English GİRİŞ YAP

Modern Mimaride Geleneksel Osmanlı Mimari Algısı (1909-1931)

Yavuz Sezer

5 Kasım 2007         
De­ğer­len­dir­me: Hatice Çolak Yentürk
 
Me­de­ni­yet in­şa eden her top­lu­mun mi­ma­rî eser­le­ri­ni, o top­lu­mun var­lık ve va­rol­ma­yı id­rak, du­yuş ve ya­şa­yı­şı­nın for­ma dö­kül­müş ha­li ola­rak gör­mek müm­kün­dür. Tür­ki­ye Araş­tır­ma­la­rı Mer­ke­zi Tez/Ma­ka­le su­num­la­rı­nın el­li al­tın­cı­sın­da nev-i şa­hı­sı­na mün­ha­sır bir “mi­ma­rî form” üret­miş Os­man­lı top­lu­mun­dan Cum­hu­ri­yet’e ge­çiş­te bu ta­rih­sel mi­ma­rî mi­ra­sın al­gı­la­nı­şı­nı ve iz­le­ri­ni, 2005 yı­lın­da Bo­ğa­zi­çi Üni­ver­si­te­si Ta­rih Bö­lü­mü’nde ta­mam­lan­mış “The Per­cep­ti­on of Tra­di­tio­nal Ot­to­man Do­mes­tic Arc­hi­tec­tu­re as a Ca­te­gory of His­to­ric He­ri­ta­ge and as a So­ur­ce of Ins­pi­ra­ti­on for Arc­hi­tec­tu­ral Prac­ti­ce (1909-1931) [Ge­le­nek­sel Os­man­lı mi­ma­ri­si­nin, bir ta­rih­sel mi­ras ka­te­go­ri­si ve mi­ma­rî pra­tik için esin kay­na­ğı ola­rak al­gı­la­nı­şı (1909-1931)]” baş­lık­lı yük­sek li­sans te­zi çer­çe­ve­sin­de Ya­vuz Se­zer ile tar­tış­tık.
Se­zer te­zin­de, Se­dad Hak­kı El­dem ta­ra­fın­dan 1932’den iti­ba­ren ge­liş­ti­ri­len “mo­dern mil­lî ko­nut pro­je­si” ça­lış­ma­la­rı­nın te­mel­le­ri­ni in­ce­le­mek­te­dir. Bu alan­da ya­zan Si­bel Boz­do­ğan’a gö­re, mes­ken mi­ma­ri­si­ne dö­nüş, Cum­hu­ri­yet ida­re­si­nin ilk yıl­la­rın­da faz­la­ca Os­man­lı/İs­lâ­mî çağ­rı­şım­la­rı olan Os­man­lı anıt­sal mi­ma­ri­si­nin terk edil­me­si üze­ri­ne, ye­ri­ne sa­kın­ca­sız ve mil­lî bir mi­ma­ri­nin ge­liş­ti­ril­me­si ih­ti­ya­cı bağ­la­mın­da ma­ni­dar­dır, zi­ra Sul­tan’ın ca­mi­si, sa­ra­yı ve tür­be­sin­den fark­lı ola­rak ev, hal­kı yan­sı­tır. An­cak Se­zer’in araş­tır­ma­la­rı ona bu pro­je­nin fi­kir ba­ba­sı­nın El­dem ol­ma­dı­ğı­nı gös­te­re­cek ve in­ce­le­di­ği 1910/1920’ler­den iti­ba­ren ko­nu­yu ele alan sü­re­li ya­yın­lar ve ki­tap­lar, El­dem’in or­ta­ya koy­du­ğu mo­dern mil­lî mi­ma­ri ti­po­lo­ji­si­nin, Cum­hu­ri­yet dev­ri res­mî dev­let po­li­ti­ka­sı­nın de­ğil, da­ha ön­ce­si­nin ürü­nü ol­du­ğu­nu ka­nıt­la­ya­cak­tır.
Tez­de, El­dem’i ha­zır­la­yan li­te­ra­tür ve so­mut ha­liy­le es­ki ge­le­nek­sel mi­ma­ri­yi in­ce­le­me, ru­hu­nu keş­fet­me, özel­lik­le­ri­ni or­ta­ya koy­ma ve on­dan ye­ni ve mil­lî mi­ma­ri­mi­zi ge­liş­tir­me ha­re­ke­ti araş­tı­rıl­mak­ta­dır. Se­zer’e gö­re XIX. yüz­yı­lın or­ta­la­rın­dan iti­ba­ren, cad­de ge­niş­let­me­le­ri, yan­gın yer­le­ri gi­bi bü­yük çap­lı kent­sel mü­da­ha­le­ler­le eş­za­man­lı ve faz­la­ca Ba­tı mi­ma­ri­si­nin et­ki­siy­le şe­kil­le­nen ge­le­nek­sel ah­şap mi­ma­ri, öz­gün­lü­ğü­nü kay­bet­me­ye yüz tut­muş­tu. Kent do­ku­sun­da­ki bu ta­rih­sel ko­pu­şun bir so­nu­cu ola­rak za­ma­nın nes­lin­de “Es­ki ma­hal­le­le­ri­miz/ev­le­ri­miz kay­bo­lu­yor!” en­di­şe­si be­lir­miş­ti. Or­ta sı­nı­fın, geç­mi­şi kur­tar­ma­ya yö­ne­lik sor­gu­suz ta­rih an­la­yı­şı, bu sı­nı­fın, ken­di­ni mek­tep­li mi­mar­la­ra in­şa et­tir­di­ği mil­lî ve kul­la­nış­lı mes­ken ile tem­sil ve zevk sa­hi­bi ol­du­ğu­nu bu yol­la teş­hir kay­gı­sı ile bir­le­şe­rek Se­zer’in araş­tır­ma­la­rı­na ko­nu et­ti­ği li­te­ra­tü­rü ha­zır­la­mış­tır.
