- ANA SAYFA
- ARAŞTIRMA MERKEZLERİ
- TAM
- Komitenin Ruhu Talat Paşa
TAM YUVARLAK MASA TOPLANTILARI
Komitenin Ruhu Talat Paşa
Mustafa Çolak
14 Nisan 2018 Cumartesi 17:00 Salon: ŞAKİR KOCABAŞ SALONU
Bu ay Bir Kitap Bir Yazar program konuğumuz Mustafa Çolak* ile Alman ve Osmanlı arşiv belgelerine dayanarak hazırladığı ve yakında zamanda neşrettiği Komitenin Ruhu Talat Paşa** kitabını konuştuk. Programda, İttihat ve Terakki Cemiyeti’nin teşekkülü, II. Meşrutiyet devri siyasetinde oynadığı rol, Osmanlı-Alman ilişkilerinin seyri, I. Dünya savaşı, Ermeni meselesi, siyonizm ve masonluk tartışmaları, İttihatçıların yargılanmaları gibi meseler Talat Paşa merkezli olarak ele alındı.
* Prof. Dr., Gaziosmanpaşa Üniversitesi **YeditepeYayınevi,2018
Program değerlendirmesi: Yusuf Ziya Altıntaş
Bilim ve Sanat Vakfı Türkiye Araştırmaları Merkezi’nin Nisan ayında düzenlediği Bir Kitap Bir Yazar programlarının ilkinde, geçtiğimiz aylarda yayınlanan Komitenin Ruhu Talat Paşa başlıklı kitabı vesilesiyle Tokat Gaziosmanpaşa Üniversitesi’nden Mustafa Çolak misafir oldu.
İttihat ve Terakki içerisinde Talat Paşa’nın ne ifade ettiği, nerede durduğu sorusunun çalışmanın ana çizgisini oluşturduğunu belirten Çolak, evvela Talat Paşa üzerine mevcut akademik ve akademik olmayan çalışmalardan bahsederken, hepsinin ortak bir eksiğine işaret etti. O da mevcut çalışmalarda Alman kaynaklarından istifade edilmemiş olmasıydı. Bu Talat Paşa’nın hem Osmanlı-Alman ittifakı açısından önemli bir sima olması hem de son yıllarını Almanya’da geçirmesi bakımından önemli bir eksiklikti. Literatür bağlamında Almanya veya yurtdışına bakıldığında ise Talat Paşa’nın sadece Ermeni meselesindeki rolüne -onu aşırı derecede suçlayıcı biçimde- indirgendiği görülüyordu ve esasen çoğu da bilimsel değildi.
Çolak, uzun yıllar Alman arşivlerinde yaptığı çalışmalar neticesinde elde ettiği belge ve bilgileri Osmanlı arşiv evrakıyla desteklediğini ve bu eksikliği gidermek adına böyle bir çalışmanın ortaya çıktığını söyledi. Kitabın başlığının esasen çalışma neticesinde ulaştığı sonucun bir işareti olduğunu, yani Alman kaynaklarından onun komitenin ruhu, birleştirici unsuru olduğu sonucuna vardığını belirtti.
Meseleyi ele alış şekli ile ilgili tarihe bakışının yargılama şeklinde değil anlamaya yönelik olduğunu ve bu yöntemle meseleye yaklaştığını belirten Çolak’a göre bu çerçevede ana kaynağının Alman belgeleri olması kendisinin de önemsediği şekilde dışarıdan bir bakış olması açısından avantaj sağlamıştı. Nitekim Birinci Dünya Savaşı veya Talat Paşa’nın etkili olduğu dönemlerde İstanbul’da beş/altı Alman elçisi, Osmanlı coğrafyasında on sekiz civarında konsolosluk bulunuyordu ve tüm bu diplomatik yapı arkasında önemli miktarda evrak ve rapor bırakmıştı. Evrak içeriği bakımından ise bilhassa Alman elçilerinin detaylı bilgiler içeren, hem sübjektif anlamda kendi düşüncelerini muhtevi, hem de olan biteni aktaran uzun raporları dışarıdan bir bakış olması açısından değerliydi. Bu bağlamda Çolak özellikle 1890-1918 arası Türkiye tarihi üzerine yapılan çalışmaların Alman arşivleri olmaksızın çok eksik kaldığını vurguladı.
