English GİRİŞ YAP

Osmanlı’da Denizcilik

Yusuf Alperen Aydın

4 Şubat 2008                
De­ğer­len­dir­me: Cumhur Ersin Adıgüzel
 
Bi­lim ve Sa­nat Vak­fı Tür­ki­ye Araş­tır­ma­la­rı Mer­ke­zi ta­ra­fın­dan dü­zen­le­nen Tez-Ma­ka­le Su­num­la­rı prog­ra­mı­na Şu­bat ayın­da, İs­tan­bul Üni­ver­si­te­si Ta­rih Bö­lü­mü’nde “Os­man­lı’da De­niz” baş­lı­ğıy­la ta­mam­la­dı­ğı dok­to­ra te­zi ile Yu­suf Al­pe­ren Ay­dın ko­nuk ol­du.
Tez baş­lı­ğı ol­duk­ça ge­niş bir şe­kil­de dü­şü­nül­me­ye mü­sa­it ise de, esas iti­ba­riy­le Ay­dın’ın te­zi, kal­yon öze­lin­de 18. asır­da Os­man­lı de­niz­ci­li­ği­nin ge­çir­di­ği dö­nü­şü­mü in­ce­le­mek­te ve kal­yo­nun in­şa sü­re­ci­ni de ele ala­rak, ke­res­te ke­si­min­den kal­yo­nun de­ni­ze in­di­ri­lip içe­ri­si­ne as­ker yer­leş­ti­ri­le­ne de­ğin ge­çen sü­re­cin hi­kâ­ye­si­ni ver­mek­te­dir.
Ay­dın’ın te­zi­ne gö­re 1701 ta­rih­li Bah­ri­ye Ka­nun­na­me­si, Os­man­lı de­niz­ci­li­ği için ye­ni bir dö­ne­min baş­lan­gı­cı ol­muş­tur. Bu dö­nem­de Os­man­lı’nın de­niz­ci­lik ala­nın­da yap­tı­ğı dü­zen­le­me­le­rin bir dev­let po­li­ti­ka­sı ola­rak sür­dü­rül­dü­ğü­nü ifa­de eden Ay­dın, bir­bi­ri­ni ta­kip eden pa­di­şah­la­rın uy­gu­la­ma­la­rı­nın bu du­ru­mu des­tek­ler ma­hi­yet­te ol­du­ğu­nu be­lirt­ti. II. Mus­ta­fa ve II­I. Ah­med dö­nem­le­rin­de de bir­ta­kım dü­zen­le­me­ler ya­pıl­ma­sın­dan ha­re­ket­le, bah­ri­ye­nin Os­man­lı ta­ra­fın­dan önem­li gö­rü­len bir alan ol­du­ğu­na ve ka­dır­ga­dan kal­yo­na ge­çen Os­man­lı’nın do­nan­ma­sı üze­rin­de önem­le dur­muş ol­du­ğu­na dik­kat çek­ti.
Baş­ta ar­şiv bel­ge­le­ri ol­mak üze­re ça­lış­ma­sı bo­yun­ca kul­lan­dı­ğı kay­nak­lar­da rast­la­dı­ğı kal­yon­la­rı is­men te­ker te­ker or­ta­ya çı­kar­ma­ya ça­lış­tı­ğı­nı ifa­de eden Ay­dın, her bir kal­yo­nun yak­la­şık on beş-yir­mi se­ne bo­yun­ca kul­la­nım­da kal­dı­ğı­nı be­lirt­ti. Kal­yon­la­rın, ön­ce­le­ri kap­tan­la­rı­nın isim­le­riy­le, bir sü­re son­ra ta­şı­dık­la­rı fi­gür­ler­le, da­ha son­ra­la­rı ise müs­ta­kil ola­rak isim­len­di­ril­dik­le­ri­ni ifa­de et­ti.
1701 ta­rih­li Bah­ri­ye Ka­nun­na­me­siy­le bir­lik­te ya­pı­lan dü­zen­le­me­ler ile Os­man­lı do­nan­ma­sın­da gö­rü­len ye­ni­lik­le­re te­mas eden Ay­dın, kal­yon tür­le­ri ve ni­te­lik­le­ri hak­kın­da bil­gi­ler ver­di. Kal­yo­nun, Os­man­lı do­nan­ma­sın­da bir tür üst baş­lı­ğı ifa­de et­ti­ği­ni ve ne­re­dey­se bü­tün yel­ken­li ge­mi­ler için kul­la­nıl­dı­ğı­nı be­lirt­ti ve üç di­rek­li bir ge­mi tü­rü olan “ka­ra­ve­le”nin bel­ge­ler­de “ka­ra­ve­le kal­yon” ola­rak isim­len­di­ril­di­ği­ni bu du­ru­ma ör­nek ola­rak gös­ter­di.
