English GİRİŞ YAP

Ondokuzuncu Yüzyıl Osmanlı Irak’ında “Şiiliğin Yükselişi”

Faruk Yaslıçimen

2 Ağustos 2010    
De­ğer­len­dir­me: M. Talha Çiçek
 
Mü­nih-Lud­wig Ma­xi­mi­li­an Üni­ver­si­te­si’nde dok­to­ra öğ­ren­ci­si olan Fa­ruk Yas­lı­çi­men, Bil­kent Üni­ver­si­te­si Ta­rih Bö­lü­mü’nde ta­mam­la­dı­ğı “Sun­nism Ver­sus Shi’ism? Ri­se of The Shi’i Po­li­tics and of The Ot­to­man Ap­pre­hen­si­on in La­te Ni­ne­te­enth Cen­tury Iraq” baş­lık­lı yük­sek li­sans te­zin­de Irak böl­ge­sin­de “Şi­i­li­ğin yük­se­li­şi” söy­le­mi­nin ne­ye te­ka­bül et­ti­ği­nin ya­nı­sı­ra Irak’ta ya­şa­yan Şi­i­le­rin ay­nı böl­ge­de ya­şa­yan Sün­ni­ler ve Os­man­lı ida­re­ci­le­ri ile olan kar­ma­şık ili­şik­ler ağı­nın izi­ni sü­rü­yor.
İlk ola­rak, 19. yüz­yı­lın ikin­ci ya­rı­sı­na ka­dar, ge­le­nek­sel­leş­ti­ği var­sa­yı­lan Os­man­lı İm­pa­ra­tor­lu­ğu’­nun Irak po­li­ti­ka­sı­nı ele alan Yas­lı­çi­men, bu po­li­ti­ka­nın 19. yüz­yı­lın ikin­ci ya­rı­sın­dan iti­ba­ren, bil­has­sa son çey­re­ğin­de, ya­şa­nan de­ği­şi­mi an­la­mak ve an­lam­lan­dır­mak açı­sın­dan ol­duk­ça önem­li ol­du­ğu­na işa­ret et­mek­te­dir. Yas­lı­çi­men’in ifa­de et­ti­ği üze­re bu ko­nu­da, böy­le bir ge­le­nek­sel po­li­ti­ka ol­du­ğu­na da­ir dev­let ve­si­ka­la­rın­da açık­ça be­lir­til­miş bir fik­re rast­lan­ma­mak­ta­dır.
İkin­ci ola­rak, Irak’ta­ki Şi­i­le­rin du­ru­mu hak­kın­da li­te­ra­tür­de­ki ba­zı te­mel ka­bul­le­ri tar­tış­ma­ya açan Yas­lı­çi­men, bu bağ­lam­da bir ta­raf­tan Şi­i­le­rin Irak’la olan bağ­lan­tı­sı­nı di­ğer ta­raf­tan da Şii ya­yıl­ma­sı söy­le­mi­nin na­sıl an­la­şıl­ma­sı ge­rek­ti­ği­ne da­ir İn­gi­liz ve Os­man­lı ar­şiv­le­rin­de yap­tı­ğı araş­tır­ma­lar ne­ti­ce­sin­de var­dı­ğı so­nuç­la­rı din­le­yi­ci­ler­le pay­laş­tı.
Yitz­hak Na­kash, Me­ir Lit­vak, Gök­han Çe­tin­sa­ya gi­bi Irak Şi­i­li­ği üze­ri­ne ça­lış­mış aka­de­mis­yen­le­rin tez­le­ri­ni de de­ğer­len­di­ren ko­nuş­ma­cı, bu ya­zar­la­rın Os­man­lı mer­ke­zi­leş­me­si­nin Be­de­vi-Şii ka­bi­le­le­r üze­rin­de­ki te­si­ri­ne ve Irak’ta Şii ya­yıl­ma­sı­na da­ir var­dık­la­rı so­nuç­la­rın, ken­di ça­lış­ma­sı pen­ce­re­sin­den ba­kıl­dı­ğın­da kıs­men doğ­ru ola­bi­le­ce­ği­ni ifa­de et­ti.
Aka­bin­de, Os­man­lı­la­rın var­lı­ğın­dan şüp­he et­me­dik­le­ri Şii ya­yıl­ma­sı kar­şı­sın­da al­dık­la­rı ted­bir­le­rin ne­ler ol­du­ğu­nu an­la­tan Yas­lı­çi­men, bu­na mü­tea­kip bel­ge­ler ve mev­cut bil­gi­ler el­ver­di­ği öl­çü­de Irak’ta Şi­i­ler ile Sün­ni­ler ara­sın­da­ki top­lum­sal iliş­ki­le­re de­ğin­di. Son ola­rak, Os­man­lı dev­le­ti­nin Şi­i­le­re kar­şı kul­lan­dı­ğı res­mî söy­lem ile fii­lî mu­ame­le­si ara­sın­da ay­rım ya­pıl­ma­sı ge­rek­ti­ği so­nu­cu­na ula­şan Yas­lı­çi­men’e gö­re, Os­man­lı­la­rın Şi­i­le­ri “po­tan­si­yel ola­rak sa­da­kat­siz” gör­dük­le­ri, hat­ta Şi­i­le­rin ken­di­le­ri­ne kar­şı düş­man ol­duk­la­rı­nı dü­şün­dük­le­ri doğ­ru­dur. Lâ­kin bu tür­den ka­na­at­ler ge­nel­lik­le Os­man­lı te­baa­sı ol­ma­yan Şi­i­ler için ge­çer­li­dir.
Şii so­ru­nu­nun var­lı­ğı­nı za­man için­de de­ği­şen Os­man­lı bü­rok­ra­tik zih­ni­ye­ti­ne borç­lu ol­du­ğu ger­çe­ği göz ar­dı edil­me­mek­le bir­lik­te Şii so­ru­nu üze­rin­den ku­ru­lan bü­tün bu söy­le­min “ha­ya­lî bir kur­gu” ol­du­ğu­nu id­di­a et­mek de müm­kün de­ğil­dir. Bu ko­nu­da dik­ka­te de­ğer en te­mel hu­sus, “ra­kam­la­rı­nı bil­me­sek de Şi­i­lik ya­yıl­mış ol­ma­lı ama asıl önem­li­si Şi­i­li­ğin ar­tan te­si­ri ve za­ten sa­yı­ca faz­la olan Şi­i­le­rin si­ya­se­ten bir an­lam ifa­de et­me­ye baş­la­ma­sı­dır”.
 

HAVADİS

TÜM HABERLER

EDİTÖRDEN

2024 Güz Programı

Vakıf faaliyetlerinin en gelenekseli olan seminerler, her yıl güz ve bahar dönemlerinde gerçekleşiyor.

DETAYLI BİLGİ


BİZİ TAKİP EDİN

Vakfımızın düzenlediği programlardan (seminer, sempozyum, panel, vs.) haberdar olmak için e-posta adresinizi bırakabilirsiniz.