Kitabın içeriğiyle ilgili olarak evvela çalışmasının bir biyografi olmadığına dikkat çeken Çolak’a göre kitabın asıl amacı mevcut metinlerin eksik tarafı olan Alman belgelerine yansıyan tarafının ele alınmasıydı. Çolak’ın aktardığı bilgilere göre Alman elçilerinin Talat’ın yükselişini gözlemleyip kim olduğunu araştırdıkları ve bunu Berlin’e uzun raporlarla ilettikleri görülüyor. İttihat ve Terakki içerisindeki konumu ve diplomatik kabiliyetinden ötürü ona özel bir ihtimam gösterildiği anlaşılıyor. Nitekim kitabın en önemli bulgusu aslında onun İttihat ve Terakki içerisindeki önemine dair. Mesela Alman elçisinin bir raporuna göre diplomasi ve siyaset söz konusu olduğunda Enver’in Talat’ın eline su dökemeyeceğinden bahsediliyor. Onu çözüm bulucu olarak gördükleri anlaşılıyor. Yalnız bahsi geçen rapora göre ona meseleyi en kısa ve hızlı şekilde anlatmak gerekiyor, çünkü uzatıldığında sıkılırdı, dinlemezdi deniyor. Öte taraftan cemiyet yapısında bir iş dağılımı mevcut olduğu biliniyor. Enver askerlik işleriyle ilgilenirken Talat ise siyasi kanadın temsilcisi. Fakat raporlar toplu halde değerlendirildiğinde Alman penceresinden Cemiyeti bir arada tutan ruhun Talat paşa olduğunu anlamak hiç de zor değil.
Kitabın hazırlanış serüveninde asıl itici unsurun Çolak’ın Babıâli baskınına dair ulaştığı belgeler olduğunu öğreniyoruz. Çolak’a göre bu bir anlamda keşif, çünkü mevzubahis olan bir hükümet darbesi ve bizim arşivlerimizde konuyla ilgili hiçbir bilgi/belge bulunmuyor. Fakat bu baskın sırasında tercüman olarak çalışan bir Almanın Babıâli’de bulunduğunu, tüm olaylara şahit olduğunu ve yaşananları 9-10 sayfalık bir raporda anlattığını görüyoruz. Yine Alman arşiv belgelerinden Talat Paşa’nın Siyonist hareket bağlamında aslında önceki dönemin çizgisini devam ettirdiğini, Mason olmasının Yahudilere yurt verilmesi yönünde bir etkiye neden olmadığı sonucuna varabiliyoruz. Öte taraftan Talat Paşa’nın sadrazamlığı döneminde yaptığı iki Berlin ziyareti konu açısından önem taşıyor. İlk ziyaret ve ikinci ziyaret arasındaki farklara dikkat çeken Çolak, ilk ziyaret ittifakın problemsiz olduğu bir dönemde gövde gösterisi şeklinde gerçekleşirken, ikincisinin ise savaşın sonuna doğru Bakü meselesinde Osmanlı ve Alman çıkarlarının çatıştığı ve kopma noktasında geldiği bir dönemde gerçekleştiğine dikkat çekti. Savaşın mağlubiyetle sonuçlamasıyla Talat Paşa’yı yine Berlin’de görüyoruz, fakat bu defa ziyaret için değil İstanbul’dan uzaklaşması gerektiği için.
Dünya savaşının bitimiyle mağlup Almanya’da da bize benzer bir durum olduğuna işaret ederek Alman İmparatorunun Hollanda’ya kaçması, Weimar Cumhuriyeti denilen yeni bir devletin kurulması, yeni devlet adamlarının öncekilerin politikalarını reddediyor olması gibi gelişmelerden bahseden Çolak’a göre bu gelişmeler bağlamında öncekilerle iş tutan ittihatçılar Almanya’da makbul insanlar olarak görülmüyorlardı. Bu nedenle savaş sonrasında Berlin’de bulunan İttihatçıları da korumuyorlardı ve Talat Paşa ile diğer önde gelen ittihatçıların Ermeni suikastlarına maruz kalmaları yeni Alman devleti için çok da sorun oluşturmuyordu.
