English GİRİŞ YAP

Çin’de Son Dönem İnsan Hakları Meselesi

Yang Jiangli

18 Mart 2010
De­ğer­len­dir­me: Veysel Kurt
 
Çin­li mu­ha­lif Yang Ji­ang­li, “The Re­cent Hu­man Rights Is­su­es in Chi­na” baş­lık­lı su­nu­mu­nu üç baş­lık al­tın­da ger­çek­leş­tir­di: Ken­di ha­yat hi­kâ­ye­si­ni özet­le­di­ği bö­lüm­de, Çin hü­kü­me­ti­nin 1960’lar­da baş­la­yan ve 1970’le­rin or­ta­sı­na ka­dar de­vam eden Kül­tür Dev­ri­mi son­ra­sı po­li­ti­ka­la­rı­na da de­ğin­miş ol­du. İkin­ci bö­lüm­de ken­di­si­nin ak­tif rol oy­na­dı­ğı mu­ha­lif si­vil top­lum ku­ru­luş­la­rı­na de­ği­nen Ji­ang­li, oto­ri­ter Çin hü­kü­me­ti­ne kar­şı kur­duk­la­rı si­vil top­lum ku­ru­luş­la­rı­nı ve sun­duk­la­rı al­ter­na­tif po­li­ti­ka­la­rı özet­le­di. Üçün­cü kı­sım­da ise Çin’de­ki ge­nel du­ru­mu, Çin hü­kü­me­ti­nin iz­le­di­ği po­li­tik çiz­gi­nin in­san­lar üze­rin­de­ki et­ki­si­ni ve Çin’de­ki sos­yal grup­la­rın hü­kü­met ile iliş­ki­le­ri­ni özet­le­di.
Kül­tür Dev­ri­mi baş­la­ma­dan üç yıl ön­ce do­ğan Ji­ang­li, üni­ver­si­te ha­ya­tı bo­yun­ca Çin Ko­mü­nist Par­ti­sin­de gö­rev al­dı. Bu dö­nem­de­ki par­ti sek­re­te­ri­nin, açık zi­hin­li ol­ma­sı, ken­di­si gi­bi yüz­ler­ce genç en­te­lek­tüe­lin par­ti­ye ka­tı­lı­mı­nı sağ­la­dı. An­cak bu ka­tı­lım­la­rın par­ti­yi de­ğiş­tir­me­di­ği­ni, ak­si­ne, bir sü­re son­ra ken­di­le­ri­nin par­ti­ye ayak uy­dur­duğunu fark eden genç en­te­lek­tü­el­ler par­ti­den ay­rıl­ma­ya baş­la­dı. ABD’ye li­san­süs­tü eği­ti­mi için gi­den Ji­ang­li, bu­ra­da Çin ta­ri­hi ve ko­mü­nist Çin hü­kü­me­ti ile il­gi­li Çin’de iken hiç kar­şı­laş­ma­dı­ğı bil­gi­ler edi­nir ve si­vil top­lum ku­ru­luş­la­rı­na il­gi duy­ma­ya baş­lar. 1988’de Çin De­mok­ra­si Ha­re­ke­ti­ne ka­tı­lır ve bu or­ga­ni­zas­yo­nun üye­le­ri ile bir­lik­te 1989 Ba­ha­rın­da Tia­nan­men Mey­da­nı’nda­ki gös­te­ri­le­re ka­tıl­mak için Çin’e ge­lir. Par­ti­de­ki yoz­laş­ma­ya kar­şı ge­li­şen ve par­ti üye­le­ri­nin de yer al­dı­ğı bu gös­te­ri­le­rin 4 Tem­muz’da kan­lı olay­lar­la bit­me­si Ji­ang­li’nin Çin’de­ki in­san hak­la­rı ve de­mok­ra­si me­se­le­si ile çok da­ha faz­la il­gi­len­me­si­ne yol açar. Ken­di in­sa­nı­nı top­lu kat­li­am­dan ge­çi­ren bir ülkede, ABD vi­ze­si­ne sa­hip ol­mak, ken­di­si için bir şans­tı; çün­kü tu­tuk­lan­ma­dan ABD’ye ge­ri dö­ne­bil­di. ABD’de Çin’de­ki de­mok­ra­si ve in­san hak­la­rı me­se­le­leri için yo­ğun me­sai har­ca­yan Ji­ang­li, Tia­nan­men Mey­da­nı’nda kat­le­di­len genç­le­rin an­ne­le­ri­nin kur­du­ğu ve “Tia­nan­men Mey­da­nı An­ne­le­ri” ile “21. yüz­yıl için Çin” ola­rak ad­lan­dı­rı­lan bir si­vil top­lum ku­ru­luş­unda ak­tif rol al­dı. 2002’de Çin’in do­ğu­sun­da baş­la­yan iş­çi ha­re­ke­ti ile il­gi­li gö­rüş­me­ler yap­mak için Çin’e ge­lir an­cak tu­tuk­la­nır ve 2007’ye ka­dar ha­pis­te ka­lır. 2007’den son­ra ABD’ye dö­nen Ji­ang­li, Çin ile il­gi­li si­vil top­lum ku­ru­luş­la­rı­nı içe­ren “Yurt­taş Gü­cü” ad­lı şem­si­ye bir or­ga­ni­zas­yon ku­rar.
