Kendi Metinleriyle Osmanlı Tarihi , 2005, 71 sayfa.
BSV Notlar Serisinin üçüncüsü Türkiye Araştırmaları Merkezi tarafından "Kendi Metinleri ile Osmanlı Tarihi" başlığı ile yayınlandı.
“İnsanların övdüğü fakat okumadığı kitaplar” olarak tanımlanan klasik eserler kategorisinde değerlendirilen ve dönemindeki olayları günümüze aktaran birinci el kaynak niteliğini haiz kronikler, tarihimiz ve toprağımızla ilgilenenlerin aşina olmaları gereken zengin bir entelektüel mirastır.
Bu mirasa aşinalığı önemseyen Türkiye Araştırmaları Merkezi; küçük fakat istikrarlı bir çekirdek ekip ile hem Kendi Metinleriyle Osmanlı Tarihini tespit ve tasvir ederek değerlendirmek, hem de bu sayede Osmanlılar ve onların gerçek dünyası hakkında birinci elden dolaysız bilgilere ulaşmak amacıyla Mart 2002 yılında -Aralık 2004’e kadar aylık periyotta olmak üzere toplamda XXXII oturum süren- Kronik Okumaları programını başlatmıştı.
Bu çalışma; müselsel ve muttasıl bir surette olmak üzere, oturumlarımız esnasında okuyup tartışmış olduğumuz,kendidöneminin siyasî, sosyal, ekonomik ve kültürel özelliklerini yansıtan toplam otuz altı kronikten otuz iki tanesine ilişkin özet değerlendirmelerimizi içermektedir. Elinizdeki çalışmada; ilk Osmanlı tarihlerinin yazılmaya başlandığı XV. yüzyıldan XX. yüzyıla kadar olan dönem içerisinde gerek resmî, gerek gayri resmî olarak kaleme alınmış ve bazısı Osmanlı’nın kuruluşundan başlayıp müellifin yaşadığı döneme kadar vuku bulan olayları, bazısı ise sadece müellifin kendi döneminde gerçekleşen olayları içeren pek çok kroniğin özet değerlendirmesine yer verilmiştir.
Kronik seçiminde dikkat ettiğimiz bir özellik, yazım türlerinin farklı olmasıdır. Böylece, beş yüzyıllık bir dönemde hem Osmanlı tarih yazıcılığının gelişimini görme, hem de birbirinden farklı amaçlarla kaleme alınmış Osmanlı tarihi kaynaklarının sunduğu bilgileri mukayese etme imkanı bulduk.
Bu bağlamda, konusu ve dönemi itibariyle, ilk Osmanlı kronikleri olarak kabul edilen Aşıkpaşaoğlu Tarihi ve Oruç Beğ Tarihi gibi hanedanın soyunu ve Osmanlı Devleti’nin kuruluşunu konu edinen -daha sonraki yüzyıllarda yazılmış Netayic’ül Vukuat, Tâcü’t-Tevârih ve Tevârih-i Âl-i Osman da Osmanlı Devleti’nin kuruluş devrinin temel kaynaklarındankabul edilmektedir- ve müelliflerinin yaşadığı döneme kadar vuku bulan olayları ihtiva eden eserlerin yanı sıra, Topçular Katibi Abdülkadir Efendi Tarihi, Tedbirat-ı Pesendide ve Tarih-i Gılmanî gibi sadece kendi döneminin olaylarını aktaran kroniklere de yer verilmiştir. Yazım türü itibariyle de; Nüshatü’s-Selâtin, Asafnâme, Koçi Bey Risalesi, Düstur’ül-Amel ve Kitab-ı Müstetab gibi siyasetnâme, nasihatnâme, ıslahatnâme türündeki eserlerden, Tarih-i Ebu’l-Feth, Gazavât-ı Sultan Murad b. Mehemmed Han, Selimnâme gibi yalnız bir sultanın veya başarılı bir vezir, paşa veya kumandanın savaş ve seferlerini konu edinen gazavatnâme ve fetihnâme tarzında yazılmış eserlere, Berber Bedirî’nin Günlüğü, Georg Oğulukyan’ın Ruznâmesi ve III. Selim’in Sırkâtibi Ahmet Efendi’nin Ruznâmesi gibi günlük türündeki eserlerden, XVIII. yüzyıldan itibaren gelişen resmî tarih yazıcılığının ilk örneği olarak kabul edilen Naima Tarihi, Vasıf Tarihi ve Çeşmî-zâde Tarihi gibi vekayinâme türünde eserlere kadar birçok kronik değerlendirilmiştir. Yine bu çalışmada okuyup tartıştığımız kronikler arasında; Telhisü’l-Beyan fî Kavanin-i Âl-i Osman adını taşıyan bir XVII. yüzyıl kanunnâmesi, Osmanlı tarihini Bizans kaynaklarını kullanmak suretiyle anlatan Bizans Söylenceleriyle Osmanlı Tarihi: Tarih-i Âl-i Osman adlı eser, Feth-i Celîl-i Kostantiniyye ve Abdi Tarihi gibi tek bir olayı ve İstanbul’un Uzun Dört Yılı gibi yalnız bir şehrin belli dönemdeki hadiselerini konu edinen eserler de bulunmaktadır. Burada son olarak dikkat çekeceğimiz bir husus, çalışmamızda yer alan kroniklerin yüzyıl sırasına göre sıralanmış olmasıdır.
Kronik Okumalarıprogramı tamamlanmış bulunsa da, Tarih Okumaları üst başlığıyla başlattığımız programımız yoluna devam ediyor. Bu yeni programda, tematik olarak seçtiğimiz bazı konular çerçevesinde tartışmalarımızı sürdürüyoruz. Osmanlı Devleti’nin Kuruluş Tartışmaları olarak belirlediğimiz ilk tematik toplantı serimiz, Ocak 2005’te başlayıp Haziran 2005’te bitti. Bu çalışmamızın özet değerlendirmeleri de, BSV Notlar -4 olarak yayınlandı. Bu program da, Kronik Okumalarının bereketlerinden biriydi hiç şüphesiz. Bugünlerde başlamış olduğumuz ikinci tematik toplantılar serimiz ise, Osmanlı’dan Günümüze Türkiye’de İskan ve Nüfus Politikaları başlığını taşımaktadır.
