English GİRİŞ YAP

Hatıralarla Yakın Tarih-8: Samet Ağaoğlu Babamın Arkadaşları

5 Aralık 2008 
De­ğer­len­dir­me: F. Samime İnceoğlu
 
Ya­kın dö­nem Türk si­ya­set ta­ri­hi­nin bu­gün hâ­lâ yüz­le­ri­ni unut­ma­dı­ğı isim­ler var­dır. De­mok­rat Par­ti’de ba­kan­lık ve baş­ba­kan yar­dım­cı­lı­ğı ya­pan, 1960 İh­ti­la­li’nde İm­ra­lı’da yar­gı­la­nan, mü­eb­bet ha­pis ce­za­sı­na hü­küm gi­yen, 1964’te­ki af­la tah­li­ye edi­len Sa­met Ağa­oğ­lu (1909-1982) bu isim­ler­den bi­ri. S. Ağa­oğ­lu, yal­nız Türk si­ya­se­tin­de­ki ye­ri ci­he­tin­den de­ğil yaz­dı­ğı eser­le­ri ile de dü­nü bu­gü­ne bil­dik/ta­nı­dık kı­lan bir isim. Ge­rek ha­tı­ra ge­rek si­ya­si gün­lük ve in­ce­le­me tü­rü ya­zı­la­rı ile bi­ze ya­kın ta­ri­hin olay­la­rı­nı, si­ya­set ve fi­kir er­ba­bı­nı, bi­lin­me­yen yüz­le­riy­le can­lı bi­rer por­tre ola­rak ak­tar­mak­ta­dır. Bun­da, hiç şüp­he­siz, Ah­met Ağa­oğ­lu’nun oğ­lu ol­ma­sı­nın pa­yı bü­yük­tür.
Türk­çü­lü­ğü ve li­be­ral dü­şün­ce­yi sa­vu­nan Ah­met Ağa­oğ­lu (1869-1939) ya­kın ta­ri­hin önem­li si­ma­la­rın­dan; ya­zar ve si­ya­set­çi. İt­ti­hat ve Te­rak­ki dö­ne­min­de ak­tif si­ya­se­tin için­de ye­ra­lan A. Ağa­oğ­lu, Türk­çü­lük ha­re­ke­ti­nin ve Türk Ocak­la­rı­nın ön­cü isim­le­rin­den. Cum­hu­ri­yet’in ilk yıl­la­rın­da II. ve II­I. Mec­lis’te mil­let­ve­kil­li­ği ya­pan A. Ağa­oğ­lu, çok par­ti­li sis­te­me ge­çiş ça­ba­la­rı­nın bir so­nu­cu ola­rak ku­ru­lan Ser­best Cum­hu­ri­yet Fır­ka­sı’nın da ku­ru­cu­la­rın­dan.
Ha­tı­ra­lar­la Ya­kın Ta­rih Oku­ma­la­rı’nın 8. top­lan­tı­sın­da öy­kü, in­ce­le­me, anı tü­rün­de eser­ler ka­le­me alan Sa­met Ağa­oğ­lu’nun, I. Meş­ru­ti­yet yıl­la­rı­nın so­nun­da baş­la­yan, mü­ta­re­ke, mil­li mü­ca­de­le ve ni­ha­ye­tin­de Cum­hu­ri­yet’in ila­nı ve in­kı­lap­lar­la ne­ti­ce­le­nen bir ta­ri­hî sü­reç­te si­ya­sî ve il­mî fa­ali­yet­le­rin için­de bu­lu­nan ba­ba­sı­nın ar­ka­daş­la­rı­nı ken­di zih­nin­de yer et­tik­le­ri özel­lik­le­ri ile ak­tar­dı­ğı Ba­ba­mın Ar­ka­daş­la­rı ad­lı ki­ta­bı üze­ri­ne ko­nuş­tuk.
