm­cı­lık ve la­ik­lik gi­bi kav­ram­la­rın bah­si ge­çen sü­reç­ler­de han­gi bağ­lam­lar­da kul­la­nıl­dı­ğı­nı ele alı­yor. Efe’nin bu ga­ze­te­le­ri seç­me ne­de­ni ise, Hür­ri­yet ile Za­man’ın ti­raj­la­rı­nın yak­la­şık ay­nı ol­ma­sı, Cum­hu­ri­yet ile Va­kit’in fark­lı (kar­şıt) ide­olo­jik uç­lar­da yer alan dar ve mar­ji­nal çev­re­le­rin tem­sil­ci­le­ri ol­ma­la­rı ve ay­nı za­man­da dü­şük ti­raj­la­rı.
“Der­lem ana­li­zi” ola­rak da ta­nım­la­nan me­to­dun (prog­ra­mın) ko­lay­lık­lar sağ­la­mak­la bir­lik­te işin önem­li kıs­mı­nın yi­ne ana­liz­ci­ye düş­tü­ğü­ne dik­ka­ti çe­ken Efe, ha­vuz­da top­la­nan kav­ram­la­rın salt ma­te­ma­tik­sel kom­po­zis­yo­nu­nun pek bir an­lam ifa­de et­me­di­ği­ni vur­gu­la­dı. Bu­na gö­re, Cum­hu­ri­yet ga­ze­te­sin­de “ılım­lı İs­lâm” te­ri­mi­nin sık­lık­la yer al­ma­sı tek ba­şı­na bir an­lam ifa­de et­mi­yor; ana­liz­ci­nin biz­zat met­ne gi­de­rek te­ri­min han­gi çer­çe­ve­de kul­la­nıl­dı­ğı­nı or­ta­ya koy­ma­sı ge­re­ki­yor ki bah­si ge­çen kav­ram ge­nel ola­rak bu ga­ze­te­de olum­suz bir kip için­de kul­la­nıl­mış.
Bu nok­ta­da ni­cel ve ni­tel araş­tır­ma­nın tu­tar­lı bir bi­çim­de bir­lik­te kul­la­nıl­ma­sı­nın öne­mi or­ta­ya çı­kı­yor. Efe de za­ten su­nu­mu­nun iler­le­yen bö­lü­mün­de ama­cı­nın, tez ça­lış­ma­sın­da ni­cel ve ni­tel bo­yu­tu eleş­ti­rel söy­lem ana­li­zi çer­çe­ve­sin­de bir­leş­tir­mek ol­du­ğu­na vur­gu yap­tı. Su­num, me­to­do­lo­ji­ye iliş­kin eleş­ti­rel so­ru­la­rın yö­nel­til­di­ği so­ru-ce­vap fas­lıy­la so­na er­di.

NEWS

ALL NEWS

EDITOR'S CHOICE

SEMINARS

As the most traditonal activity of BISAV, the courses take place in every fall and spring of a year.

MORE INFO


FOLLOW US

Add your e-mail address here to be informed about our programs (seminars, symposiums, panels, etc.).