Arnavutluk Örneğinde Modern Osmanlı Tarihyazımı

Bülent Bilmez

18 Ocak 2010
De­ğer­len­dir­me: Abdülkerim Asılsoy
 
19. yüz­yıl­da Av­ru­pa’da baş­la­yan 20. yüz­yıl­da ise tüm dün­ya­yı sa­ran mil­li­yet­çi­lik ce­re­ya­nı ile bü­yük im­pa­ra­tor­luk ya­pı­la­rı­nın par­ça­lan­dı­ğı ulus-dev­let­leş­me sü­re­ci; ye­rel kim­lik, kül­tür ve ta­rih in­şa­la­rı­nı da be­ra­be­rin­de ge­tir­miş­tir. Ulus-dev­let ol­ma yo­lun­da­ki her mil­le­tin ken­di ta­rih­le­ri ve kim­lik­le­ri­ni in­şa et­me yo­lun­da­ki gay­ret­le­ri­nin ürü­nü olan ta­rih araş­tır­ma­la­rı ve ta­rih­ya­zım­la­rın­da bu ça­ba­nın te­za­hür­le­ri­ni gö­rü­yo­ruz. Bir mil­le­tin ken­di­ni in­şa et­me sü­re­ci ola­rak da de­ğer­len­di­ri­le­bi­le­cek bu sü­reç­te or­ta­ya koy­du­ğu ta­rih­ya­zı­cı­lı­ğı ge­le­ne­ği­ni an­la­mak ve yo­rum­la­mak, o mil­le­tin ta­rih­te ken­di­ni ne­re­de ve na­sıl ko­num­lan­dır­dı­ğı­nı da yan­sı­tır. Son yıl­lar­da bu çer­çe­ve­de ya­pı­lan ça­lış­ma­la­rın sa­yı­sı git­tik­çe art­mak­ta­dır. Bil­gi Üni­ver­si­te­si Ta­rih Bö­lü­mü öğ­re­tim üye­le­rin­den Bü­lent Bil­mez’in “Ar­na­vut­luk’ta Os­man­lı Ta­ri­hi Araş­tır­ma­la­rı ve Ta­rih­ya­zı­mın­da Mo­dern Os­man­lı” (Ta­rih ve Top­lum, sy. 9 (Güz 2009), s. 157-213) isim­li ma­ka­le­si bağ­la­mın­da Os­man­lı’nın hâ­ki­mi­yet ala­nı için­de ye­ra­lan Bal­kan ulus-dev­let­le­rin­den Ar­na­vut­luk öze­lin­de bu ko­nu­yu mer­cek al­tı­na al­dık.
Ma­ka­le­sin­de Os­man­lı Dev­le­ti’nin hâ­ki­mi­ye­ti al­tın­da bu­lu­nan böl­ge­ler­de ku­ru­lan dev­let­le­rin ilim çev­re­le­rin­de or­ta­ya çı­kan Os­man­lı ta­ri­hi ça­lış­ma­la­rı­nın ve ta­rih­ya­zım­la­rın­da ser­gi­le­dik­le­ri Os­man­lı ima­jı­nın, bu ulus­la­rın ken­di ta­rih­le­ri­ni ye­ni­den in­şa et­me hu­su­sun­da na­sıl bir ta­vır ser­gi­le­dik­le­ri­ni an­la­mak ba­kı­mın­dan ne ka­dar önem­li ol­duğunu vur­gu­la­yan Bil­mez, bu sa­ha­da ya­pı­lan ça­lış­ma­la­rın ek­sik­li­ği­ne de dik­kat çe­ki­yor: “Bah­si ge­çen eser­le­rin ak­tar­dı­ğı bil­gi­ler ka­dar bun­la­rın vü­cut bul­du­ğu, ya­yıl­dı­ğı ve tü­ke­til­di­ği sü­reç ve or­ta­m (ku­rum­sal, si­ya­sî, kül­tü­rel ve ik­ti­sa­dî ko­şul­la­r) da ol­du­ğu gi­bi ser­gi­len­me­li­dir.”
Ma­ka­le, Ar­na­vut­luk öze­lin­de, bil­has­sa mo­dern Os­man­lı dö­ne­miy­le il­gi­li ça­lış­ma­la­rın ne­ler­den iba­ret ol­du­ğu ve bu eser­le­rin mo­dern Os­man­lı’yı na­sıl ele al­dı­ğı­nı or­ta­ya çı­ka­ra­cak ge­nel göz­lem ve de­ğer­len­dir­me­le­ri içer­mek­te­dir. Ça­lış­ma­sı­nın Ar­na­vut ta­rih­ya­zı­mı­nı (ya­ni Ko­so­va, Ma­ke­don­ya, Ka­ra­dağ ve Ar­na­vut di­as­po­ra­sın­da­ki Os­man­lı ça­lış­ma­la­rı­nı) kap­sa­ma­dı­ğı­nın al­tı­nı çi­zen Bil­mez, Ar­na­vut­luk’ta­ki Os­man­lı ta­rih araş­tır­ma­la­rı­nı ön­ce­lik­le ta­rih bil­gi­si­nin üre­tim ve ak­ta­rım sü­re­cin­de­ki ak­tör­ler, ku­rum­lar ve kay­nak­lar bağ­la­mın­da in­ce­le­mek­te­dir. Ta­rih­ya­zı­mın­da­ki mo­dern Os­man­lı’yı ise me­tin­ler, ko­nu­lar, söy­lem­ler ve ter­cih­ler kon­teks­tin­de de­ğer­len­dir­mek­te­dir.
Son ola­rak şu­nu da ifa­de ede­lim ki, ya­zar “mo­dern Os­man­lı ta­ri­hi” ola­rak 1839-1912 yıl­la­rı ara­sı­nı kas­tet­mek­te­dir. Söz­ko­nu­su dö­nem için­de üre­ti­len li­te­ra­tü­rün han­gi eği­tim mü­es­se­se­le­rin­de, han­gi sü­reç­ler­den ge­çe­rek vü­cut bul­du­ğu me­se­le­si­ni bü­tün de­tay­la­rı ile araş­tır­ma­sı­na ko­nu edin­miş­tir. Ta­rih­ya­zı­mı­na iliş­kin ku­rum­sal­laş­ma­nın ve aka­de­mik üre­ti­min sos­ya­list dö­nem (1945-1991) ile bir­lik­te baş­la­dı­ğı­na işa­ret eden Bil­mez, Ta­rih Ku­ru­mu, Pe­da­go­jik İn­ce­le­me­ler Ens­ti­tü­sü, Ta­rih Ens­ti­tü­sü, Dil ve Ede­bi­yat Ens­ti­tü­sü, üni­ver­si­te­ler, ar­şiv, mil­li kü­tüp­ha­ne ve mü­ze gi­bi ku­rum­la­rın ça­lış­ma­la­rı­nın ya­nı­sı­ra ta­rih ki­tap­la­rı, an­sik­lo­pe­di­ler, söz­lük­ler, mo­nog­ra­fik ça­lış­ma­lar ve sü­re­li ya­yın­la­ra da yer ve­ri­yor.

EDİTÖRDEN

2024 Güz Programı

Vakıf faaliyetlerinin en gelenekseli olan seminerler, her yıl güz ve bahar dönemlerinde gerçekleşiyor.

DETAYLI BİLGİ


BİZİ TAKİP EDİN

Vakfımızın düzenlediği programlardan (seminer, sempozyum, panel, vs.) haberdar olmak için e-posta adresinizi bırakabilirsiniz.