Ji­ang­li, su­nu­mu­nun ikin­ci baş­lı­ğın­da, or­ga­ni­zas­yon­la­rı­nın fa­ali­yet­le­ri­ni dört baş­lık al­tın­da özet­le­di.
(1) Çin’de De­mok­ra­si Ha­re­ke­ti: Bu ha­re­ket Çin’de de­mok­ra­tik yö­ne­tim için mü­ca­de­le eden ve şid­det­siz bir me­tot ter­cih eden bir ha­re­ket­tir. Baş­lı­ca fa­ali­yet­le­ri şid­det içer­me­yen pro­tes­to­lar dü­zen­le­mek ve hü­kü­me­tin oto­ri­ter yö­ne­ti­mi­ne kar­şı ka­muo­yu oluş­tur­mak­tır.
(2) Bir­leş­miş Ar­ka­daş­lık (Uni­ted Fri­end­ship): Bu te­ri­mi Çin Ko­mü­nist Par­ti­si’nden ödünç al­dık­la­rı­nı ifa­de eden Ji­ang­li, bu kap­sam­da Çin’de­ki fark­lı kül­tür ve ai­di­yet­le­re sa­hip et­nik ya da di­nî grup­la­rın ile­ti­şi­mi­ni sağ­la­ma­ya ça­lış­tık­la­rı­nı be­lirt­ti.
(3) Ulus­la­ra­ra­sı İliş­ki­ler: Bu kap­sam­da bir­çok ül­ke ile iş­bir­li­ği­ne git­tik­le­ri­ni ve bu ül­ke­ler­den yar­dım bek­le­dik­le­ri­ni ifa­de eden Ji­ang­li hiç­bir ül­ke­ye ba­ğım­lı ol­ma­dık­la­rı­nı ve yü­rüt­tük­le­ri ha­re­ket için hiç­bir ül­ke­ye da­yan­ma­dık­la­rı­nı özel­lik­le vur­gu­la­dı. Za­ten eko­no­mik ola­rak çok güç­lü olan Çin’e kar­şı ken­di­le­ri­ni açık­ça des­tek­le­ye­cek bir ül­ke ol­ma­ya­ca­ğı­nı ve bu bağ­lam­da en önem­li he­def­le­ri­nin ulus­la­ra­ra­sı ta­nı­nır­lık ol­du­ğu­nu be­lirt­ti.
(4) Araş­tır­ma Ge­liş­tir­me: Bu kap­sam­da, Çin hü­kü­me­ti­nin iz­le­di­ği po­li­ti­ka­la­ra al­ter­na­tif; fa­kat Çin hal­kı­na uy­gun po­li­ti­ka­lar ge­liş­tir­me­ye ça­lı­şan AR-GE, özerk böl­ge­le­rin du­rum­la­rı ile il­gi­li fark­lı de­re­ce­ler­de en­teg­ras­yon ya da fe­de­ras­yon for­mül­le­ri üret­me­ye ça­lış­mak­ta­dır.
Su­nu­mun üçün­cü ve son baş­lı­ğı al­tın­da Çin hü­kü­me­ti ve top­lum ya­pı­sı ile il­gi­li il­ginç bil­gi­ler ve­ren Ji­ang­li, 1989 kat­li­amı­nın in­san­la­rı po­li­tik de­ği­şim ko­nusun­da ümit­siz­leş­tir­di­ği­ni, kor­kut­tu­ğu­nu ve hal­kı apo­li­tik­leş­tir­di­ği­ni ifa­de et­ti. Kat­lia­mın et­ki­si ile ya­yı­lan kö­tüm­ser­lik, “her tür­lü ça­ba­nın umut­suz ol­du­ğu­nu ve do­la­yı­sıy­la po­li­tik de­ği­şi­mi sağ­la­ya­cak bir şey yap­ma­nın müm­kün ol­ma­dı­ğı” ka­nı­sı­nı in­san­la­rın bi­lin­ci­ne iş­le­di­ği­ni vur­gu­la­dı. “Bu dü­şün­ce­nin et­ki­si ile ay­dın­lar ve par­ti­nin bir­çok yet­ki­li­si