Çolak, kitabın mutfağında en çok belge ve evrakın aslında Talat Paşa’nın vurulması ile mahkemesi üzerine bulunduğuna ve bu konunun aslında oldukça trajikomik olduğuna dikkat çekti. Çünkü evraklar incelendiğinde evvela mahkemede katil yargılanacağı yerde Ermeni tehcirindeki rolü nedeniyle Talat Paşa’nın yargılandığı görülmekteydi. Üstüne bir de Talat Paşa’nın katili doğru dürüst yargılanmadan serbest bırakılmıştı. Bunun sebebi ise mahkemenin uzamasının Alman menfaatlerine aykırı olması ve Alman devletinin yargıya müdahalesiydi. Nihayetinde bu dönemde Almanya’nın politikası dünya savaşından dolayı zarar gelecek her türlü girişimden kaçma yönündeydi.
Talat Paşa’nın Ermeni tehcirindeki rolü ile ilgili de detaylı bilgiler veren Çolak, kaynakların Alman askeri kanadı ile siyasi kanadı arasında konuya yaklaşımla ilgili farklılıklar gösterdiğine işaret etti. Buna göre tehcir uygulamasına yönelik Alman elçilik ve siyası kanadında olayların gidişatından duyulan endişe görülebilirken, Alman askeri kanadında ise düşünce ve destek anlamında Felix Guse, Feldmann, Schellendorf gibi dönemin Osmanlı ordusunda görev yapan Alman komutanlarının etkisinin büyük olduğu anlaşılmaktaydı. Bahsi geçen Alman komutanları sonraki yıllarda bu konudaki düşüncelerini gazete yazıları ve hatıralarında açıkça yazmışlardı.
Talat Paşa’nın naaşının 1943 yılında Türkiye’ye getirilişinden de bahseden Çolak son olarak Berlin’deki mahkemenin açık bir şekilde siyasi bir yargılama olması nedeniyle, her ne kadar ilk zamanlar sonuç vermeyen girişimlerde bulunulmuş olsa da, bugün hukukçuların Talat Paşa’ya iade-i itibar davası açılması için çalışma yapmaları önerisinde bulundu.
İLGİLİ YUVARLAKMASALAR
- Osmanlı Hat Sanatında Tekke Yazıları
- Paradigmayı Aşalım, Evet ama Nasıl?
- Sanatın Sınırları ve Anlam Yitimi
- Siyaset ve Edebiyat Ekseninde Türkiye Ermenilerinin Hatıratları
- İmge ve Metin: Yazı ve Resim Nasıl Bir Araya Gelir?
- Bir Mirasın Tevarüsü / 30. Ölüm Yıldönümünde M. Seyfettin Özege
- Mekana Özgü Sanat Projelerinde İzleyici Olmanın Riskleri
- Osmanlı’da Ermenice ve Türkçe Modern Edebiyatlar: Kayıp Çoğulluğun Peşinde
- Bir Ömür Trabzon Tarihi
- Bir Ömür Edirne Tarihi
- Bir Sebk-i Hindî Şairi Olarak Şevket-i Buharî ve Osmanlı Şiirine Etkisi
- Osmanlı Edebiyatında Himaye Geleneği Üzerine Düşünceler
- Mekân / Yazı / Ses: Osmanlı'da Kadınların Camii Hamiliğine İlişkin Bir İnceleme
- Geç Osmanlı Dünyasında Mimarlık ve Hafıza - Arşiv, Jübile, Âbide
- Osmanlı Edebiyatının Eleştirel Bir Tarihini Yazmak
- Tasavvufi Geleneğin Osmanlı Siyasi Düşüncesinde Tezahürü
- Osmanlı Klasik Döneminde Cebir
- Osmanlı'nın Felsefi Mirası
- Muslihuddin Lârî: Enmûzecü'l-ulûm & Sıddîk Hasan Han: Ebcedü'l-ulûm