1956, 1958 ve 1969 ol­mak üze­re üç ay­rı bas­kı­sı bu­lu­nan ve her bas­kı­sın­da ye­ni isim­ler ek­le­di­ği ese­rin­de S. Ağa­oğ­lu, her bi­ri Türk ta­ri­hi­ne muh­te­lif ba­kım­lar­dan gir­miş, ya­kın­dan ta­nı­dı­ğı ba­zı in­san­la­rın re­sim­le­ri­ni, yal­nız ken­din­de bı­rak­tık­la­rı iz­ler­den iba­ret ola­rak çiz­di­ği­ni be­lir­ti­yor. S. Ağa­oğ­lu’na gö­re bu isim­ler­le il­gi­li hak­sız hü­küm­ler ve­ril­miş, “sırf ce­mi­yet­te mev­ki sa­hi­bi ol­duk­la­rı için” iyi ve­ya kö­tü di­ye ta­nın­mış­lar­dı. Ya­za­rın ama­cı “mem­le­ket po­li­ti­ka ha­ya­tı­nı aşa­ğı yu­ka­rı ya­rım yüz­yıl ör­müş bu in­san­la­rın bir­ço­ğu”nu “bir bü­yük tab­lo­nun çer­çe­ve­si için­de ve her bi­ri ken­di ye­rin­de ve kö­şe­sin­de, ama ay­nı ka­de­rin, ar­ka­daş­lık ka­de­ri­nin bi­rer hal­ka­la­rı ha­lin­de” (İle­ti­şim, 1998, s. 9-14) sun­mak­tır.
Ki­tapta Gö­kalp’ten Ak­çu­ra ve Hü­se­yin­za­de Ali’ye, Ömer Na­ci’den Ham­dul­lah Sup­hi’ye, Ce­lal Sa­hir’den Tu­na­lı Hil­mi ve M. Emin Yur­da­kul’a, Top­çu İh­san’dan Ali Çe­tin­ka­ya ve Re­şit Ga­lip’e, Dr. Na­zım’dan Ka­ra Ke­mal’e, Re­cep Pe­ker’den Fu­at Kö­rü­lü’ye, Ha­li­de Edip’ten Ab­dul­lah Cev­det ve Hü­se­yin Ca­hit’e ka­dar bir­çok önem­li si­ma­nın fi­zik­sel ve fıt­ri özel­lik­le­ri ve bun­lar öze­lin­de dö­ne­min önem­li olay­la­rı ak­ta­rı­lı­yor. Ab­dül Re­şit, Se­yit Ta­hir, Ha­lim Sa­bit, Nu­ri Pa­şa, Esat Işık, Kars­lı İb­ra­him Ci­han­gir Ay­dın, Tev­fik Ha­di, Akil Muh­tar Öz­den, Hay­dar Rı­fat, Mem­duh Esen­dal ve an­ne­si Si­ta­re Ha­nım da eser­de an­la­tı­lan ki­şi­ler­den.
Bu isim­ler­den ba­zı­la­rı ba­ba­sı­nın İt­ti­hat ve Te­rak­ki için bir­lik­te ça­lış­tı­ğı, ba­zı­la­rı Türk­çü­lük ül­kü­sü et­ra­fın­da be­ra­ber ha­re­ket et­ti­ği isim­ler; ki­mi­le­ri TBMM’de­ki me­sai ar­ka­daş­la­rı, ki­mi­le­ri Ser­best Fır­ka’nın ku­ru­lu­şun­da be­ra­be­rin­de bu­lu­nan­lar, ki­mi­le­ri ise mü­ta­re­ke yıl­la­rın­da iş­gal kuv­vet­le­rin­ce Mal­ta’ya sü­rü­len ka­der ar­ka­daş­la­rı.
Sa­met Ağa­oğ­lu, bu isim­ler et­ra­fın­da dö­ne­min ba­zı önem­li olay­la­rı­na da de­ğin­mek­te­dir. Me­se­la, ga­rip bir avu­kat di­ye ni­te­le­di­ği Hay­dar Rı­fat ölüm teh­dit­le­ri al­dı­ğı hal­de, Kaf­kas­ya’da­ki Er­me­ni-Türk mü­ca­de­le­si­nin so­rum­lu­su ola­rak gör­dü­ğü Beh­but Han Ci­van’ı öl­dü­ren Er­me­ni Tor­lak­yan da­va­sı­nın üze­ri­ne ce­sur­ca git­miş­tir. Top­çu İh­san, ta­ri­he Ha­vuz-Ya­vuz Ola­yı ola­rak ge­çen olay­dan hü­küm giy­miş­tir. Ya­vuz Fır­ka­tey­ni­nin ona­rı­mı