English GİRİŞ YAP

Fotoğrafta Bakış ve Anlam İlişkisi

Yusuf Yakup Türkoğlu

3 Aralık 2009
De­ğer­len­dir­me: Ayşenur Gönen
 
Sa­nat Araş­tır­ma­la­rı Mer­ke­zi’inin Kır­kam­bar et­kin­lik­le­ri­nin 2009’da­ki son ko­nu­ğu Mi­mar Si­nan Üni­ver­si­te­si Gü­zel Sa­nat­lar Fa­kül­te­si’nde ha­zır­la­dı­ğı “Fo­toğ­raf­ta Ba­kış ve An­lam İliş­ki­si” ko­nu­lu yük­sek li­sans te­ziy­le Yu­suf Ya­kup Tür­koğ­lu idi.
Ba­kış me­se­le­si­nin sa­de­ce fo­toğ­raf­ta de­ğil, bü­tün gör­sel sa­nat­lar­da ile­ti­şi­min te­mel ara­cı ol­du­ğu ka­bu­lü ile sö­ze baş­la­yan Tür­koğ­lu, su­nu­mu­nu bu ka­bu­lün te­mel­len­di­ril­me­si bağ­la­mın­da sür­dür­dü.
İl­kel dö­nem­den Rö­ne­sans’a ve on ye­din­ci yüz­yı­la uza­nan ve anak­ro­nik sıç­ra­ma­lar­la de­vam ede­rek iki bin beş­yüz yıl­lık ta­ri­hin­de in­sa­nın nes­ney­le di­ya­log kur­ma­sı­nın bir ka­na­lı ola­rak göz ve an­lam iliş­ki­si üze­rin­de bol ör­nek­li bir su­num ger­çek­leş­tir­di.
Söz­lü sa­na­tın, ya­zı­nın ka­yıt al­tı­na alın­ma­sı­na ka­dar ma­ter­yal ola­rak bir kar­şı­lı­ğı­nın ol­ma­dı­ğı­nı di­le ge­ti­re­rek Ba­bil’den ka­lan hey­kel ve mas­ke­ler­den Es­ki Yu­nan’a, Mı­sır’da­ki Ne­fer­ti­ti re­sim­le­ri­ne, Hon­du­ras’ta­ki tan­rı­ça be­tim­le­me­le­ri­ne ve Or­ta­çağ mas­ke­le­ri­ne ka­dar ge­niş­let­ti­ği ör­nek­le­rin­de bu eser­le­rin tü­mü­nün tas­vir­le­rin­de mer­ke­zi un­sur ola­rak ‘göz’ün kul­la­nı­mıy­la il­gi­li bir gi­riş yap­tı. Bu mas­ke­le­rin ve hey­kel­le­rin ne­re­dey­se üç­te bi­ri­ni kap­la­ya­cak öl­çek­te kul­la­nı­lan göz fi­gür­le­ri­nin coğ­ra­fî an­lam­da bir­bi­rin­den uzak pek çok çağ­daş kül­tür­de de ben­zer bir önem­de kul­la­nıl­dı­ğı­nı söy­le­yen Tür­koğ­lu ru­hun dı­şa­rı­ya ba­kan yö­nü ola­rak göz­le­rin hâ­len ile­ti­şim di­lin­de ne şe­kil­de kul­la­nıl­dı­ğıy­la il­gi­li tez­ler ve ör­nek­ler üze­rin­den su­nu­mu­nu sür­dür­dü.
Ka­yıt­lı ta­rih­te iki bin beş yüz yıl­dır gö­zün na­sıl gör­dü­ğü üze­ri­ne üre­ti­len te­ori­ler­den “ca­me­ra obs­cu­ra”ya ge­le­ne ka­dar gö­ze ya­pı­lan atıf­la­ra; “gö­ren ve gö­ze­ten bir nok­ta” ola­rak tan­rı ta­sav­vur­la­rı­nın olu­şu­mu­na ve ge­li­şi­mi­ne uza­nan oku­ma­lar ya­pan mü­za­ke­re­ci on al­tın­cı yüz­yıl­dan iti­ba­ren fi­zik ku­ral­la­rı­nın bu iliş­ki­ye na­sıl bir bo­yut kat­tı­ğı yö­nün­de de­ğer­len­dir­me­ler­de bu­lun­du.
Bir göz gö­rün­tü­yü na­sıl oluş­tu­ru­yor­sa ka­me­ra da öy­le oluş­tur­mak­ta­dır di­ye­rek fo­toğ­ra­fın ta­ri­hi­ne de­ği­nen Tür­koğ­lu fo­toğ­ra­fı or­ta­ya çı­ka­ran tek­nik ge­liş­me­le­re gi­riş yap­tı. Fo­ton-gra­fi (ışık­la ya­zı yaz­mak) an­la­mın­da­ki ke­li­mey­le ta­nım­la­nan bir tek­nik ola­rak fo­toğ­ra­fın -is­mi de dâ­hil- kul­lan­dı­ğı te­rim­le­rin ta­ma­mı­nı baş­ka di­sip­lin­ler­den ödünç al­dı­ğı­nı söy­le­yen mü­za­ke­re­ci, ka­me­ra­nın gör­me bi­çi­mi­ni tek­tip­leş­tir­me­si­ne yö­ne­lik eleş­ti­ri­le­ri­ni de sı­ra­la­dı. “Ben git­tim, gör­düm. Gör­me­ye de­ğer olan bu­dur” şek­lin­de for­mu­li­ze edi­le­bi­le­cek bir tu­tu­mun ge­liş­me­si­ne ve­si­le ol­ma­sıy­la ba­kış-an­lam iliş­ki­si­ne ye­ni bir bo­yut ge­ti­ren fo­toğ­ra­fın me­ka­nik bir göz ola­rak kül­tür ta­ri­hin­de­ki öne­mi­ne de­ğin­di.
