Türkçe SIGN IN

Ondokuzuncu Yüzyıl Osmanlı Irak’ında “Şiiliğin Yükselişi”

Faruk Yaslıçimen

2 Ağustos 2010    
De­ğer­len­dir­me: M. Talha Çiçek
 
Mü­nih-Lud­wig Ma­xi­mi­li­an Üni­ver­si­te­si’nde dok­to­ra öğ­ren­ci­si olan Fa­ruk Yas­lı­çi­men, Bil­kent Üni­ver­si­te­si Ta­rih Bö­lü­mü’nde ta­mam­la­dı­ğı “Sun­nism Ver­sus Shi’ism? Ri­se of The Shi’i Po­li­tics and of The Ot­to­man Ap­pre­hen­si­on in La­te Ni­ne­te­enth Cen­tury Iraq” baş­lık­lı yük­sek li­sans te­zin­de Irak böl­ge­sin­de “Şi­i­li­ğin yük­se­li­şi” söy­le­mi­nin ne­ye te­ka­bül et­ti­ği­nin ya­nı­sı­ra Irak’ta ya­şa­yan Şi­i­le­rin ay­nı böl­ge­de ya­şa­yan Sün­ni­ler ve Os­man­lı ida­re­ci­le­ri ile olan kar­ma­şık ili­şik­ler ağı­nın izi­ni sü­rü­yor.
İlk ola­rak, 19. yüz­yı­lın ikin­ci ya­rı­sı­na ka­dar, ge­le­nek­sel­leş­ti­ği var­sa­yı­lan Os­man­lı İm­pa­ra­tor­lu­ğu’­nun Irak po­li­ti­ka­sı­nı ele alan Yas­lı­çi­men, bu po­li­ti­ka­nın 19. yüz­yı­lın ikin­ci ya­rı­sın­dan iti­ba­ren, bil­has­sa son çey­re­ğin­de, ya­şa­nan de­ği­şi­mi an­la­mak ve an­lam­lan­dır­mak açı­sın­dan ol­duk­ça önem­li ol­du­ğu­na işa­ret et­mek­te­dir. Yas­lı­çi­men’in ifa­de et­ti­ği üze­re bu ko­nu­da, böy­le bir ge­le­nek­sel po­li­ti­ka ol­du­ğu­na da­ir dev­let ve­si­ka­la­rın­da açık­ça be­lir­til­miş bir fik­re rast­lan­ma­mak­ta­dır.
İkin­ci ola­rak, Irak’ta­ki Şi­i­le­rin du­ru­mu hak­kın­da li­te­ra­tür­de­ki ba­zı te­mel ka­bul­le­ri tar­tış­ma­ya açan Yas­lı­çi­men, bu bağ­lam­da bir ta­raf­tan Şi­i­le­rin Irak’la olan bağ­lan­tı­sı­nı di­ğer ta­raf­tan da Şii ya­yıl­ma­sı söy­le­mi­nin na­sıl an­la­şıl­ma­sı ge­rek­ti­ği­ne da­ir İn­gi­liz ve Os­man­lı ar­şiv­le­rin­de yap­tı­ğı araş­tır­ma­lar ne­ti­ce­sin­de var­dı­ğı so­nuç­la­rı din­le­yi­ci­ler­le pay­laş­tı.
Yitz­hak Na­kash, Me­ir Lit­vak, Gök­han Çe­tin­sa­ya gi­bi Irak Şi­i­li­ği üze­ri­ne ça­lış­mış aka­de­mis­yen­le­rin tez­le­ri­ni de de­ğer­len­di­ren ko­nuş­ma­cı, bu ya­zar­la­rın Os­man­lı mer­ke­zi­leş­me­si­nin Be­de­vi-Şii ka­bi­le­le­r üze­rin­de­ki te­si­ri­ne ve Irak’ta Şii ya­yıl­ma­sı­na da­ir var­dık­la­rı so­nuç­la­rın, ken­di ça­lış­ma­sı pen­ce­re­sin­den ba­kıl­dı­ğın­da kıs­men doğ­ru ola­bi­le­ce­ği­ni ifa­de et­ti.
Aka­bin­de, Os­man­lı­la­rın var­lı­ğın­dan şüp­he et­me­dik­le­ri Şii ya­yıl­ma­sı kar­şı­sın­da al­dık­la­rı ted­bir­le­rin ne­ler ol­du­ğu­nu an­la­tan Yas­lı­çi­men, bu­na mü­tea­kip bel­ge­ler ve mev­cut bil­gi­ler el­ver­di­ği öl­çü­de Irak’ta Şi­i­ler ile Sün­ni­ler ara­sın­da­ki top­lum­sal iliş­ki­le­re de­ğin­di. Son ola­rak, Os­man­lı dev­le­ti­nin Şi­i­le­re kar­şı kul­lan­dı­ğı res­mî söy­lem ile fii­lî mu­ame­le­si ara­sın­da ay­rım ya­pıl­ma­sı ge­rek­ti­ği so­nu­cu­na ula­şan Yas­lı­çi­men’e gö­re, Os­man­lı­la­rın Şi­i­le­ri “po­tan­si­yel ola­rak sa­da­kat­siz” gör­dük­le­ri, hat­ta Şi­i­le­rin ken­di­le­ri­ne kar­şı düş­man ol­duk­la­rı­nı dü­şün­dük­le­ri doğ­ru­dur. Lâ­kin bu tür­den ka­na­at­ler ge­nel­lik­le Os­man­lı te­baa­sı ol­ma­yan Şi­i­ler için ge­çer­li­dir.
Şii so­ru­nu­nun var­lı­ğı­nı za­man için­de de­ği­şen Os­man­lı bü­rok­ra­tik zih­ni­ye­ti­ne borç­lu ol­du­ğu ger­çe­ği göz ar­dı edil­me­mek­le bir­lik­te Şii so­ru­nu üze­rin­den ku­ru­lan bü­tün bu söy­le­min “ha­ya­lî bir kur­gu” ol­du­ğu­nu id­di­a et­mek de müm­kün de­ğil­dir. Bu ko­nu­da dik­ka­te de­ğer en te­mel hu­sus, “ra­kam­la­rı­nı bil­me­sek de Şi­i­lik ya­yıl­mış ol­ma­lı ama asıl önem­li­si Şi­i­li­ğin ar­tan te­si­ri ve za­ten sa­yı­ca faz­la olan Şi­i­le­rin si­ya­se­ten bir an­lam ifa­de et­me­ye baş­la­ma­sı­dır”.
 

NEWS

ALL NEWS

EDITOR'S CHOICE

SEMINARS

As the most traditonal activity of BISAV, the courses take place in every fall and spring of a year.

MORE INFO


FOLLOW US

Add your e-mail address here to be informed about our programs (seminars, symposiums, panels, etc.).