Kal­yon­la­rın in­şa edil­dik­le­ri me­kân­la­rın ba­şın­da İs­tan­bul’da­ki Ter­sa­ne-i Âmi­re gel­mek­tey­ken, Mi­dil­li ve Si­nop gi­bi li­man şe­hir­le­rin­de de kal­yon in­şa edil­mek­tey­di. Kal­yon ya­pım ma­li­yet ve sü­re­le­ri, kal­yo­nun öl­çü­le­ri­ne gö­re de­ğiş­mek­tey­di. Kal­yon sa­yı­la­rıy­la il­gi­li ba­zı bil­gi­ler de ve­ren Ay­dın, bu sa­yı­la­rın de­niz gü­cü­nün be­lir­len­me­si için ke­sin bir fi­kir ve­re­me­ye­ce­ği ka­na­atin­de ol­du­ğu­nu ifa­de et­ti. Kal­yon­da en önem­li vu­ru­cu kuv­vet olan top sa­yı­sı ve kal­yon mü­ret­te­ba­tı, kal­yo­nun bü­yük­lü­ğü­ne gö­re de­ği­şik­lik gös­ter­mek­tey­di. Kal­yon­la­ra, kal­yon­da­ki top sa­yı­sıy­la oran­tı­lı ola­rak ba­rut ve­ril­mek­tey­di; bu ise kal­yon isim­le­ri­ne gö­re ger­çek­leş­ti­ril­mek­tey­di. Kal­yon, sa­de­ce sa­vaş için de­ğil, ay­nı za­man­da mü­him­mat ta­şı­mak ama­cıy­la da kul­la­nıl­mak­tay­dı. Bu dö­nem­de, dev­le­tin biz­zat ken­di­si ta­ra­fın­dan in­şa edi­len kal­yon­la­rın ya­nı sı­ra kal­yon tüc­car­la­rı ta­ra­fın­dan ya­pı­lan kal­yon­lar da dev­let ta­ra­fın­dan sa­tın alın­mak­tay­dı. Ay­rı­ca Rus­lar­dan da dört kal­yon alın­mış­tır.
Kal­yo­na ge­çiş­le bir­lik­te yel­ken be­zi ve len­ge­re du­yu­lan ih­ti­ya­cın art­tı­ğı­na işa­ret eden Ay­dın, ön­ce­le­ri bu mal­ze­me­le­rin Fran­sız ve İn­gi­liz­ler­den sa­tın alı­na­rak ih­ti­ya­cın kar­şı­lan­dı­ğı­nı be­lirt­ti. Bir sü­re son­ra ku­ru­lan bir bez­ha­ne ile yel­ken be­zi ih­ti­ya­cı­nın, Dö­küm­cü Ali Us­ta adın­da bir dö­küm­cü us­ta­sı ta­ra­fın­dan yak­la­şık sek­sen kan­tar­lık bir len­ger dö­kül­me­si ile de len­ger ih­ti­ya­cı­nın Os­man­lı’nın ken­di­si ta­ra­fın­dan kar­şı­lan­ma­ya baş­lan­dı­ğı­nı ifa­de et­ti.
Ça­lış­ma­sı­nı da­yan­dır­dı­ğı kay­nak­lar hak­kın­da bil­gi­ler ve­ren Ay­dın, baş­ta ar­şiv bel­ge­le­ri ve kro­nik­ler ol­mak üze­re ça­lış­ma­sın­da kul­lan­dı­ğı mal­ze­me hak­kın­da bil­gi­ler ve­rir­ken, söz ko­nu­su alan­da araş­tır­ma ya­pan/ya­pa­cak araş­tır­ma­cı­lar için de ça­lış­ma­sı bo­yun­ca edin­di­ği bi­ri­ki­mi ak­tar­dı.
Ay­dın, ça­lış­ma­sın­da ka­dır­ga ile kal­yon ara­sın­da­ki fark­lı­lık­la­rı in­ce­le­me ko­nu­su et­me­mek­le bir­lik­te, su­num son­ra­sın­da ken­di­si­ne yö­nel­ti­len so­ru­lar­la Os­man­lı de­niz­ci­li­ği­nin kal­yo­na ge­çiş ön­ce­sin­de­ki du­ru­mu hak­kın­da bir­ta­kım bil­gi­ler de ver­di. Prog­ram, ka­tı­lım­cı­la­rın so­ru ve kat­kı­la­rıy­la so­na er­di.

HAVADİS

TÜM HABERLER

EDİTÖRDEN

2024 Güz Programı

Vakıf faaliyetlerinin en gelenekseli olan seminerler, her yıl güz ve bahar dönemlerinde gerçekleşiyor.

DETAYLI BİLGİ


BİZİ TAKİP EDİN

Vakfımızın düzenlediği programlardan (seminer, sempozyum, panel, vs.) haberdar olmak için e-posta adresinizi bırakabilirsiniz.