“Gör­mek” ve “bak­mak” ara­sın­da­ki iliş­ki­nin eti­mo­lo­ji­si­ne da­ir tah­lil­ler­le su­nu­mun­da ikin­ci bir aşa­ma­ya ge­çen Tür­koğ­lu, Do­ğu-Ba­tı ara­sın­da­ki gör­me bi­çim­le­ri­ne yö­ne­lik fark­lı­laş­ma­ya min­ya­tü­rün gör­me bi­çi­miy­le Ba­tı res­min­de­ki pers­pek­tif öl­çek­le­ri üze­rin­den açık­la­ma­lar ge­ti­ren Tür­koğ­lu an­lam-ger­çek iliş­ki­si­nin tek bir bi­çim­de açık­la­na­ma­ya­ca­ğı­na da­ir gö­rüş­le­ri­ni sun­du.
On do­ku­zun­cu yüz­yı­la ge­lin­di­ğin­de du­yu­la­rın ay­rış­tı­ğın­dan ve gör­me­nin do­kun­may­la ta­mam­la­nan bir du­yu hâ­li­ne gel­di­ğin­den, bu­nun da gör­me­yi fel­se­fe­nin ko­nu­su hâ­li­ne ge­tir­di­ğin­den söz eden mü­za­ke­re­ci, bu­nu ile­ti­şi­min ta­ri­hin­de bir kı­rıl­ma nok­ta­sı ola­rak ta­nım­la­dı. Fo­toğ­ra­fın bu kı­rıl­ma üze­rin­de­ki et­ki­si ve kat­kı­sın­dan, bu et­ki ve kat­kı­nın na­sıl­lı­ğın­dan, üre­til­miş nes­ne­nin bir yo­ru­mu ola­rak fo­toğ­ra­fın kül­tür ta­ri­hi içe­ri­sin­de­ki ye­rin­den sö­zet­ti. Or­gan olan göz­le ba­ğım­sız göz ara­sı­na gi­ren me­ka­nik bir göz ola­rak fo­toğ­raf ma­ki­ne­si­nin ge­liş­tir­di­ği üç ba­kış tü­rün­den bah­set­ti.
1. Ben diyen bakış: Fi­gü­rün ta­ma­men bi­ze dön­dü­ğü ve iki ku­la­ğı­nı da gö­re­bil­di­ği­miz ik­ti­dar ba­kı­şı.
2. Sen di­yen ba­kış: Kad­ra­jın dı­şın­da bir nok­ta­ya ba­kan, gö­zün ha­re­ke­ti­nin baş­tan, ba­şın ha­re­ke­ti­nin göv­de­den ba­ğım­sız ol­du­ğu ba­kış. Or­yan­tal ba­kış.
3. O di­yen ba­kış: Pro­fil­den ba­kış. Nes­ne­nin si­zin­le her­han­gi bir ile­ti­şim kur­ma­dı­ğı, si­zi mu­ha­tap al­ma­dı­ğı ba­kış. Kral­la­rın por­tre­le­rin­de ve İsa fi­gür­le­rin­de kul­la­nı­lan ba­kış. Min­ya­tür­de kul­la­nı­lan ba­kış da bu ba­kış­tır.
Nes­ney­le göz ara­sın­da­ki di­ya­lo­ğun te­kil­leş­me­si­ne se­be­bi­yet ve­ren bu tek ta­raf­lı ile­ti­şi­min na­sıl fel­se­fe­nin ko­nu­su hâ­li­ne gel­di­ği hak­kın­da fel­se­fe­ci­ler­den ve sa­nat­çı­lar­dan yap­tı­ğı alın­tı­lar­la açık­la­ma­la­rı­nı des­tek­le­yen Tür­koğ­lu, din­le­yi­ci­ler­den ge­len so­ru ve kat­kı­lar­la su­nu­mu­nu son­lan­dır­dı.

HAVADİS

TÜM HABERLER

EDİTÖRDEN

2024 Güz Programı

Vakıf faaliyetlerinin en gelenekseli olan seminerler, her yıl güz ve bahar dönemlerinde gerçekleşiyor.

DETAYLI BİLGİ


BİZİ TAKİP EDİN

Vakfımızın düzenlediği programlardan (seminer, sempozyum, panel, vs.) haberdar olmak için e-posta adresinizi bırakabilirsiniz.