- Fıkıhtan Hukuka: Osmanlı'da Hukuk Eğitiminin Dönüşümüne Sosyolojik Bir Bakış
- Musikiden Müziğe Osmanlı Türk Müziği: Gelenek ve Modernlik
- I. Dünya Savaşı Yıllarında Osmanlı Devleti'nde Casusluk Faaliyetleri
- Darülfünun Felsefe Hocası Olarak Babanzade Ahmed Naim
- Türklerde Askeri Müzik Geleneği: Tuğ, Nevbet, Mehter
- Süleymaniye Camii Geometrik Desenleri ve Tekil Bir Uygulama
- Alafranga Halleri: Geç Osmanlı'da Adab-ı Muaşeret
- Taşköprizade'nin Ahlak ve Siyaset Düşüncesi
- Doğumunun 125. Yılında Bir Dâhi: Şerif Muhiddin Targan /Modernleşme Sürecinde Bireyselleşme ve Virtüozite İlişkisi
- Osmanlı’da Adalet Fikri ve Pratiği
- Osmanlı İstanbul'unun Eğlence Kültürü ve Karagöz
- Mensur Bir Medhiye Örneği: Şâzî'nin Güzelce Ali Paşa Medhiyesi
- Osmanlı Devleti ve Şii Tebaası
- Akdeniz'de Osmanlı-İspanya Rekabeti, 1560-1574: Teşkilat, Denizgücü ve Savaş
- Osmanlı Klasik Çağında Hilafet Meselesi
- Nezakette Kusur Etmeyen Barbarlar: Cizvit Rahip Paul Tafferner'in Gözünden Osmanlı Diplomasisi (1665-1666)
- Hilafet ve Saltanat
- Historia: Antikçağda Araştırma Fikrinin Doğuşu
- Osmanlı Mimarîsini Çalışmak
- Bir Ömür Türkoloji: Otobiyografik Bir Anlatı (15)
- Alevler İçinde Osmanlı İstanbulu: Erken Modern Dönemde Şehir Yangınları, Yönetim ve Toplum
- Yahudi Modernleşmesi ve Din
- Biyografi Çalışmak
- Uluslararası Siyasette Adalet Problemi
- Gabriel de Luetz, Aramon Baronu ve Senyörü, Osmanlı Topraklarında (1546-1553): Elçiliği ve Ma‘iyyetinin Mâhiyeti
- Tarih Yolunda Tanıdıklarım
- Çarlık Rusyası'nda Tiflis Vilayeti
- Osmanlı Kudüsü'nde Toplum ve Siyaset (1703-1789)
- İslam İktisat Düşüncesi: Birikim ve Yönelim
- Habsburgların Entellektüel Diplomatı Busbecq ve Türk Mektupları
- İlhadı Tartışmak: 15. Yüzyılda Zeyniyye Tarikatı Dervişlerinin İbn Arabi Hakkındaki Düşüncelerinin Değişimi
- Hegel ve Heidegger'de Dünyanın Tarihselliği
- II. Selim Dönemi Osmanlı Diplomasisinin Ölçüt ve Çeperleri
- Osmanlı'da Geleneksel Temaşa Sanatlarından Sinemaya Geçiş
- Osmanlı Dünyasının Kadın Bânileri: Gülnuş Sultan
- Tarih Araştırmalarında Yeni Bir Metot: Osmanlı Arkeolojisi
- Kan Dolaşımı, Ameliyat ve Musiki Makamları: Kantemiroğlu ve Edvâr'ının sıra dışı müzikal serüveni
- İslam Düşünce Tarihi Yazımında Dönemlendirme Sorunu
- 100. Yılında Filistin Meselesi: Osmanlılar, Siyonistler ve Balfour Deklerasyonu
- XIX. Yüzyıl Osmanlı Şehir Tarihi Yazımı: Hükümet Konakları Örneği
- İslam Siyaset Düşüncesi Kaynağı Olarak Füru-ı Fikıh Kitapları
- İstibdat’tan I. Dünya Savaşı’na Kadar Osmanlı’da Sinema
- Erken Modern Akdeniz Dünyasında Bir Osmanlı Liman Kentinin Oluşumu: İzmir (1580 - 1780)
- 16. Asırda Bir Osmanlı Coğrafyacısı: Sipâhizâde Mehmed ve Eseri Evzahu'l-mesâlik
- Viyana’dan Kudüs’e Siyonizm’in Seyri
- İstanbul, Modernlik, Sinema
