English GİRİŞ YAP

İslâm Siyaset Düşüncesi Nasıl Ele Alınabilir?

Hızır Murat Köse

14 Kasım 2009
De­ğer­len­dir­me: Özgür Kavak
 
Ça­lış­ma­la­rı­na Hı­zır Mu­rat Kö­se’nin ön­cü­lü­ğün­de 2003 yı­lın­da baş­la­yan Si­ya­set Dü­şün­ce­si Atöl­ye­si bir yan­dan İs­lâm si­ya­set dü­şün­ce­si­nin ka­dim bi­ri­ki­mi­ni keş­fet­me ça­ba­sı­nı sür­dü­rür­ken, öte yan­dan “İs­lâm si­ya­set dü­şün­ce­si na­sıl ele alı­na­bi­lir?” so­ru­su­na ce­vap bul­ma­ya gay­ret et­mek­te­dir. Kö­se’nin Tür­ki­ye Di­ya­net Vak­fı İs­lâm An­sik­lo­pe­di­si için ka­le­me al­dı­ğı “Si­ya­set” mad­de­si (İs­tan­bul 2009, c. XXXVI­I, s. 294-299) bu so­ru­nun pe­şi­ne dü­şen bir de­ne­me ni­te­li­ğin­de­dir.
Dî­vân Top­lan­tı­la­rı’na ko­nuk olan Hı­zır Mu­rat Kö­se atöl­ye ça­lış­ma­la­rıy­la baş­la­yan bu se­ren­ca­mı ve baş­lık­ta yer alan so­ru­ya da­ir tes­pit­le­ri­ni mez­kûr mad­de­yi mer­ke­ze al­dı­ğı bir su­num­la pay­laş­tı. İs­lâm ve si­ya­set kav­ram­la­rı­nın bi­ra­ra­ya ge­ti­ril­me­si­ne da­ir de­ğer­len­dir­me­le­rin­de, İs­lâm’ın bün­ye­sin­de­ki fark­lı yak­la­şım­la­rın, mez­hep­le­rin ve li­te­ra­tü­rün dik­ka­te alın­ma­sı ge­rek­ti­ği­ne işaret ederek, ben­zer bir du­ru­mun si­ya­set baş­lı­ğı al­tın­da ele alı­na­bi­le­cek bi­ri­kim için de ge­çer­li ol­du­ğu­nu vur­gu­la­dı. Bu­na gö­re fı­kıh ve ke­lâm gi­bi ilim­le­ri­nin ya­nı sı­ra, fel­se­fe­den si­ya­set­nâ­me­le­re, ah­lâk ki­tap­la­rın­dan ıs­la­hat­nâ­me/na­si­hat­nâ­me­le­re ka­dar zen­gin bir li­te­ra­tü­rün var­lı­ğı “Si­ya­set ola­rak ni­te­len­me­si müm­kün, sı­nır­la­rı çi­zil­miş bir alan var mı­dır?” so­ru­su­nu gün­de­me ge­tir­mek­te­dir. İs­lâm si­ya­set dü­şün­ce­si­ne da­ir ça­lış­ma­lar­da vu­zu­ha ka­vuş­tu­rul­ma­sı ge­re­ken hu­sus­la­rın ba­şın­da bu me­se­le gel­mek­te­dir.
Öte yan­dan, gü­nü­müz ça­lış­ma­la­rın­da bu bi­ri­ki­mi doğ­ru bir şe­kil­de an­la­ma­nın önün­de bir­ta­kım en­gel­ler bu­lun­mak­ta­dır. Bu en­gel­ler ara­sın­da, (a) kla­sik eser­le­rin ka­le­me alın­dı­ğı ta­ri­hî bağ­la­mın göz ar­dı edil­me­sin­den kay­nak­la­nan anak­ro­nik ya­nıl­sa­ma; (b) sos­yal bi­lim­le­rin mev­cut tas­nif­le­ri­ni esas ala­rak me­tin­le­ri ait ol­duk­la­rı di­sip­lin­ler­den ko­par­ta­rak in­ce­le­mek­ten do­ğan di­sip­li­ner ya­nıl­sa­ma ve (c) Le­o Stra­uss ve eki­bi­nin si­ya­set me­tin­le­ri­nin an­la­şıl­ma­sı­na da­ir ge­liş­tir­dik­le­ri bir oku­ma tar­zı olan bâ­tı­nî ya­nıl­sa­ma yer al­mak­ta­dır. Esas iti­ba­riy­le or­yan­ta­list yak­la­şı­mın ma­lul ol­du­ğu bu tür ya­nıl­sa­ma­la­rı aşıp hem İs­lâm me­de­ni­ye­ti içe­ri­sin­de var­lık bu­lan ve si­ya­se­tin ko­nu­la­rı­nı içe­ren bi­ri­ki­mi ih­ya ede­rek gü­nü­mü­ze ta­şı­ma­ya hem de gü­nü­müz dün­ya­sı­na hi­tap et­me­yi sağ­la­ya­cak fark­lı bir si­ya­set di­li ge­liş­tir­me­ye ma­tuf ça­lış­ma­la­ra du­yu­lan ih­ti­ya­ca dik­kat çe­ken Kö­se, İmâ­mü’l-Ha­re­meyn el-Cü­vey­nî’nin el-Gı­yâ­sî ad­lı ese­rin­de yer alan “kat‘iy­yat-zan­niy­yat” tas­ni­fi­ne da­yan­dır­dı­ğı bir kav­ram­sal­laş­tır­ma­dan ha­re­ket­le “si­ya­set dü­şün­ce­si­nin” na­sıl oku­na­bi­le­ce­ği­ne da­ir “de­ne­me ni­te­li­ğin­de­ki” yak­la­şı­mı­nı din­le­yi­ci­ler­le pay­laş­tı.