için Fran­sız şir­ke­tin­den rüş­vet al­dı­ğı id­dia­sı ile Yü­ce Di­van’da yar­gı­la­nır Top­çu İh­san. Bu ka­rar Yü­ce Di­van’ın Cum­hu­ri­yet ta­ri­hin­de ver­di­ği ilk ka­rar­dır. Ömer Na­ci 1913 Ba­bıa­li Bas­kı­nı­nın ki­lit is­mi­dir. Ba­ba­sı­nın Pa­ris’te ta­nış­tı­ğı İt­ti­hat ve Te­rak­ki’nin ön­de ge­len isim­le­rin­den Dr. Na­zım, Ka­ra Ke­mal ve Hü­se­yin­za­de Ali 1926 İz­mir sui­kas­tin­de suç­lu bu­lu­nan ki­şi­ler­den­dir. Ka­ra Ke­mal bu ne­den­le in­ti­har et­miş, Dr. Na­zım ise İs­tik­lal Mah­ke­me­si ta­ra­fın­dan ida­ma mah­kum edil­miş­tir. İb­ra­him Ci­han­gir Ay­dın ise Mil­li Mü­ca­de­le’nin meç­hul kal­mış yü­zü­dür. Oy­sa Şark Cep­he­si den­di­ğin­de Ka­zım Ka­ra­be­kir ka­dar bu şah­sın da gay­ret­le­ri söz ko­nu­su­dur. Tu­na­lı Hil­mi, Türk as­ke­ri­ne ‘Meh­met­çik’ di­yen ilk ki­şi­dir. Din­siz mü­te­fek­kir Ab­dul­lah Cev­det’e ka­lan ise din­siz­lik uğ­run­da dö­vüş­mek­tir. Zi­ra Gö­kalp mil­li­yet­çi fik­rin mür­şi­di, Sü­ley­man Na­zif ise üm­met ve İs­lâm­cı­lık dü­şün­ce­si­nin reh­be­ri­dir.
Ki­tap, I. Mec­lis­te­ki I. ve II. grup tar­tış­ma­la­rı, 1933 Üni­ver­si­te Re­for­mu ile Da­rul­fü­nun’da ge­li­şen olay­lar, Ni­hal At­sız’ın ya­zı­la­rı ile baş­la­yan 19 Ma­yıs (1944) tev­kif­le­ri, Kaf­kas Cep­he­si’nde Nu­ri Pa­şa ko­mu­ta­sın­da ve­ri­len mü­ca­de­le, çok par­ti­li dö­ne­me ge­çiş ça­ba­la­rı gi­bi baş­ka bir­çok ola­yı da içer­mek­te­dir. Ki­ta­bın dik­kat çe­ki­ci bir di­ğer yö­nü an­la­tı­lan olay­lar ve alın­tı­la­nan anek­dot­lar çer­çe­ve­sin­de sa­tır ara­la­rın­dan oku­yu­cu­su­na bir Mus­ta­fa Ke­mal por­tre­si de sun­ma­sı­dır.
Ba­ba­mın Ar­ka­daş­la­rı ad­lı bu ki­tap üze­ri­ne ula­şa­bil­di­ği­miz ka­da­rıy­la, İs­met Boz­dağ, Ra­uf Mut­lu­ay, Muh­tar Kö­rük­çü ve Sa­mi N. Özer­dim’in ma­ka­le­le­ri mev­cut­tur. Er­tan Ör­gen ve Mu­zaf­fer Çan­dır, S. Ağa­oğ­lu’nun ha­tı­ra­la­rı­nı de­ğer­len­di­ren ma­ka­le­le­rin­de bu ese­re de yer ver­miş­ler­dir.

HAVADİS

TÜM HABERLER

EDİTÖRDEN

2024 Güz Programı

Vakıf faaliyetlerinin en gelenekseli olan seminerler, her yıl güz ve bahar dönemlerinde gerçekleşiyor.

DETAYLI BİLGİ


BİZİ TAKİP EDİN

Vakfımızın düzenlediği programlardan (seminer, sempozyum, panel, vs.) haberdar olmak için e-posta adresinizi bırakabilirsiniz.