- Kırık Bir İlk Hikâyesi: Türk Sinemasının Başlangıcına Dair
- Bir Osmanlı Şehrini Çalışmak 2
- Modernleşen Osmanlı Taşrasında Yönetmek ve Yönetilmek: Batı Anadolu Kazaları (1876-1908)
- Müslüman Kalarak Avrupalı Olmak Çağdaş Türk Düşüncesinde Din, Siyaset, Tarih, Medeniyet
- İstanbul’da Sessiz Sinema ve Kamusal Alan
- İnsanı Yazmak: 19. Yüzyıl Osmanlı Biyografi Yazıcılığı ve Problemleri Üzerine Bir Değerlendirme
- Sanayileşme ve Şehir Gelişimi (1850-2000): Tarihsel Kaynaklar ve Yeni Yöntemler
- Osmanlı Şehirleri Atlası: Şehirler İçin Yeni Tanımlamalar
- Kâtip Çelebi'nin Levâmi‘u’n-Nûr Adlı Eseri: Metin Değerlendirme
- Klasik Dönem Osmanlı Mimarisinde Geometrik Desenler
- Osmanlı Sinemasında Genel Hukuki Düzenleme Çalışmaları: Bir Lâyihanın Serencamı
- Bir Tarih Malzemesi Olarak Film
- Ebu Hanife Entelektüel Biyografi
- Şehir ve Mahalle: Osmanlı Trabzon'unda "Keşf-i Kadîm"
- Hilafet: Erken İslâm Tarihinden Osmanlı'nın Son Yüzyılına
- Dar Kapıdaki Mesih: Walter Benjamin ve Politik Felsefesi
- Siyasetnâmeleri Yeniden Okumak: Bir Yönetim Bilimci Gözüyle Geleneksel Siyasi Düşünce
- Amerika’da Osmanlı Tarihçiliği
- Amerika ve Modern Türkiye’nin Oluşumu: Bilim, Kültür ve Siyasi İttifaklar
- Mamure'ye Bakmak İmarı Görmek: Bir Osmanlı Mahallesinin Teşekkülü ve Tekâmülü
- II. Meşrutiyet Döneminde Kadıköy’de Gündelik Hayat ve Sayfiye Kültürü
- Menakıbnameleri Çalışmak
- Milli Sinema Osmanlı'da Sinema Hayatı ve Yerli Üretime Geçiş
- Sultan Osman’ın Bastırdığı Üç Nadir Sikke
- Osmanlı Deniz Tarihçiliği: Otobiyografik Bir Anlatı
- Türk Sinema Tarihyazımına İlişkin Sorunlar
- Sinema Felsefesine Giriş
- Osmanlının Son Döneminde Evlerdeki Hatların Kültürel Rolü
- Osmanlı’da Köleliğin Sonu: Uluslararası Hukuk ve Mahremiyetin Siyaseti
- Osmanlı Toplumunda Kültürel Üretim Mekânları
- İbn Haldun'un Mukaddime'sinde Maişet Yolları
- Devletin Kahyası, Sultanın Efendisi Mehmed Said Hâlet Efendi
- Politik Praksis İmkanı Olarak Walter Benjamin'in Tarih Kavramı Üzerine Bir İnceleme
- IX./XV. Asır Kahire'sinde Ulema, Medrese ve İslami İlimlerin Yüksek Öğretimi
- Zionist Archaeology and The Judaisation of Jerusalem
- 18. Yüzyıl Osmanlı’da Savaş Esirleri
- Osmanlı Akdeniz'inde Kurumsal Dönüşüm ve Girişimci Ağlar: "18. Yüzyıl Levant Kumpanyası Tüccarları ve İngiliz Tüccar Aileler"
- Geç Osmanlı’dan Erken Cumhuriyet’e İstanbullu Müzisyenlerin Sosyal Profil Analizi: Sosyal Ağlar ve Bir “Meslek” Olarak Müzik
- Edirne Üç Şerefeli Cami ve Belgeler Üzerinden Erken Dönem Onarımları
- İmparatorlukla Cumhuriyet Arasında Mustafa Kemal'in Gazetesi: Hakimiyet-i Milliye (1920-1924)
- Basra Körfezi'nde Osmanlı Denizcilik Faaliyetleri (1847-1914)
- İslam Siyaset Düşüncesinde Siyasal Nerede Aranmalı?