Bu tas­ni­fi, fı­kıh li­te­ra­tü­rü­nü aşa­cak şe­kil­de da­ha ge­niş bir çer­çe­ve­de ele alan Kö­se’ye gö­re, “İs­lâm dü­şün­ce­sin­de si­ya­set ku­ru­mu Al­lah, in­san, top­lum ve ta­bi­at ara­sın­da­ki iliş­ki­ye da­ir İs­lâm’ın on­to­lo­jik ta­sav­vu­ru­na da­yan­mak­ta­dır. Sa­de­ce ak­si­yo­lo­jik düz­lem­de me­ka­niz­ma­ya in­dir­ge­ne­me­yen si­ya­set, sos­yal bi­lim­ler­de ol­du­ğu gi­bi eko­no­mi ve hu­kuk­tan ba­ğım­sız bir di­sip­lin ola­rak dü­şü­nül­mez. Kur’an ve Sün­net si­ya­se­tin ku­ru­cu il­ke­le­ri­ni (kat‘iy­yât) vaz et­miş, bun­la­rın uy­gu­la­ma aşa­ma­sın­da ala­ca­ğı teo­rik ya­pı ile zan­niy­yât ala­nı­nı za­man için­de ya­pı­la­cak ic­ti­had­la­ra bı­rak­mış­tır. Söz­ge­li­mi âdil ve meş­ru bir dev­let baş­ka­nı seç­me ge­re­ği kat‘î bir hü­küm, na­sıl se­çi­le­ce­ği ise zan­nî bir me­se­le­dir. Hz. Pey­gam­ber’in ve­fa­tın­dan son­ra ha­li­fe­le­rin se­çi­min­de fark­lı usûl­le­rin uy­gu­lan­ma­sı, Sün­nî âlim­ler­ce bu du­ru­mun açık de­li­li ola­rak gös­te­ri­lir. İs­lâm ta­ri­hi bo­yun­ca kat‘î-zan­nî ayı­rı­mı sa­ye­sin­de, za­man ve me­kân de­ğiş­me­si­ne bağ­lı fark­lı­lık­la­ra gö­re uy­gun çö­züm­ler uy­gu­la­ma­ya ko­na­bil­miş, bu­nun so­nu­cu ola­rak to­ta­li­ter re­jim mo­del­le­ri­nin önü tı­kan­dı­ğı gi­bi İs­lâm top­lum­la­rın­da fark­lı inanç­la­ra sa­hip züm­re­le­rin ken­di din ve kül­tür­le­ri­ni ko­ru­ma­la­rı­na im­kân sağ­la­yan mo­del­ler ge­liş­miş; as­li il­ke­le­re ay­kı­rı ol­ma­mak şar­tıy­la de­ği­şik ku­rum­sal ve si­ya­sal tec­rü­be­ler ka­bul edil­miş ve uy­gu­la­ma ala­nı bul­muş­tur. Yi­ne bu sa­ye­de kat‘iy­yât bo­yu­tuy­la top­lu­mun ve si­ya­se­tin in­şa­sı­nı müm­kün kı­la­cak or­tak bir ze­mi­ne vur­gu ya­pı­lır­ken, mo­dern Ba­tı tec­rü­be­sin­de­ki sos­yal ze­min dı­şın­da bir te­mel ka­bul et­me­yen rö­la­ti­vist an­la­yı­şın ege­men ol­ma­sı­nın da önü­ne ge­çil­miş­tir.”
Hı­zır Mu­rat Kö­se su­nu­mu­nu, İs­lâm si­ya­set dü­şün­ce­si ala­nın­da, kap­sam­lı bir pro­je dâ­hi­lin­de, de­ği­şik di­sip­lin­ler­den araş­tır­ma­cı­la­rın kat­kı­sıy­la ya­pı­la­cak zen­gin­leş­ti­ril­miş ça­lış­ma­la­rın öne­mi­ne dik­kat çe­ke­rek son­lan­dır­dı.

HAVADİS

TÜM HABERLER

EDİTÖRDEN

2024 Güz Programı

Vakıf faaliyetlerinin en gelenekseli olan seminerler, her yıl güz ve bahar dönemlerinde gerçekleşiyor.

DETAYLI BİLGİ


BİZİ TAKİP EDİN

Vakfımızın düzenlediği programlardan (seminer, sempozyum, panel, vs.) haberdar olmak için e-posta adresinizi bırakabilirsiniz.