1873’te­ki Vi­ya­na ser­gi­si için ha­zır­la­nan Os­man­lı mi­mar­lık ta­ri­hi ki­ta­bın­da ve 1906’da Mi­mar Ke­ma­let­tin’in ha­zır­la­dı­ğı uzun ma­ka­le­de mes­ken mi­ma­ri­si hak­kın­da tek bir ke­li­me yok­ken, Ce­lal Esad’ın ve Al­man bir mü­hen­dis-mi­ma­rın 1909’da yaz­dı­ğı eser­ler­le mes­ken mi­ma­ri­si tar­tış­ma­la­rı­na baş­la­na­cak­tır. Dö­ne­min res­sam­la­rı­nın ve ti­yat­ro­da Mu­sa­hip­za­de Ce­lal’in eser­le­ri, Hü­se­yin Ze­kai Pa­şa’nın 1912’de mi­ma­rî mi­ra­sı­mız üze­ri­ne yaz­dı­ğı ve için­de es­ki mes­ken­le­rin mü­ze­ler­de ser­gi­len­me­si ve bu işin uz­man­la­rın­ca in­ce­len­me­si ih­ti­ya­cın­dan bah­set­ti­ği Mü­bec­cel Ha­zi­ne­ler ki­ta­bı, Türk oca­ğı çev­re­sin­de bu yıl­lar­dan iti­ba­ren ko­nu­ya de­ği­nen ve te­kem­mül et­mek şar­tıy­la bu ev­le­rin mu­ha­fa­za­sı­nı sa­vu­nan Yah­ya Ke­mal, Tev­fik Nu­ret­tin gi­bi ya­zar­la­rın ça­lış­ma­la­rı Se­zer için baş­lı­ca baş­vu­ru kay­nak­la­rı­dır. 1918’de bir Ma­car mi­mar ilk de­fa ye­ni­den can­lan­dır­ma fik­rin­den açık­ça bah­se­de­cek­tir. Ben­zer ya­zı­lar bu yıl­lar­dan iti­ba­ren Mil­lî Mec­mu­a’da da faz­la­ca yer tut­ma­ya baş­la­mak­tay­dı. Ce­lal Esad’ın 1928’de yaz­dı­ğı ki­ta­ba ve Res­sam Ho­ca Ali Rı­za’ya de­ği­nen Se­zer, Ho­ca Ali Rı­za’nın es­ki cum­ba­lı ah­şap ev­ler te­ma­sı­nı baş­la­tan ve en faz­la kul­la­nan res­sam ola­rak öne çık­tı­ğı­nı söy­le­di.
Te­zin te­mel me­se­le­le­ri, mes­ken mi­ma­ri­si­nin Os­man­lı ge­nel mi­ma­ri­si ya­nın­da na­sıl bir yer tut­tu­ğu, in­ce­le­nen li­te­ra­tü­rün ne ka­dar bu es­ki ev­le­ri mi­mar­lık ta­ri­hi­nin bir ob­je­si ola­rak tas­vir edip, ne ka­dar ye­ni mil­lî mi­ma­ri­miz için mo­del ola­rak gör­dü­ğü (bu tas­vir ve mo­del al­ma 1910’dan 20’le­rin son­la­rı­na doğ­ru ar­tan bir çiz­gi­de sey­ret­miş­tir), mes­ken mi­ma­ri­si­nin alt ka­te­go­ri­le­ri­nin na­sıl an­lam­lan­dı­rıl­dı­ğı; ya­ni sa­ray, ko­nak, sı­ra­dan in­san­la­rın ev­le­ri ve köy ev­le­ri ka­te­go­ri­le­ri­ne, hi­ye­rar­şik bir açı­dan na­sıl ba­kıl­dı­ğı ve in­ce­le­di­ği dö­ne­min en çok ya­zan ve en mü­mes­sil fi­gür­le­ri olan Sü­heyl Ün­ver ve Rı­fat Os­man’ın or­ta sı­nıf mi­ma­ri­si ara­yı­şı için­de bu­lu­nup bu­lun­ma­dık­la­rı mev­zu­la­rı­dır. (Bu isim­le­rin ya­lı ve köşk­le­ri in­ce­le­yip mu­ta­vas­sıt ev­le­re vur­gu yap­ma­sı­na ba­kı­lır­sa Se­zer’e gö­re ya­pıl­mak is­te­nen bel­ki de aris­tok­ra­tik mi­ma­rî­nin in­cel­miş­li­ği­ni mu­ta­vas­sıt ev­le­re ta­şı­ma kay­gı­sı­dır.)
Su­nu­mu­nu slayt gös­te­ri­siy­le de­vam et­ti­ren Se­zer, iş­le­di­ği es­ki ev ör­nek­le­ri­ni bel­ge­ler, fo­toğ­raf­lar ve re­sim­ler­le gör­sel­leş­tir­di. So­ru ve din­le­yi­ci­le­rin kat­kı­la­rıy­la ni­ha­ye­te eren su­nu­mun son de­re­ce il­ginç ve ve­rim­li geç­ti­ği­ni be­lirt­me­li­yiz.

HAVADİS

TÜM HABERLER

EDİTÖRDEN

2024 Güz Programı

Vakıf faaliyetlerinin en gelenekseli olan seminerler, her yıl güz ve bahar dönemlerinde gerçekleşiyor.

DETAYLI BİLGİ


BİZİ TAKİP EDİN

Vakfımızın düzenlediği programlardan (seminer, sempozyum, panel, vs.) haberdar olmak için e-posta adresinizi bırakabilirsiniz.