- Çehrin Seferi (1678) ve Osmanlıların Kuzey Politikası
- Kimlik Güvenliği Kıskacında İsrail’in Filistinli ve Yahudi Vatandaşları
- Osmanlı İmparatorluğu Posta Tarihi
- Bırakın Çocuk Oynasın
- Felsefe ve Vahiy: Sa‘îd b. Dâdhürmüz ve Felsefî Risâleleri
- Şair Müzelerinden Şiir Müzelerine: Yahya Kemal Müzesi Tasarım Önerisi
- Osmanlı Matbaacılığının Yerelleşmesi: Yasal Zemin, Aktörler ve Toplumsal Ağlar, 1831-1863
- Bir Romanı Tarihselleştirmek: Edebi Bir Olay Olarak Kürk Mantolu Modanna
- Gelibolulu Mustafa Âlî’nin Kayıp Farsça Divanı
- 19. Yüzyılda Kendini Yazmak: Nigar Hanım'ın Günlüklerinde Benlik İnşası
- Osmanlı-Güneydoğu Asya İlişkileri
- İlimleri Sınıflamak: İslam Düşüncesinde İlimler Tasnifi
- İktidar Teleolojisi İbn Haldûn’un Toplum ve Siyaset Teorisinde Asabiyet
- İstanbul'da Futbolun Mekânsal Tarihi: Mesireden Halı Sahaya Şehirde Futbolun Mekânı (1880-2019)
- Osmanlı Matbuat Kapitalizmi ve Milliyetçilik (1913-1914)
- Êthostan Ahlâka: Antik Yunan Ahlâk Literatürünün İslâm Dünyasına İntikali ve Alımlanışı
- İstanbul-Göksü ve Çevresinin Tarihi Coğrafyası ve Mekânsal Değişimi (1394-1877)
- Osmanlı'da Siyasi ve Hukuki Bilginin Sekülerleşmesi Bağlamında 'Meşrutiyet' Kavramı (1860-1911)
- 18. Asrın İlk Yarısında Osmanlı-Şii İlişkileri ve Osmanlı Hilafeti
- Osmanlı İmparatorluğu’nun Tuna Donanması: Teşkilatı ve Faaliyetleri (1683-1718)
- Müziği Kitaptan Dinlemek
- Alaturka: Türk Müziğinde Bir Üslup
- Kadîm ile Cedîd Arasında – III. Selim Döneminde Bir Mevlevi Şeyhi: Abdülbâki Nâsır Dede’nin Musıki Yazmaları
- Osmanlı'nın Para İle İmtihanı
- Siyasi Tecdîd ve Osmanlılar
- Geç Osmanlı Dönemi Romanlarında Şair ve Şiir
- Geç Osmanlı Toplumunda Matbaalar ve Kitap Yayıncılığı
- Serhadde Osmanlı Garnizonları
- Karahanlı Devri Mimarisi ve Bezemeleri
- Filistin Sorunu ve Ortadoğu’nun Geleceği
- Din ve Milliyet - II. Meşrutiyet ve Milli Mücadele Dönemlerinde Milliyetçilik Tartışmaları
- Ok, Tüfek ve At 16. Yüzyıl Osmanlı Askerî Devrimi
- Batı Cephesi'nin Filistin Sınavı
- Mabeyn-i Hümayun
2024 Güz Programı
Vakıf faaliyetlerinin en gelenekseli olan seminerler, her yıl güz ve bahar dönemlerinde gerçekleşiyor.
DETAYLI BİLGİ