dâ­hil ol­mak üze­re in­san­lar tüm ener­ji­le­ri­ni eko­no­mi­ye yö­nelt­ti. Hü­kü­met de 1996’da ya­yın­la­dı­ğı bir tü­zük­le dev­le­ti bir şir­ket gi­bi yö­net­me­ye baş­la­dı. Hü­kü­me­tin po­li­tik meş­rui­yet için iz­le­di­ği stra­te­ji­nin en önem­li par­ça­sı sü­rek­li gün­dem­de tu­tu­lan eko­no­mik bü­yü­me vur­gu­su­dur. Bu buz­da­ğı­nın gö­rü­nen kıs­mı­dır, hâl­bu­ki gö­rün­me­yen kıs­mın­da çok fark­lı bir Çin var. Ör­ne­ğin, hü­kü­me­tin el ko­ya­rak zen­gin­leş­ti­ği top­rak sa­hip­le­ri­nin mu­ha­tap ola­bi­le­cek­le­ri bir Çin yok. Ay­rı­ca eko­no­mik bü­yü­me­nin %70’ini kon­trol eden ke­sim Çin nü­fu­su­nun %0,4’ünü oluş­tu­ran elit ke­sim­dir. An­cak bu­nu bir­çok in­san gö­re­mi­yor; çün­kü ken­di­le­ri­ne su­nu­lan tek ol­gu sü­rek­li bü­yü­yen bir Çin! Elit ke­sim gi­bi or­ta sı­nıf da var­lı­ğı­nı mev­cut sis­te­min iş­le­yi­şi­ne da­yan­dır­mak­ta­dır. Nor­mal­de or­ta ke­sim, de­ği­şi­min ön­cü­sü ro­lün­de­dir ve po­li­tik bir dil ge­liş­ti­rir. An­cak bu du­rum Çin için söz ko­nu­su de­ğil. Top­lu­mun ge­ri ka­lan kıs­mı da za­ten ya ümit­siz ya da de­ği­şi­mi gün­de­mi­ne bi­le al­mı­yor.”
Su­nu­mun ge­ri ka­lan kıs­mın­da so­ru­la­rı ce­vap­lan­dı­ran Ji­ang­li, di­as­po­ra ve dı­şa­rı­da oku­yan öğ­ren­ci­le­rin de­ği­şim ko­nu­sun­da­ki ta­vır­la­rı­nın ne ol­du­ğuna dair bir so­ru­ya, dı­şa­rı­da oku­yup Çin’e dö­nen en­te­lek­tü­el­le­rin po­li­tik bir amaç güt­me­di­ği­ni, ko­lay­ca iş bul­duk­la­rı­nı ve iş dün­ya­sı­na he­men adap­te ol­duk­la­rı­nı ifa­de et­ti. Bir baş­ka so­ru da, po­li­tik de­ği­şim için ça­lı­şa­ma­yan hiç­bir ke­sim ol­ma­dı­ğı­na gö­re Çin’de­ki de­ği­şi­min na­sıl ola­ca­ğı­na iliş­kin­di. Ji­ang­li bu so­ru­ya cevaben 1997’de de­mok­ra­tik bir par­ti kur­mak için ha­re­ke­te ge­çen po­li­tik li­der­le­rin tü­mü­nün tu­tuk­lan­dı­ğı­nı, bu ta­rih­ten son­ra or­ga­ni­zas­yon­la­rın da­ğı­nık bir şe­kil­de de­vam et­ti­ği­ni; fa­kat he­nüz so­mut bir şey el­de ede­me­dik­le­rini söyledi. Ba­tı­lı ül­ke­le­rin, Çin’de­ki de­mok­ra­tik ta­lep­le­re na­sıl yak­laş­tık­la­rı ko­nu­sun­da­ki bir so­ru­yu da, pren­sip ola­rak des­tek­le­dik­le­ri­ni, an­cak Çin’in eko­no­mik gü­cü do­la­yı­sıy­la yap­tı­rım içe­ren her­han­gi bir ta­vır ala­ma­dık­la­rı­nı ifa­de ede­rek ce­vap­lan­dır­dı.

HAVADİS

TÜM HABERLER

EDİTÖRDEN

2024 Güz Programı

Vakıf faaliyetlerinin en gelenekseli olan seminerler, her yıl güz ve bahar dönemlerinde gerçekleşiyor.

DETAYLI BİLGİ


BİZİ TAKİP EDİN

Vakfımızın düzenlediği programlardan (seminer, sempozyum, panel, vs.) haberdar olmak için e-posta adresinizi bırakabilirsiniz.